Η επιστήμη είναι απίστευτη. Χάρη στην πολυετή πρόοδο στις θεραπείες που προάγουν τη γονιμότητα, και κυρίως στην εξωσωματική γονιμοποίηση, η εγκυμοσύνη είναι πλέον δυνατή για πολλές γυναίκες, οι οποίες διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να συλλάβουν. Με την υπογονιμότητα να επηρεάζει πολλές χιλιάδες γυναίκες στην Ελλάδα που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία και τη χώρα να βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις σε ό,τι αφορά τον δείκτη γονιμότητας στην ΕΕ, συν το γεγονός ότι οι Ελληνίδες τεκνοποιούν σε αρκετά μεγάλη ηλικία, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το θέμα δεν μπορεί παρά να απασχολεί έντονα τους ειδικούς. Η οικονομική κρίση, το άγχος, η κακή διατροφή και η αποχή από το σεξ, αποτελούν τους σύγχρονους παράγοντες υπογονιμότητας, που πλήττουν εξίσου και τα δύο φύλα. 

Η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι η πιο συχνή και αποτελεσματική μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είναι πάντα εύκολη διαδικασία. Περιλαμβάνει πολλή δέσμευση, επιμονή και αποτυχίες ή εμπόδια. Οι περισσότεροι από εμάς πιστεύουμε ότι η σύλληψη είναι όπως ο φωτεινός σηματοδότης: σταματάμε στο κόκκινο για λίγο, ανάβει το πράσινο φως, και μπαμ, το τεστ θετικό! Όμως, οι πιθανότητες ένα υγιές και σεξουαλικά ενεργό ζευγάρι να πετύχει εγκυμοσύνη ανά μήνα είναι περίπου 20%, υποστηρίζουν οι ειδικοί. Από την άλλη, υπάρχει και το «βιολογικό ρολόι», που ειδοποιεί ότι η γονιμότητα μειώνεται, λειτουργώντας όπως το χρονόμετρο στην αντίστροφη μέτρηση που φτάνει στο μηδέν. Η αλήθεια, βέβαια, είναι πολύ πιο περίπλοκη. Δείτε τι ισχύει.

Πότε ένα ζευγάρι θεωρείται υπογόνιμο;

Όταν ένα ζευγάρι δεν καταφέρει να συλλάβει, έπειτα από έναν χρόνο συστηματικών και απροστάτευτων επαφών, θεωρείται υπογόνιμο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Η υπογονιμότητα επηρεάζει εξίσου άνδρες και γυναίκες. Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι:

• Πρωτογενής υπογονιμότητα: Όταν το ζευγάρι δεν έχει αποκτήσει παιδιά ποτέ.

• Δευτερογενής υπογονιμότητα: Υπάρχουν δυσκολίες στη σύλληψη, ενώ το ζευγάρι έχει ήδη καταφέρει να αποκτήσει ένα τουλάχιστον παιδί.

Τα προβλήματα γονιμότητας δεν είναι σπάνια, κι αν δυσκολεύεστε να συλλάβετε, σίγουρα δεν είστε οι μόνοι. Περίπου ένα στα επτά ζευγάρια αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Ωστόσο, τα καλά νέα είναι ότι περίπου το 80% των ζευγαριών που κάνουν τακτικό σεξ θα τα καταφέρουν σε έναν χρόνο. Για όσους, όμως, προσπαθούν ήδη τρία ή περισσότερα χρόνια, η πιθανότητα φυσιολογικής σύλληψης μειώνεται στο 25% ή ίσως και λιγότερο. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να λάβετε βοήθεια όσο το δυνατόν νωρίτερα.

Υπογονιμότητα: Τι φταίει;

Στις γυναίκες: Αρκετά υποκείμενα νοσήματα μπορεί να ευθύνονται. Οι πιο συνηθισμένοι λόγοι για τους οποίους μπορεί να δυσκολεύεστε να συλλάβετε είναι: ανεξήγητη υπογονιμότητα, κάποια πάθηση του θυρεοειδούς, Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών, απόφραξη σαλπίγγων, ενδομητρίωση, ανωμαλίες της μήτρας, πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, φαρμακευτική αγωγή, στρες.

Στους άνδρες: Αρκετά θέματα μπορούν να προκαλέσουν υπογονιμότητα -και οι αιτίες δεν είναι πάντα προφανείς-, όπως, για παράδειγμα, ο υπογοναδισμός (δεν παράγεται επαρκής ποσότητα τεστοστερόνης), τα προβλήματα στους όρχεις, η στυτική δυσλειτουργία, οι διαταραχές της εκσπερμάτισης (παλίνδρομη εκσπερμάτιση κ.λπ.), η ύπαρξη κιρσοκήλης, οι περιβαλλοντικές επιδράσεις –λ.χ. αυξημένη θερμοκρασία στους όρχεις, έκθεση σε τοξικές ουσίες και ακτινοβολία, κάπνισμα και κατανάλωση αλκοόλ και ναρκωτικών-, η φαρμακευτική αγωγή, η συχνότητα σεξουαλικής επαφής, το στρες.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

• Με εξετάσεις αίματος: Ο γυναικολόγος ελέγχει τα επίπεδα ορμονών που υποδεικνύουν την ποιότητα αλλά και την ποσότητα ωαρίων, τη λειτουργία του θυρεοειδούς σας, καθώς και την ύπαρξη αφροδίσιων νοσημάτων. Στους άνδρες ελέγχονται τα επίπεδα τεστοστερόνης τους, αλλά και τυχόν ύπαρξη ηπατίτιδας Β, C, ΗΙV.

• Με ενδοκολπικό υπερηχογράφημα μήτρας-ωοθηκών: Μπορεί να δείξει εάν υπάρχουν ινομυώματα ή πολύποδες, κύστεις στις ωοθήκες ή πολυκυστικές. Παρέχει, επίσης, πληροφορίες για το απόθεμα των ωαρίων. Είναι σημαντικό να ελέγχονται οι σάλπιγγες και η μήτρα με υστεροσαλπιγγογραφία (ακτινολογική εξέταση).

• Με σπερμοδιάγραμμα: Ελέγχεται ο όγκος σπέρματος, το pH, ο συνολικός αριθμός σπερματοζωαρίων, η κινητικότητα και η μορφολογία τους. Εάν το σπερμοδιάγραμμα του συντρόφου σας δεν είναι φυσιολογικό, τότε ο γιατρός θα συμβουλεύσει αρχικά αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως μείωση αλκοόλ, διακοπή καπνίσματος κ.λπ. και στη συνέχεια θα επαναλάβει την εξέταση ύστερα από 3-4 μήνες.

• Με μικροβιακό-βιοχημικό έλεγχο σπέρματος, υπερηχογραφικό έλεγχο οσχέου και ορμονικό προσδιορισμό: Πραγματοποιούνται ανάλογα με τα αποτελέσματα της αρχικής ανάλυσης του σπέρματος και το ιατρικό ιστορικό του άντρα.

Επεμβάσεις

• Διαγνωστική λαπαροσκόπηση: Πρόκειται για ελάχιστα επεμβατική χειρουργική (Minimally Invasive Surgery), προκειμένου ο γιατρός να αξιολογήσει την έκταση και τα χαρακτηριστικά κάποιας πάθησης, όπως δυσπλασίες της μήτρας, ενδομητρίωση, ινομυώματα, πυελικές συμφύσεις, κύστεις ωοθηκών και Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών, βλάβες στις σάλπιγγες, όπως απόφραξη σαλπίγγων και φλεγμονώδη νόσο της πυέλου.

• Υστεροσκόπηση: Ο γιατρός θα εξετάσει το εσωτερικό της μήτρας, δηλαδή το ενδομήτριο, το σχήμα της κοιλότητας της μήτρας, την ύπαρξη τυχόν ενδομήτριας παθολογίας (π.χ. πολύποδας), την τραχηλική κοιλότητα.

Οι θεραπείες γονιμότητας

Ορισμένες θεραπείες γονιμότητας προσφέρονται από τον ΕΟΠΠΥ, εάν πληροίτε συγκεκριμένα κριτήρια, όπως π.χ. ηλικίας, ασφάλισης κ.λπ. Καταθέτετε τα δικαιολογητικά σε επιτροπή, η οποία τα εξετάζει και εγκρίνει τη δωρεάν χορήγηση σκευασμάτων για 4 προσπάθειες διέγερσης ωοθηκών. Σε περίπτωση που αποτύχουν, το ζευγάρι δικαιούται να προχωρήσει σε ακόμη 4 προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης. Εάν δεν πληροίτε τα κριτήρια, τότε θα χρειαστεί να πληρώσετε από μόνοι σας τις θεραπείες. Ένας κύκλος θεραπείας εξωσωματικής γονιμοποίησης μπορεί να κοστίσει πάνω από 1.000 ευρώ (χωρίς τις εξετάσεις, τα φάρμακα και την αμοιβή του γιατρού).

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι θεραπειών γονιμότητας όπως:

Πρόκληση ωορρηξίας: Πρόκειται για θεραπεία με φαρμακευτική αγωγή, που εφαρμόζεται σε γυναίκες που έχουν προβλήματα ωορρηξίας. Οι ωοθήκες διεγείρονται και το ζευγάρι προγραμματίζει τις επαφές ανάλογα με την ωορρηξία.

Διέγερση ωοθηκών με φάρμακα: Με τη μέθοδο αυτή γίνεται παρέμβαση στη φυσική ορμονική λειτουργία. Χρησιμοποιείται σε γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες, που δεν έχουν τακτικό κύκλο. Ο στόχος της θεραπείας είναι να ωριμάσει τουλάχιστον ένα ωάριο σε έναν κύκλο. Αν ωριμάσουν περισσότερα ωάρια, αυξάνονται οι πιθανότητες σύλληψης. Όταν γίνει αυτό, ο γιατρός χορηγεί ένεση, ώστε η ωορρηξία να επιτευχθεί και το ζευγάρι να προσπαθήσει να συλλάβει με φυσικό τρόπο ή με σπερματέγχυση.

Ενδομήτρια σπερματέγχυση (IUI): Πρόκειται για μια ανώδυνη μέθοδο μεταφοράς επιλεγμένων σπερματοζωαρίων στη μήτρα. Ως τεχνική έχει μικρά ποσοστά επιτυχίας σε σοβαρότερες μορφές, όπως π.χ. όταν το σπέρμα έχει μικρό αριθμό σπερματοζωαρίων ή όταν υπάρχει ενδομητρίωση ή ανεξήγητη υπογονιμότητα.

Εξωσωματική γονιμοποίηση ή γονιμοποίηση in-vitro (IVF): Αυτή η τεχνική υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι κατάλληλη για ζευγάρια που απέτυχαν σε άλλες μορφές θεραπειών. Αρχικά, διεγείρονται οι ωοθήκες, για να αναπτυχθούν αρκετά ωάρια, λαμβάνονται τα ώριμα και γονιμοποιούνται με το σπέρμα στο εργαστήριο. Έπειτα μεταφέρονται τα βιώσιμα έμβρυα στη μήτρα. Εάν ένα από τα βήματα της διαδικασίας αποτύχει, δεν υπάρχει περίπτωση κύησης.

Εξωσωματική σε φυσικό κύκλο: Η γυναίκα παρακολουθείται με υπερηχογραφικό και ορμονολογικό αιματολογικό έλεγχο κατά τη διάρκεια του κύκλου της (περίπου τρεις φορές) και όταν το ωοθυλάκιο φτάσει στο κατάλληλο μέγεθος, χορηγείται μία δόση χοριακής γοναδοτροπίνης, ώστε να ωριμάσει το ωάριο. Μετά από 36 ώρες, με τοπική αναισθησία, γίνεται η λήψη του ωαρίου. Ακολουθεί μικρογονιμοποίηση (ICSI) με σπερματοζωάριο του συντρόφου. Όταν το ωάριο γονιμοποιηθεί, το έμβρυο καλλιεργείται στο εργαστήριο (in vitro), και εάν η ανάπτυξή του είναι κατάλληλη (60% των περιπτώσεων), μεταφέρεται στη μήτρα.

Ενδοκυτταροπλασματική ένεση σπερματοζωαρίων (ICSI): Πρόκειται για μια εξειδικευμένη εργαστηριακή τεχνική σε περιπτώσεις ανδρικής υπογονιμότητας. Μετά τη συλλογή σπέρματος, γίνεται η έγχυσή του κατευθείαν μέσα στο ωάριο. Αυτή είναι η βασική διαφορά από την κλασική εξωσωματική, στην οποία το σπέρμα αφήνεται μαζί με το ωάριο σε ένα τρυβλίο για να γονιμοποιηθούν φυσικά. Το πλεονέκτημα είναι ότι, εφόσον γίνει συλλογή σπέρματος (ακόμη και πολύ μικρή ποσότητα), η γονιμοποίηση είναι εφικτή. Η τεχνική ICSI εφαρμόζεται συνδυαστικά και με την τεχνική IMSI για ακόμη καλύτερη επιλογή σπερματοζωαρίων. Κατά την IMSI, τα δείγματα σπέρματος εξετάζονται με ειδικό μικροσκόπιο, το οποίο μεγεθύνει κατά 6.000 φορές περισσότερο από τα συμβατικά. Έτσι, επιτυγχάνεται καλύτερη ποιότητα εμβρύων, λόγω σωστότερης επιλογής σπερματοζωαρίων.

Δωρεά σπέρματος: Είναι η ίδια διαδικασία με αυτή της σπερματέγχυσης, μόνο που χρησιμοποιείται σπέρμα δότη.

Παρένθετη μητρότητα: Αποτελεί μέθοδο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, η οποία επιτρέπεται κατόπιν δικαστικής άδειας. Η παρένθετη μητέρα κυοφορεί και γεννά ύστερα από εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων του ζευγαριού.

Οι βασικές ερωτήσεις

• «Πότε να απευθυνθώ σε γιατρό αναπαραγωγής;»

Ύστερα από έναν χρόνο τακτικών σεξουαλικών επαφών χωρίς προφυλάξεις, που δεν έχουν καταλήξει σε σύλληψη ή εάν είστε άνω των 40 ετών.

• «Σε ποιες περιπτώσεις γίνεται εξωσωματική γονιμοποίηση;»

Όταν υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στις σάλπιγγες και δεν μπορεί να αποκατασταθεί. Σε περιπτώσεις ανωορρηξίας, πολυκυστικών ωοθηκών, ενδομητρίωσης, σοβαρών προβλημάτων σπέρματος, ανεξήγητης υπογονιμότητας ή γενετικών νοσημάτων.

• «Τι πιθανότητα επιτυχίας έχει ένα υπογόνιμο ζευγάρι;»

Αυτό εξαρτάται από την ηλικία του ζευγαριού, καθώς και από τα αίτια της υπογονιμότητας. Το ποσοστό εγκυμοσύνης ανέρχεται περίπου στα 50% με 60% σε ζευγάρια που έχουν παρακολουθηθεί για δύο χρόνια.

• «Τι παρενέργειες έχουν τα φάρμακα της διέγερσης των ωοθηκών;»

Τα φάρμακα είναι ασφαλή, χρησιμοποιούνται για πολλά χρόνια και δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες ή αυξημένη συχνότητα καρκίνου των ωοθηκών. Όσον αφορά τον καρκίνο του στήθους, μελέτες έδειξαν ότι γυναίκες που δεν έχουν αποκτήσει παιδιά έχουν υψηλότερα ποσοστά κινδύνου από τον γενικό πληθυσμό, ανεξάρτητα από το αν έχουν υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση ή όχι.

• «Η εξωσωματική γονιμοποίηση αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου;»

Οι υπογόνιμες γυναίκες έχουν τον ίδιο κίνδυνο να προσβληθούν από καρκίνο με τις γόνιμες.

Εξαίρεση αποτελεί ο καρκίνος του ενδομητρίου, που εμφανίζει αυξημένη συχνότητα σε γυναίκες με ανωορρηξία και ανεξήγητη υπογονιμότητα. Δεν έχει διαπιστωθεί αυξημένη συχνότητα με τη χρήση των φαρμάκων, ούτε με τις τεχνικές της IVF.

• «Πόσες ημέρες διαρκούν οι ενέσιμες θεραπείες της IVF;»

Περίπου δέκα ημέρες, αλλά αυτό διαφέρει ανάλογα με το πρωτόκολλο θεραπείας που έχει επιλέξει ο γιατρός σας.

• «Τι προετοιμασία απαιτείται για την εμβρυομεταφορά;»

Δεν απαιτείται ειδική προετοιμασία. Απλώς πιείτε πολλά υγρά, ώστε η κύστη σας να είναι γεμάτη κατά τη διάρκεια της διαδικασίας.

• «Πότε μπορώ να προσπαθήσω ξανά ύστερα από μία αποτυχημένη προσπάθεια;»

Τρεις μήνες μετά την αποτυχημένη προσπάθεια.

• «Πόσους κύκλους εξωσωματικής μπορώ να κάνω;»

Δεν υπάρχει περιορισμός ως προς τον αριθμό των κύκλων που μπορεί να κάνει ένα ζευγάρι. Έχει βρεθεί, όμως, ότι, όταν γίνονται προσπάθειες κάθε μήνα, οι ωοθήκες χρειάζονται μεγαλύτερες δόσεις φαρμάκων, ενώ παράγουν λιγότερα ωάρια.