Τι είναι η ψυχανάλυση;

Σύμφωνα με τον Σ. Φρόυντ: «Η ψυχανάλυση είναι το όνομα μιας διεργασίας που εξερευνά τις νοηματικές/πνευματικές διαδικασίες, οι οποίες δεν μπορούν να προσεγγιστούν διαφορετικά, μίας μεθόδου που στηρίζεται πάνω σ’ αυτήν την εξερεύνηση για την αντιμετώπιση των νευρωσικών παθήσεων, μίας σειράς ψυχολογικών συλλήψεων που έχουν αποκτηθεί με αυτό το μέσον και που αυξάνονται μαζί για να δημιουργήσουν μια νέα επιστημονική οντότητα/κλάδο». Οι νευρωσικές παθήσεις για τις οποίες μιλάει ο Φρόυντ μπορούν να πάρουν τις πιο διαφορετικές μορφές: άγχη, αναστολές, συναίσθημα αποτυχίας και αίσθηση κατάθλιψης, φοβίες, εμμονές, σεξουαλικές δυσκολίες, δυσκολίες μέσα στις διαπροσωπικές ή επαγγελματικές σχέσεις κ.λπ. Οι ενδείξεις για ψυχανάλυση, από τον Φρόυντ μέχρι σήμερα, έχουν επεκταθεί και σε πολλά άλλα ψυχοπαθολογικά επίπεδα, όπως ψυχοσωματικές ασθένειες, προβλήματα ψυχικής οργάνωσης του ανθρώπου, της προσωπικότητάς του και της συμπεριφοράς του. Παρ’ όλα αυτά, η απόφαση να δεσμευτεί κάποιος σε ψυχαναλυτική θεραπεία δεν είναι υποχρεωτικά συνδεδεμένη με μία παθολογική κατάσταση που ορίζεται από συγκεκριμένα συμπτώματα ή ψυχιατρικά κριτήρια. Βασίζεται, κυρίως, στην προσωπική αντίληψη του ανθρώπου ότι υπάρχουν πράγματα που τον κάνουν να υποφέρει, ότι υφίστανται εσωτερικά εμπόδια στη δημιουργική ανάπτυξη της προσωπικής του ζωής και στην επάρκεια της μεθόδου σε σχέση με την ψυχική του οργάνωση.

Η δύναμη της ανακάλυψης του πραγματικού μας «ΕΓΩ»

Τι είναι αυτό που την κάνει να διαφέρει από τις άλλες θεραπείες; Απευθύνεται σε όλους ή σε λίγους;

Καταρχάς, διαφέρει από τις άλλες θεραπείες, διότι δεν είναι σύντομη, φθηνή και «γρήγορα αποτελεσματική», όπως πολλοί θα το επιθυμούσαν. «Σύντομες θεραπείες», θεραπείες συμπεριφοράς κ.λπ., που κυριαρχούν σήμερα, πολύ συχνά οδηγούν στην επανάληψη της συμπτωματολογίας και στο αδιέξοδο. Η ανάλυση και οι αναλυτικές θεραπείες απευθύνονται σε μεγάλο αριθμό ενηλίκων αλλά και παιδιών και εφήβων, με την προϋπόθεση να υπάρχει η δυνατότητα αναγνώρισης του «υποφέρειν» και πραγματική διάθεση να γίνει μια δουλειά σε βάθος, που απαιτεί χρόνο.

Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ ψυχολόγου, ψυχαναλυτή και ψυχιάτρου;

Η ψυχανάλυση είναι εντελώς διαφορετική θεραπευτική διεργασία από την ψυχιατρική, η οποία είναι ιστορικά μια ιατρική ειδικότητα που έχει στόχο να θεραπεύσει τις ψυχικές ασθένειες με βιολογικά και φαρμακευτικά μέσα και κριτήρια. Όμως, η ψυχανάλυση προσέφερε τα μέγιστα τον τελευταίο αιώνα στην εξέλιξη της ψυχιατρικής και της αντίληψης που έχουμε για τα αίτια και τον τρόπο αντιμετώπισης της ψυχικής διαταραχής, σε απόλυτη συνεργασία με αυτόν τον κλάδο της ιατρικής. Η ψυχανάλυση διαφέρει, επίσης, από την κλινική ψυχολογία της οποίας οι ερευνητικές μέθοδοι και πρακτικές (π.χ. η χρήση ψυχομετρικών τεστ, κ.λπ.) είναι εντελώς διαφορετικές. Όμως, ο τρόπος που «ακούει» ο κλινικός ψυχολόγος τον ασθενή του, ανάλογα με την κατάρτισή του στην ψυχοπαθολογία, είναι επίσης έντονα επηρεασμένος και προσδιορισμένος από την ψυχαναλυτική θεωρία και πρακτική, αυτό που ονομάζουμε «Ψυχοδυναμική». Στην κλινική μου εμπειρία, εδώ και πολλά χρόνια, συνεργάζομαι συνεχώς με συναδέλφους ψυχιάτρους και κλινικούς ψυχολόγους, για μία παράλληλη και συμπληρωματική παρακολούθηση του ασθενούς.

Πώς γίνεται η κλασική ψυχανάλυση ενηλίκων στο ντιβάνι;

Θα σας το περιγράψω πολύ επιγραμματικά. Η ανάλυση γίνεται μέσα σε ένα σταθερό και αμετάβλητο πλαίσιο: 2 με 4 συνεδρίες την εβδομάδα, σε συγκεκριμένη ημέρα και ώρα, διάρκειας 40'-45', αδιάβλητη. Ο αναλυόμενος, ξαπλωμένος στο ντιβάνι με τον αναλυτή πίσω του, πρέπει να τηρήσει τον «θεμελιώδη κανόνα», όπως τον όρισε ο Φρόυντ, δηλαδή να πει ό,τι συμβαίνει εκείνη τη στιγμή μέσα του, να εκφράσει οποιαδήποτε σκέψη ή συναίσθημα του έρχεται στον νου, αφήνοντας να αναπτυχθούν οι συνειρμοί («πηδώντας από το ένα στο άλλο», όπως λέμε στην καθομιλουμένη), ακόμη κι αν αυτό του φαίνεται ασήμαντο, ανυπόστατο, δυσάρεστο, απαράδεκτο, περίεργο, για τον ίδιο ή για τον αναλυτή που τον ακούει. Οι συνέπειες αυτής της διαδικασίας είναι πολύπλοκες. Ο αναλυόμενος αρχίζει να μιλάει για την ιστορία του, τους γονείς του και τα οικογενειακά βιώματά του, τις μνήμες του, τα τραύματά του κ.λπ., αλλά ταυτόχρονα αναπτύσσει αυτό που αποκαλούμε «μεταβίβαση». Προβάλλει, σιγά σιγά μέσα στον χρόνο, στον αναλυτή του τα παιδικά (και όχι μόνο) βιώματα όλης του της ζωής, τους συναισθηματικούς δεσμούς του από την παιδική του ηλικία κ.λπ.

Το σημαντικότερο «εργαλείο» της ανάλυσης είναι η μεταβίβαση;

Η μεταβίβαση, όπως και η ερμηνεία της στον κατάλληλο χρόνο από τον αναλυτή, αποτελεί το «κλειδί» της σταδιακής αλλαγής, δεδομένου ότι στον αναλυόμενο αρχίζει και γίνεται συνειδητό ό,τι ήταν απωθημένο στο ασυνείδητό του. Αυτός είναι και ο κύριος μοχλός της σταδιακής αλλαγής. Ο αναλυόμενος μπαίνει μπροστά στη δική του προσωπική αλήθεια και σιγά σιγά, δίνοντας νόημα σε όλα αυτά που του διέφυγαν μέχρι τώρα, απαλλάσσεται από ενοχές, αναστολές, τύψεις. Με τον χρόνο, μέσω της μεταβίβασης και της ανάλυσης των ονείρων του και των συνειρμών του, βγαίνουν στην επιφάνεια και αναγνωρίζονται τα ίδια συναισθήματα, οι ίδιες συμπεριφορές (μέσω της επανάληψης), οι ίδιες εσωτερικές θεμελιώδεις ψυχικές συγκρούσεις συνδεδεμένες με την παιδική σεξουαλικότητα, που ο αναλυόμενος είχε από μικρό παιδί, με τα ψυχικά επενδυμένα αντικείμενα του παρελθόντος του. Πρόκειται για μία πραγματική ανακάλυψη της προσωπικής «αλήθειας», που απελευθερώνει. Φυσικά, για να συμβεί όλο αυτό, ο αναλυόμενος πρέπει να ξεπεράσει τις αντιστάσεις που προκύπτουν από αυτές τις ανακαλύψεις και που προκαλούν μία αναδιάρθρωση των ψυχικών αμυνών. Και οι ψυχικές άμυνες είναι πολλές, όπως αποφυγή, εσωτερικός διχασμός, προβολή, ασυνείδητη απώθηση, άρνηση και πολλές άλλες. Επίσης, για να επιτευχθεί όλο αυτό, απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο απόλυτος σεβασμός της «ΗΘΙΚΗΣ» της ψυχανάλυσης, που είναι η απόλυτη εχεμύθεια και διακριτικότητα του αναλυτή, σε ένα πλαίσιο απόλυτης εμπιστοσύνης του αναλυόμενου προς τον αναλυτή του.

Σε ποιες καταστάσεις ή συμπτώματα η ανάλυση είναι χρήσιμη και αποτελεσματική;

Θα σας έλεγα συνοπτικά στις νευρώσεις (προβληματικές υστερίας, φοβίας, αναστολών, κατάθλιψης) αλλά και σε πιο «οριακές» περιπτώσεις, τις οποίες αποκαλούμε «borderline».

Πώς μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά;

Σε ό,τι αφορά στη θεραπεία των παιδιών σήμερα (που συνηθίζεται να θεωρούνται “δυσλεκτικά, δυσκινητικά, δυσορθογραφικά, δυσ...”, όπως, επίσης, και αυτιστικά), οι ψυχαναλυτικές θεραπείες είναι αναμφίβολα οι πιο αποτελεσματικές, διότι τους επιτρέπουν να δομηθούν ψυχικά με πολύ πιο άρτιο τρόπο σε αυτές τις ηλικίες και να αποφευχθούν σοβαρές συμπτωματολογίες στην ενηλικίωσή τους. Η ψυχανάλυση των παιδιών, που βασίζεται πάνω στο παιχνίδι, τη ζωγραφική, την ομιλία και τη σχέση με τους γονείς, όπως επίσης το ψυχαναλυτικό ψυχόδραμα παιδιών και εφήβων, αποτελούν νέα θεραπευτικά εργαλεία με εξαιρετικά αποτελέσματα. Το ίδιο ισχύει για τις ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις των οικογενειών, των ομάδων, των ιδρυματικών θεσμών και πολλών άλλων.

Ευχαριστούμε τον Νικόλαo Κορμά, MSc. Κλινικό Ψυχολόγο-Ψυχαναλυτή για τις πληροφορίες.

Ο Νικόλαος Κορμάς σπούδασε Κλινικός Ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Lyon 2 της Γαλλίας κι έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Κλινική Ψυχολογία και Ψυχοπαθολογία στο Πανεπιστήμιο Lyon 2 της Γαλλίας και στο Πανεπιστήμιο Louvain La Neuve του Βελγίου. Έζησε και εργάστηκε στη Lyon και στο St-Etienne της Γαλλίας για περισσότερα από 35 χρόνια. Έχει διευθύνει τη Μονάδα Ψυχαναλυτικού Ψυχοδράματος Παιδιών και Εφήβων για 25 χρόνια στην Παιδοψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου του St-Etienne. Διετέλεσε Επιστημονικός Γραμματέας του Ψυχαναλυτικού Ινστιτούτου της Lyon και μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού του Groupe Lyonnais de Psychanalyse Rhône Alpes. Από το 2004, εργάζεται ως ελεύθερος επαγγελματίας στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία παιδιών και ενηλίκων και κάνει εποπτείες σε ατομική και ομαδική βάση. Είναι ψυχαναλυτής, μέλος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας των Παρισίων (Société Psychanalytique de Paris-SPP) και μέλος της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης του Λονδίνου (International Psychoanalytical Association-IPA), που ιδρύθηκε από τον Σ. Φρόυντ.

Info: Κομνηνών 70, Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη, τηλ.: 2316 022474, nicolaskormas@gmail.com

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOW ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2022