Όλοι γνωρίζουμε ότι η γήρανση του δέρματος προκαλείται τόσο από τους μηχανισμούς φυσιολογικής γήρανσης όσο και από την έκθεσή μας στον ήλιο. Η υπερβολική απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας βλάπτει στην επιδερμίδα μας, προωθώντας την εμφάνιση ρυτίδων, δυσχρωμιών και κυρίως χαλάρωσης.

Το δέρμα μας αποτελείται από δύο ξεχωριστά στρώματα. Το πρώτο, η επιδερμίδα, συνιστά τον εξωτερικό φραγμό του και μας προστατεύει από τις περιβαλλοντικές προσβολές, όπως τα βακτήρια και η υπεριώδης ακτινοβολία (UV). Το δεύτερο, το χόριο, είναι πλούσιο σε κολλαγόνο και άλλες πρωτεΐνες, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη δύναμη και την ελαστικότητά του. Και τα δύο δέχονται επιθέσεις κατά τη διάρκεια της ζωής μας και με την πάροδο του χρόνου συσσωρεύονται σε αυτά ανεπανόρθωτες βλάβες.

Γιατί, όμως, το δέρμα αδυνατεί να τις επιδιορθώσει; Αυτό συμβαίνει γιατί τα κύτταρά του χάνουν τις συνδέσεις τους. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό είναι κάτι που προκαλείται από έναν συνδυασμό βλάβης του DNA από το οξειδωτικό στρες, γήρανσης των κυττάρων και χρόνιας φλεγμονής.

Λιπώδης ιστός και γήρανση

Καθώς το σώμα μας γερνά, το στρώμα λίπους κάτω από το δέρμα συρρικνώνεται φυσικά, με αποτέλεσμα να χαλαρώνει. Μέχρι τώρα, οι επιστήμονες δεν μπορούσαν να δουν κάποια σχέση μεταξύ της βλάβης από την υπεριώδη ακτινοβολία και του λίπους. Οι ακτίνες UV δε διεισδύουν τόσο βαθιά ώστε να φτάσουν στο υποδόριο λίπος. Ωστόσο, πρόσφατα ανακαλύφθηκε ένας νέος τύπος λιπαποθήκης στο βαθύ χόριο, όπου μπορεί να διεισδύσουν οι UV. Αυτά τα εξειδικευμένα λιποκύτταρα ανταποκρίνονται στις χημικές ουσίες που απελευθερώνονται από τα κύτταρα στην επιδερμίδα. Σε απόκριση στη χρόνια βλάβη από την υπεριώδη ακτινοβολία, τα λιποκύτταρα πεθαίνουν και αντικαθίστανται από ουλώδη ιστό.

Τι συμβάλλει στη γήρανση;

Η αστάθεια του γονιδιώματος: Το DNA μας καταστρέφεται συνεχώς από εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες. Αυτοί περιλαμβάνουν την υπεριώδη ακτινοβολία από το ηλιακό φως ή τα αντιδραστικά είδη οξυγόνου που παράγονται στα μιτοχόνδριά μας. Υπολογίζεται ότι το DNA μας καταστρέφεται έως και ένα εκατομμύριο φορές την ημέρα.

Η φθορά των τελομερών: Τα τελομερή είναι τα προστατευτικά καλύμματα στα άκρα των χρωμοσωμάτων στο γονιδίωμα. Κάθε φορά που ένα κύτταρο διαιρείται, ένα κομμάτι τελομερούς χάνεται, οπότε όσο περισσότερα κύτταρα διαιρούνται και όσο μεγαλώνουμε, τόσο πιο κοντά γίνονται τα άκρα, μέχρι να πεθάνουν ή να προκαλέσουν φλεγμονή, η οποία επιταχύνει τη διαδικασία γήρανσης.

Οι επιγενετικές αλλαγές: Σε αντίθεση με τις γενετικά κωδικοποιημένες πληροφορίες, οι οποίες είναι πολύ σταθερές, το επιγονιδίωμα είναι πολύ δυναμικό και αλλάζει ως απόκριση στη διατροφή, τα φάρμακα ή το στρες, επιτρέποντας στο κύτταρο να προσαρμοστεί στις περιβαλλοντικές αλλαγές. Επίσης, αλλάζει με την ηλικία. Το επιγονιδίωμα είναι ο μηχανισμός με τον οποίο το κύτταρο ελέγχει ανά πάσα χρονική στιγμή ποιες γονιδιακές περιοχές του είναι λειτουργικές, κάτι που επιτυγχάνει είτε προκαλώντας χημικές μετατροπές στην αλυσίδα του DNA είτε αλλάζοντας τοπικά το τρισδιάστατο σχήμα της αλυσίδας.

Η απώλεια της πρωτεόστασης: Για να λειτουργήσουν σωστά τα κύτταρα, οι πρωτεΐνες πρέπει να διατηρούνται σε καλή κατάσταση, μια διαδικασία γνωστή ως «πρωτεόσταση». Οι λανθασμένες και κατεστραμμένες πρωτεΐνες αποδομούνται κυρίως από το πρωτεάσωμα ή από μια διαδικασία ανακύκλωσης που ονομάζεται «αυτοφαγία». Η γήρανση οφείλεται στην απώλεια πρωτεόστασης, που οδηγεί σε συσσώρευση κατεστραμμένων και μη λειτουργικών πρωτεϊνών.

Η μιτοχονδριακή δυσλειτουργία: Τα μιτοχόνδρια είναι μικρά οργανίδια στο κύτταρο που, εκτός από «κυτταρικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας», αποτελούν κόμβο για τις μεταβολικές διεργασίες στο κύτταρο. Όταν η λειτουργία τους δεν είναι καλή, έχουμε μικρότερη διάρκεια ζωής και σημάδια πρόωρης γήρανσης.

Η κυτταρική γήρανση: Το στρες με την πάροδο του χρόνου μπορεί να προκαλέσει τα κύτταρα να εισέλθουν σε μια κατάσταση που ονομάζεται «κυτταρική γήρανση». Τα γηρασμένα κύτταρα σταματούν να διαιρούνται, χάνουν την αρχική τους λειτουργία και αρχίζουν να απελευθερώνουν επιβλαβή μόρια, όπως κυτοκίνες, αυξητικούς παράγοντες και άλλα.

Η εξάντληση των βλαστοκυττάρων: Τα περισσότερα κύτταρα στο σώμα μας χάνουν την ικανότητα να διαιρούνται όταν φτάσουν στην τελική τους πορεία. Αυτό επηρεάζει αρνητικά τα βλαστοκύτταρα με πολλούς τρόπους και η ίδια η γήρανσή τους πιστεύεται ότι συμβάλλει στη γήρανση των ιστών, ειδικά αυτών των οποίων τα κύτταρα ανανεώνονται συχνά.

Η τροποποιημένη διακυτταρική επικοινωνία: Τα κύτταρα και τα όργανα στο σώμα μας δε γερνούν μεμονωμένα, αλλά επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω ορμονών, κυτοκινών και μεταβολικών προϊόντων. Αυτή η διακυτταρική επικοινωνία παίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της γήρανσης, όπως έχει αποδειχθεί σε πειράματα.

Η αυτοφαγία: Είναι ο τρόπος του σώματος να διασπά τα ανεπιθύμητα και νοσούντα συστατικά των κυττάρων και να τα ανακυκλώνει. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι εμπλέκεται στη διαδικασία της γήρανσης και η δραστηριότητα των γονιδίων που σχετίζονται με αυτήν μειώνεται με την ηλικία.

Η χρόνια φλεγμονή: Η γήρανση χαρακτηρίζεται από αύξηση της φλεγμονής. Στα νεαρά άτομα, είναι συνήθως μια άμεση απόκριση στον τραυματισμό και απενεργοποιείται μόλις επέλθει η επούλωση. Ωστόσο, σε γηρασμένους ιστούς εμφανίζεται συχνά χρόνια φλεγμονή, προκαλώντας βλάβη στους ιστούς, ενώ εμπλέκεται και στην ανάπτυξη ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, όπως η παχυσαρκία και ο διαβήτης τύπου 2.

Η δυσβίωση: Το έντερο αποικίζεται από μεγάλο αριθμό μικροοργανισμών, συμπεριλαμβανομένων βακτηρίων, μυκήτων και ιών, το γνωστό μικροβίωμα. Αυτό επιτελεί σημαντικές λειτουργίες για το σώμα μας: οι μικροοργανισμοί βοηθούν στην πέψη των τροφίμων, παράγουν απαραίτητες βιταμίνες, διαμορφώνουν το ανοσοποιητικό και βοηθούν στην καταπολέμηση των παθογόνων βακτηρίων. Ενώ οι νέοι, υγιείς άνθρωποι έχουν ένα πολύπλοκο μικροβίωμα με πολλά διαφορετικά είδη βακτηρίων, η ποικιλομορφία μειώνεται με την ηλικία και στους ηλικιωμένους είναι λιγότερο περίπλοκο, ενώ χαρακτηρίζεται από την παρουσία περισσότερων παθογόνων βακτηρίων. Είναι ενδιαφέρον ότι οι υπεραιωνόβιοι διαθέτουν μικρόβια που κανονικά απαντώνται μόνο σε νεότερους ανθρώπους, υποδηλώνοντας ότι έχουν ένα πιο υγιές μικροβίωμα.

Μέχρι στιγμής, κανείς δεν έχει βρει μια απάντηση για να σταματήσει τη φυσική διαδικασία γήρανσης. Αλλά οι επιστήμονες συνεχίζουν την αναζήτησή τους για το ελιξίριο της νεότητας.