Ας μη κρυβόμαστε: Η διάγνωση του καρκίνου του μαστού αποτελεί για πολλές γυναίκες -αλλά και άνδρες- μια στιγμή που ανατρέπει τα πάντα και προκαλεί έντονα συναισθήματα φόβου και αβεβαιότητας. Σε αυτές τις πρωτόγνωρες πρώτες ώρες, η ψυχολογική υποστήριξη αποκτά κρίσιμο ρόλο, προσφέροντας ασφάλεια, κατανόηση και... χώρο για την ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων.
Η Ανθή Ανδροβιτσανέα, ψυχολόγος στον Πανελλήνιο Σύλλογο Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής», μοιράζεται μαζί μας την πολύτιμη εμπειρία και τις γνώσεις της για το πώς οι ασθενείς μπορούν να αντιμετωπίσουν το αρχικό σοκ, να βρουν ψυχική δύναμη, όσο αδιανόητο κι αν φαντάζει στην αρχή, και να προσαρμοστούν σταδιακά στις νέες προκλήσεις που φέρνει η ασθένεια. Μέσα από τη συζήτηση αναδεικνύεται η σημασία της υποστήριξης από ειδικούς, οικογένεια, φίλους αλλά και από άλλες γυναίκες που έχουν βιώσει παρόμοιες εμπειρίες, καθώς και η αξία της πρόληψης και της φροντίδας του εαυτού μας.
Ποια είναι τα πρώτα συναισθήματα που βιώνει συνήθως μια γυναίκα -ή κι ένας άνδρας- όταν λαμβάνει τη διάγνωση καρκίνου του μαστού και πόσο σημαντική είναι η ψυχολογική υποστήριξη εκείνη τη στιγμή;
Οι περισσότεροι/ες ασθενείς θα ανταποκριθούν στο άκουσμα της διάγνωσης του καρκίνου του μαστού με ποικίλα συναισθήματα. Αρχικά, μπορεί να βιώσουν ένα συναισθηματικό μούδιασμα, σαν «να χάνουν τη γη κάτω από τα πόδια τους», όπως περιγράφουν αρκετές/οι ασθενείς. Το πρώτο διάστημα μετά την ανακοίνωση της διάγνωσης, οι ασθενείς μπορεί να διανύσουν μια περίοδο άρνησης αυτού που τους συμβαίνει, παίρνοντας μια συναισθηματική και γνωστική απόσταση από την πραγματικότητα και συχνά αναφέρουν ότι νιώθουν «σαν να συμβαίνει σε κάποιο άλλο άτομο όλο αυτό και όχι σε εκείνους/ες».
Η διάγνωση του καρκίνου του μαστού μπορεί ακόμα να δημιουργήσει κι ένα αίσθημα απειλής στο άτομο, απέναντι σε μια κατάσταση που μοιάζει άγνωστη και δύσκολα διαχειρίσιμη. Έπειτα μπορεί να ακολουθήσουν συναισθήματα όπως η αβεβαιότητα για το μέλλον, η θλίψη για όσα αφήνει πίσω, ο φόβος για τη ζωή, ο θυμός ή η ενοχή για αυτό που συνέβη και το άγχος για τις θεραπείες που ακολουθούν. Για αρκετούς ασθενείς, αυτές οι συναισθηματικές εναλλαγές μπορεί να συνεχιστούν για μεγάλο χρονικό διάστημα επιβαρύνοντας την ποιότητα ζωής τους. Σε αυτή τη φάση της ασθένειας, η ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να έχει καθοριστική σημασία, καθώς προσφέρει έναν ασφαλή χώρο για ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων, διαχείριση της ψυχολογικής επιβάρυνσης και σταδιακή επεξεργασία και κατανόηση του τι συμβαίνει.
Με ποιον τρόπο τους βοηθάτε μέσω της εμπειρίας και των γνώσεών σας να περάσουν από το σοκ της διάγνωσης στην αποδοχή και τελικά στην ενεργή αντιμετώπιση της ασθένειας;
Καθ' όλη τη διάρκεια της ασθένειας, η συναισθηματική κατάσταση μιας γυναίκας ή ενός άνδρα δεν ακολουθεί μια γραμμική πορεία και μπορεί να έχει διακυμάνσεις. Ο ρόλος της ψυχολογικής υποστήριξης είναι αρχικά να προσφέρει τον χώρο και τον χρόνο στους ασθενείς ώστε να αφηγηθούν την ιστορία τους και να μοιραστούν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Η ψυχολογική υποστήριξη στοχεύει στη σταδιακή προσαρμογή του ατόμου στις νέες συνθήκες και στην επίλυση τρεχόντων προβλημάτων. Επίσης, συμβάλει στην ενίσχυση του προσωπικού ελέγχου του ατόμου, στη βελτίωση της αυτοεκτίμησης και της εικόνας εαυτού καθώς και στη διαχείριση της ψυχολογικής επιβάρυνσης που συνοδεύει τόσο τη διάγνωση όσο και την περίοδο των θεραπειών αλλά και την επιστροφή στην καθημερινότητά, μετά την ολοκλήρωσή τους. Η πορεία της ψυχολογικής προσαρμογής στις διάφορες φάσεις της ασθένειας είναι βαθιά προσωπική. Η ψυχολογική υποστήριξη στοχεύει στη διευκόλυνση αυτής της προσαρμογής και ακολουθεί τις ανάγκες του κάθε ασθενούς.
Ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας και των φίλων στην όλη διαδικασία και ποια είναι τα πιο συχνά λάθη που κάνουν, έστω και άθελά τους;
Η παρουσία της οικογένειας και των φίλων είναι ιδιαίτερα σημαντική κατά τη διάρκεια της ασθένειας, καθώς μπορεί να δημιουργήσει ένα κλίμα υποστήριξης, ασφάλειας και σταθερότητας για τους ασθενείς. Η παρουσία των οικείων και η ενεργή συμμετοχή τους σε ιατρικές επισκέψεις ή καθημερινά πρακτικά ζητήματα βοηθά στη διαχείριση του άγχους και μειώνει το αίσθημα μοναξιάς, διευκολύνοντας σημαντικά τη διαχείριση της νόσου, εφόσον βέβαια και οι ίδιοι οι ασθενείς το επιθυμούν. Την ίδια στιγμή, όσοι περιβάλλουν τονασθενή μπορεί να γίνονται άθελά τους υπερπροστατευτικοί ή να επιβάλλουν τις συμβουλές και τη γνώμη τους, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις επιθυμίες του ατόμου. Επιπλέον, σε μια προσπάθεια να τους υποστηρίξουν, συχνά μπορεί να ακυρώνουν, χωρίς πρόθεση, τα συναισθήματά τους, προσπαθώντας να τους κάνουν να «νιώσουν καλύτερα» ή να «μείνουν θετικοί».
«Φράσεις όπως "μην ανησυχείς", "όλα θα πάνε καλά" ή "πρέπει να είσαι δυνατός/ή" μπορεί, παρότι είναι καλοπροαίρετες, να δημιουργήσουν την αίσθηση ότι δεν υπάρχει χώρος για ελεύθερη έκφραση. Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να προκαλέσουν άγχος, ενοχές ή αίσθημα περιορισμού. Μέσα από την ανοιχτή επικοινωνία, την ενσυναίσθηση και τον σεβασμό στις ανάγκες και τις επιλογές των ασθενών, δημιουργείται ένα υποστηρικτικό περιβάλλον που μπορεί να βοηθήσει στην πιο αποτελεσματική διαχείριση των προκλήσεων της ασθένειας»
Πόσο σημαντική είναι η επαφή με άλλες γυναίκες που έχουν περάσει το ίδιο, και πώς λειτουργούν οι ομάδες ψυχολογικής στήριξης του Άλμα Ζωής;
Η επαφή μεταξύ γυναικών που έχουν βιώσει την εμπειρία της ασθένειας μπορεί να είναι βαθιά ενδυναμωτική, καθώς προσφέρει κατανόηση, αποδοχή και μπορεί να μειώσει το αίσθημα μοναξιάς και φόβου. Τα ψυχοθεραπευτικά προγράμματα που υλοποιούνται στον Πανελλήνιο Σύλλογο Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» αποτελούν κεντρικό κορμό των δράσεών του και οι ομάδες ψυχολογικής στήριξης, ειδικότερα, πραγματοποιούνται κάθε χρόνο διαδικτυακά και χωρίς κόστος συμμετοχής. Οι ομάδες ψυχολογικής στήριξης λειτουργούν ως ένα ασφαλές περιβάλλον, όπου οι γυναίκες μπορούν να εκφράσουν ελεύθερα τα συναισθήματά τους, να μοιραστούν δυσκολίες και να αντλήσουν δύναμη από άλλες γυναίκες που είτε βρίσκονται στο ίδιο στάδιο της θεραπείας είτε το έχουν περάσει. Η εμπειρία της ομάδας βοηθά τις γυναίκες να μειώσουν τα επίπεδα ψυχολογικής δυσφορίας και να ενισχύσουν τον έλεγχο στη ζωή τους. Παράλληλα, οι ομάδες, ανάλογα με το είδος και τον στόχο τους, συμβάλλουν στην ανάπτυξη στρατηγικών διαχείρισης του άγχους, στην ενίσχυση της αυτοεικόνας και στην προσαρμογή στην καθημερινότητα.
Πιστεύετε ότι ο φόβος της διάγνωσης αποτρέπει πολλές γυναίκες από το να κάνουν τακτικά προληπτικούς ελέγχους; Πώς μπορούμε να αλλάξουμε αυτή τη νοοτροπία;
Πράγματι, η τωρινή καλή κατάσταση υγείας και η έλλειψη συμπτωμάτων, μιας και η ανησυχία εντοπισμού ενός ύποπτου ευρήματος αποτελούν ορισμένους από τους παράγοντες που μπορεί να αποτρέψουν πολλές γυναίκες από το να πραγματοποιήσουν τον προληπτικό τους έλεγχο. Ο φόβος και οι διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις γύρω από τις προληπτικές εξετάσεις αλλά και την ίδια την ασθένεια του καρκίνου του μαστού, παρεμβαίνουν στη διαδικασία υιοθέτησης συμπεριφορών υγείας. Η αλλαγή αυτής της νοοτροπίας ίσως απαιτεί αρχικά να αναγνωρίσουμε τους φόβους μας και να τους αμφισβητήσουμε με ρεαλιστικά δεδομένα, καθώς και να ενημερωθούμε με έγκυρο τρόπο για την αξία της πρόληψης και της έγκαιρης διάγνωσης, προκειμένου να φροντίσουμε καλύτερα την υγεία και τη ζωή μας. Εντάσσοντας, στο πλαίσιο της φροντίδας του εαυτού μας, την υιοθέτηση συμπεριφορών υγείας, όπως είναι ο τακτικός προληπτικός έλεγχος, σύμφωνα με το ατομικό και οικογενειακό ιατρικό μας ιστορικό και τις οδηγίες των γιατρών μάς βοηθά στο να διατηρήσουμε και να προάγουμε τη σωματική μας υγεία.
Τι ακολουθεί μετά τον κύκλο των θεραπειών στο πλαίσιο της ψυχολογικής υποστήριξης;
Η φάση της σταθεροποίησης και της σταδιακής επιστροφής στην καθημερινότητα. Αυτό το διάστημα μπορεί να φέρει έντονο ψυχικό φορτίο για μια ασθενή, καθώς συνοδεύεται από συναισθήματα αβεβαιότητας, φόβο υποτροπής και δυσκολία προσαρμογής. Έπειτα από μια μακρά περίοδο, όπου η καθημερινότητα περιστρεφόταν γύρω από τις θεραπείες και τις ιατρικές επισκέψεις, η γυναίκα καλείται να επαναπροσδιορίσει τη ρουτίνα της και να επανενταχθεί σταδιακά σε αυτή, με τον τρόπο που η ίδια επιθυμεί. Παράλληλα, οι αλλαγές στην εικόνα σώματος και τη σεξουαλικότητα ενδέχεται να επηρεάσουν την αυτοπεποίθησή της και τις κοινωνικές της σχέσεις. Οι παρενέργειες των θεραπειών, όπως είναι η εμμένουσα κόπωση, οι εξάψεις, οι διαταραχές ύπνου, οι μεταβολές στο βάρος και οι ψυχολογικές μεταπτώσεις, μπορεί να συνεχίζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα και μετά το τέλος των θεραπειών, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται σημαντικά η ποιότητα ζωής των ασθενών. Για τη διαχείριση αυτών των δυσκολιών απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση, με ιατρική, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη, ώστε η ασθενής να μπορέσει να επανακτήσει σταδιακά την αίσθηση ελέγχου και συνέχειας στη ζωή της. Η ψυχολογική στήριξη σε αυτό το στάδιο λειτουργεί υποστηρικτικά στη διαδικασία επανένταξης, βοηθώντας τη γυναίκα να βρει νέες ισορροπίες και εφόσον το έχει ανάγκη να επαναπροσδιορίσει τη ζωή και τις προτεραιότητές της.
Ποιο είναι το πιο σημαντικό μήνυμα που πρέπει να ακουστεί σήμερα και να το κρατήσουμε για πάντα;
Σε μια εποχή που η καθημερινότητα τρέχει με γρήγορους ρυθμούς, που συχνά μας κάνουν να ξεχνάμε ή να αναβάλλουμε, ίσως θα ήταν σημαντικό να προσπαθήσουμε να μας θυμίζουμε ότι η πρόληψη δεν μπορεί να περιμένει. Οι τακτικές προληπτικές εξετάσεις είναι καλό να ενσωματωθούν στη ζωή μας ως αναπόσπαστο κομμάτι της φροντίδας του εαυτού μας, ως μια πράξη ευθύνης και αγάπης. Η υγεία επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό και από τις καθημερινές μας επιλογές. Η φροντίδα της διατροφής, η τακτική σωματική άσκηση και ο περιορισμός στην κατανάλωση αλκοόλ συνδέονται άμεσα με την πρόληψη. Ιδιαίτερη σημασία έχει και η γνώση του ίδιου του σώματος και η παρατήρηση τυχόν αλλαγών σε αυτό. Επιπλέον, η επίσκεψη σε ειδικό γιατρό για την υγεία του μαστού είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη διαμόρφωση ενός κατάλληλου προληπτικού πλάνου, βασισμένο στο ατομικό και οικογενειακό ιστορικό και τις κατευθυντήριες οδηγίες. Με αυτόν τον τρόπο, η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση γίνονται ουσιαστικά εργαλεία για τη διατήρηση της υγείας και της ποιότητας ζωής.
Στο Άλμα Ζωής λειτουργεί Τηλεφωνική Γραμμή Στήριξης (210 8253 253, Δευτέρα-Παρασκευή, 10:00-18:00) στην οποία μπορούν να καλέσουν τόσο ασθενείς με καρκίνο μαστού όσο και φροντιστές για στήριξη κι ενημέρωση σε ζητήματα που αφορούν στην ασθένεια.
