Η σημερινή μέρα είναι αφιερωμένη σε κάτι που όλους μάς ενώνει: στον πολιτισμό. Είναι μια μέρα που στόχο έχει να προωθήσει τον διαπολιτισμικό διάλογο και την κατανόηση ανάμεσα στους λαούς. Σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία, αυτό είναι το νήμα που μας συνδέει με τις ρίζες μας και, ταυτόχρονα, η γέφυρα προς το μέλλον. Δεν είναι μόνο τα μνημεία και τα μουσεία που γίνονται συνεχώς πόλος έλξης τόσο για τους κατοίκους μιας πόλης όσο και για τους επισκέπτες της. Είναι η γλώσσα, η μουσική, το φαγητό, οι ιστορίες που αξίζει να ακούγονται. Είναι ο τρόπος που μοιραζόμαστε τον κόσμο, που βιώνουμε την καθημερινότητά μας. Γιατί πολιτισμός σημαίνει να θυμόμαστε ποιοι είμαστε, αλλά και να φανταζόμαστε ποιοι μπορούμε να γίνουμε. 

Το GLOW.GR συνομιλεί με πέντε αεικίνητες προσωπικότητες του πολιτισμού, η καθεμία από τις οποίες ξεχωρίζει στον δικό της κλάδο και διακρίνεται πανελλαδικά -και όχι μόνο- για όσα έχει καταφέρει. Πέντε δυναμικά ονόματα, που βάζουν το δικό τους λιθαράκι στη διατήρηση και την εξέλιξη της τέχνης τους, απαντούν στο ίδιο ερωτηματολόγιο, όμως από τη δική τους σκοπιά σχετικά με το πώς αντιλαμβάνονται την έννοια του πολιτισμού στη σύγχρονη εποχή.

Βασίλης Ζωγράφος - Εικαστικός

H ενασχόλησή του με τον χώρο των εικαστικών προέκυψε σταδιακά και αβίαστα. Μερικές από τις κορυφαίες εκθέσεις του, οι οποίες σίγουρα του έχουν μείνει αξέχαστες είναι η "Studio of Archeo-Virtual Spiritings" στο Vermont στις Η.Π.Α., η διεθνής έκθεση "Food" στο Μουσείο Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών Πολιτισμών (MUCEM) της Μασσαλίας, η "Mysteria" στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, καθώς και η συμμετοχή του στην 1η και στην 4η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. 

Χρησιμοποιώντας λάδι σε καμβά και πηλό, στη ζωγραφική του επιδίωκε πάντα τη γνώση του παρελθόντος τόσο από άποψη τεχνικών μεθόδων, όσο και από άποψη της κριτικής σκέψης που οδηγεί σε ερμηνείες ή μεταφορικές αφηγήσεις μέσω της εικόνας. Τα μουσεία, όποιου τύπου ανά τον κόσμο, λειτούργησαν ως αρχεία από τα οποία αντλούσε εκείνα τα στοιχεία που σε συνδυασμό με το σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον τού παρείχαν τη θεματική ύλη για τις εικαστικές του προτάσεις. Πριν από μερικές ημέρες, ολοκληρώθηκε η ατομική του έκθεση "à partir de ce rosier le monde commence / Στο κατώφλι μίας αρχής" στην Eleftheria Tseliou Gallery στην Αθήνα, ενώ ακόμη τρέχει έως τα τέλη Μαΐου η έκθεση "The unsettling event of an enigma" (to be forever, but never to have been) στην γκαλερί Art Seen, στην Λευκωσία. Για το 2026, ετοιμάζει την ατομική του έκθεση στην γκαλερί espace_L, στη Γενεύη.

Τον «πολιτισμό» τον μεταφράζω ως ευγενική συμπεριφορά, αποδοχή της διαφορετικότητας, σεβασμός για το φυσικό και
το αστικό περιβάλλον, φροντίδα και αγάπη στα ζώα.

Κάθε φορά που επισκέπτομαι ένα μεγάλο μουσείο του κόσμου, παρατηρώ τον εαυτό μου να κοιτάζει με δέος τα έργα τέχνης που το κοσμούν - δεν είναι λίγες οι φορές που συγκινούμαι.

Ο πολιτισμός ενώνει τον κόσμο με τη δυναμική τής συνεργασίας, με τη συμμετοχή σε κοινούς στόχους και με την απόλαυση της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας.

Ο σεβασμός και η αξιοποίηση της παράδοσης μπορεί να προσφέρει τρόπους πολιτισμικής άνθισης. Η εμπειρία που μεταβιβάζεται από τις διαφορετικές χρονικότητες του παρελθόντος δημιουργεί ένα αίσθημα συνέχισης, αλλά και διεύρυνσης της πολιτισμικής ταυτότητας.

Ο πολιτισμός μπορεί να γίνει μέσο για να επουλωθούν κοινωνικές ή προσωπικές «ρωγμές», καθώς προσφέρει την ουσιαστικότερη «ψυχαγωγία», η οποία ως ύψιστη αγωγή μπορεί να οδηγήσει σε απάλυνση των διαφορών ή ακόμη και σε συμφιλίωση των αντικρουόμενων απόψεων.

Αν μπορούσα να ταξιδέψω για έναν μήνα σε έναν τόπο μόνο για να ζήσω τον πολιτισμό του, θα επέλεγα τα νοτιοδυτικά της Κίνας, την επαρχία Γιουνάν που σημαίνει τον τόπο νότια από τα πολύχρωμα σύννεφα. Μια περιοχή που κράτησε την αυθεντικότητά της, χωρίς κάποια βίαιη πολιτισμική επέλαση, με πανέμορφα τοπία, ζωντανές παραδόσεις, αρχέγονες θρησκείες, απίστευτη αρχιτεκτονική, πολύχρωμες φορεσιές και γαλήνια πρόσωπα... προφανώς είχα υπάρξει εκεί σε μια προηγούμενη ζωή.

Ελευθερία Τσέλιου - Γκαλερίστ

Η Ελευθερία Τσέλιου είναι η ιδιοκτήτρια της ομώνυμης γκαλερί στην Αθήνα, που εδώ και χρόνια φιλοξενεί τη δουλειά πολλών και διαφορετικών καλλιτεχνών. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε η έκθεση της γκαλερί της, "The Library Project", στο Μιλάνο σε συνεργασία με την Joy Herro και τη Metea, καθώς και η συμμετοχή της στο Vima Artfair, στην Κύπρο. Στην Eleftheria Tseliou Gallery αυτήν την περίοδο παρουσιάζεται η ατομική έκθεση του Γιώργου Χατζημιχάλη με τίτλο «5 Έργα». Είναι η έκθεση που ακολουθεί τη μεγάλη αναδρομική «Γιώργος Χατζημιχάλης: Έργα από το 1966 μέχρι το 2022», που ολοκληρώθηκε στο Μουσείο Μπενάκη τον Ιανουάριο του 2024. Επ' αφορμής της έκθεσης αυτής και σε συνεργασία με τις εκδόσεις Άγρα, κυκλοφορεί και το βιβλίο «4+1 κείμενα για την έκθεση του Γιώργου Χατζημιχάλη στο Μουσείο Μπενάκη», με κείμενα των Διονύση Καψάλη, Σάββα Μιχαήλ, Κωνσταντίνου Α. Παπαγεωργίου, Μιχάλη Χρυσανθόπουλου και Δημήτρη Αρβανιτάκη, ενώ πολύ σύντομα η Eleftheria Tseliou Gallery, μαζί με τους Hot Wheels Athens London και Radio Athènes και για το διάστημα έξι μηνών, εγκαινιάζει τον νέο της χώρο σε ένα επιβλητικό, ιστορικό κτίριο στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Τοσίτσα 3.

Πολιτισμός στην καθημερινότητά μας είναι η παιδεία και οι δομές, όπως και οι θεσμοί που δημιουργούμε και που στηρίζουμε για να προοδεύουμε ατομικά αλλά και ως κοινωνία.

Όλα ξεκίνησαν με την ανατροφή που πήρα από την οικογένειά μου. Όλες οι επιλογές που έχω κάνει μέχρι σήμερα ξεκινούν από εκεί.

Πιστεύω ακράδαντα πως ο πολιτισμός είναι ο μόνος τρόπος για να ενωθούν οι άνθρωποι. 

Σε έναν κόσμο που η τεχνολογία αλλάζει την καθημερινότητά μας, πλέον, τόσο γρήγορα, η παράδοση, όπως την καταλαβαίνουμε, παίζει όλο και λιγότερο ρόλο στη ζωή μας. Νέες πρακτικές φτιάχνουν άλλες παραδόσεις που διαμορφώνονται τώρα και που προσωπικά ελπίζω να διατηρήσουν και σημαντικά στοιχεία περασμένων εποχών.

Ο πολιτισμός είναι ο ιστός που δένει μια κοινωνία και που προστατεύει αυτή και το άτομο από τις όποιες «ρωγμές», καθώς είναι χώρος προοπτικών, δημιουργίας κι έκφρασης.

Αν μπορούσα να ταξιδέψω για έναν μήνα σε έναν τόπο μόνο για να ζήσω τον πολιτισμό του, θα ήθελα πολύ να επιστρέψω για μεγαλύτερο διάστημα στην Ιαπωνία και να εξερευνήσω το βάθος, την πολυπλοκότητα και τις αντιφάσεις αυτού του πολιτισμού.

Έφη Γούση - Ηθοποιός, φωτογράφος, σκηνοθέτρια

Η Έφη Γούση σπούδασε στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ, ξεκίνησε την πορεία της ως ηθοποιός, αλλά ήδη μέσα από τη σχολή ακόμη, ήξερε πως θέλει να σκηνοθετήσει. Έκανε focus στη φωτογραφία, αλλά ως σκηνοθέτης, κι εμείς τη γνωρίσαμε καλύτερα το 2022, όταν φωτογράφισε την καμπάνια για την Cruise συλλογή του Dior στην Αθήνα. Όπως η ίδια λέει για το πώς όλα αυτά με τα οποία ασχολείται συνδυάζονται μεταξύ τους, «ο καλλιτέχνης είναι ένας - το μέσο είναι που αλλάζει. Ο πυρήνας παραμένει ίδιος: αυτό που διαπραγματεύεσαι κάθε φορά. Είναι όλα όψεις της ίδιας ανάγκης». Στις 27 Μαΐου έχει την πρεμιέρα της πρώτης της μικρού μήκους ταινίας, "Tectonic Riders", στην έκθεση Plasmata 3, από τη Στέγη. Η ταινία θα αποτελεί μέρος της έκθεσης, που θα τρέχει μέχρι και τις 15 Ιουνίου. Είναι ένα short Art Film που διαπραγματεύεται την κλιματική αλλαγή, μέσα από έναν μύθο που υπήρχε για τα ταυροκαθάψια και τους σεισμούς. 

Πολιτισμός για μένα είναι ο τρόπος που υπάρχουμε όταν κανείς δε μας βλέπει. Είναι ο τρόπος που φερόμαστε στα πιο μικρά, αόρατα πράγματα και σε όσους δε έχουν φωνή.

Δεν πιστεύω ότι ένα και μόνο πολιτισμικό βίωμα είναι ικανό να διαμορφώσει την προσωπικότητα ενός ανθρώπου. Είμαστε το άθροισμα πολλών μικρών εμπειριών, επιρροών, ρωγμών και όλα αυτά εξαρτώνται από το πόσο ανοιχτοί και διαθέσιμοι είμαστε κάθε φορά να τα βιώσουμε. Εμένα με διαμορφώνουν κυρίως μικρές, ανεπαίσθητες χειρονομίες που παρατηρώ στην καθημερινότητα: ο τρόπος που κάποιος δίνει τον χρόνο του, η φροντίδα σε μια απλή πράξη, η σιωπή ανάμεσα σε δύο ανθρώπους.

Ο πολιτισμός ενώνει τους ανθρώπους όχι μέσα από την ομοιότητα, αλλά μέσα από τη βαθιά κατανόηση της διαφορετικότητας. Έχει τη δύναμη να δημιουργεί συνδέσεις που δε βασίζονται στη λογική, αλλά σε κάτι πιο υπόγειο: στη συλλογική μας ανάγκη για έναν σκοπό, για επαφή, για ομορφιά. Ένα παράδειγμα, ο εθελοντισμός ειδικά από την νέα γενιά, κατά την θερινή περίοδο των πυρκαγιών, εκεί που περνάμε από την θεωρία στην πράξη.

Οι παραδόσεις είναι κομμάτι της ιστορικής μας εξέλιξης, αλλά αυτό δε σημαίνει απαραίτητα πως ό,τι ανήκει στην παράδοση είναι και ηθικά αποδεκτό σήμερα. Για ποιον λόγο, για παράδειγμα, να συνεχίζουμε να βασανίζουμε ένα γαϊδούρι, να το δένουμε και να το ανεβάζουμε σε μια ταράτσα, στο όνομα κάποιου εθίμου; Ή για ποιο λόγο να χαστουκίζουν ένα κορίτσι οι γονείς της, όταν της έρχεται πρώτη φορά περίοδος; Το σημαντικό είναι να προσεγγίζουμε την παράδοση όχι ως κάτι ιερό και αμετάβλητο, αλλά ως ζωντανά ίχνη μνήμης και συλλογικότητας. Θα ήταν όμορφο να κρατήσουμε εκείνα τα στοιχεία που πραγματικά μας φέρνουν κοντά - όχι σαν αναπαράσταση, αλλά σαν κοινή ανάγκη να ανήκουμε, να συνδεόμαστε, να θυμόμαστε μαζί.

Κι όμως, ο πολιτισμός μπορεί να λειτουργήσει σαν καταφύγιο, γιατί δίνει χώρο στο να ακουστούν διαφορετικές φωνές, ισότιμα και ανεξάρτητα από το πού προέρχεται ο καθένας. Σε μια κοινωνία γεμάτη αποκλεισμούς, αυτή ακριβώς η δυνατότητα του πολιτισμού να αναγνωρίζει και να ενώνει, χωρίς να εξαλείφει τη διαφορά, είναι βαθιά θεραπευτική. Ο πολιτισμός, γίνεται ένας τόπος όπου οι ρωγμές δεν κρύβονται, αλλά μοιράζονται.

Αν μπορούσα να ταξιδέψω για έναν μήνα σε έναν τόπο μόνο για να ζήσω τον πολιτισμό του, θα επέλεγα τη Μογγολία. Έχει φωτογραφικό ενδιαφέρον για μένα, ειδικά την περίοδο που εκτελείται το φεστιβάλ με τα νομαδικά αθλήματα. Θα ήθελα πολύ να απομονωθώ για ένα διάστημα εκεί και να ζήσω μαζί τους.

Θεόδωρος Παπακώστας - Αρχαιολόγος, podcaster

Ο Θεόδωρος Παπακώστας, aka Archaeostoryteller, είναι ο άνθρωπος που τα τελευταία χρόνια μάς συστήνει την αρχαιολογία με τον δικό του ευφάνταστο τρόπο. Ο ίδιος θεωρεί πως ο κόσμος βρίσκει ελκυστικό σε αυτό που κάνει την αυθεντικότητα, την αμεσότητα και το γεγονός πως δεν προσπαθεί να «διδάξει» κανέναν. Απλώς του αρέσει να λέει ιστορίες. «Κουραζόμαστε να μας "μαθαίνουν" οτιδήποτε. Ο σκοπός μου δεν είναι να κάνω μάθημα σε κανέναν. Ο σκοπός μου είναι να καταλάβουμε πόσο μαγικός είναι ο ανθρώπινος πολιτισμός και η ιστορία του ανθρώπου μέσα από τις ιστορίες τους», λέει. Στο άμεσο μέλλον περιμένουμε το νέο του βιβλίο για ξένους πολιτισμούς και τις μυθολογίες τους, που θα έχει τίτλο «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος κι ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ».

Πολιτισμός σημαίνει πάρα πολλά πράγματα. Από την «καλημέρα» που θα πεις στον άνθρωπο που θα συναντήσεις, μέχρι τον πίνακα που θα δεις κρεμασμένο στο δικό σου σπίτι, στο σπίτι κάποιου φίλου, στο ιατρείο που θα πας, τη μουσική που θα ακούσεις στα ακουστικά σου, στο ταξί που θα πάρεις, στο μαγαζί που θα μπεις για να ψωνίσεις. Όλη η ζωή μας είναι μια εμπειρία πολιτισμού.

Η πολυπολιτισμικότητα που βίωσα ως φοιτητής στο εξωτερικό, είναι κάτι που με σημάδεψε. Θυμάμαι να μπαίνω πρώτη φορά στο μετρό του Λονδίνου το μακρινό πλέον 1999. Αφίσες γύρω μου να διαφημίζουν θέατρα και τέχνη κάθε είδους, και μπροστά μου να κάθονται μια drag queen κι ένας ινδός φακίρης. Η πρώτη ντυμένη με πολύχρωμα φτερά και πούπουλα και ο δεύτερος κατάλευκος με τουρμπάνι. Και διάβαζαν χαλαρά και αδιάφορα κάθε ένας το περιοδικό του. Τότε συνειδητοποίησα ότι εγώ ήμουν ο περίεργος που τους κοιτούσα σαν χάνος. Αυτοί, πολιτισμένα, σέβονταν και αδιαφορούσαν ο καθένας για τις ιδιαιτερότητες του άλλου. Τότε κατάλαβα ότι αν θέλω να λέγομαι πολιτισμένος, η αποδοχή είναι ο δρόμος.

Η παραπάνω ιστορία είναι ένα παράδειγμα για το πώς ο πολιτισμός μάς ενώνει. Κυρίως η μουσική είναι που μας ενώνει, καθώς δεν έχει σύνορα. Η
ταχύτητα του ήχου τρέχει πιο γρήγορα από τα στερεότυπά μας.

Η παράδοση παίζει τεράστιο ρόλο στον σύγχρονο τρόπο ζωής. Τη ζούμε θέλοντας και μη. Και κάθε μέρα διαπραγματευόμαστε ακούσια ποια κομμάτια της παράδοσης θέλουμε να κρατήσουμε και ποια να αλλάξουμε.

Ο πολιτισμός μπορεί να γίνει μέσο για να επουλωθούν κοινωνικές ή προσωπικές «ρωγμές» με πολλούς τρόπους. Το βασικό είναι να καταλάβουμε ότι μας συντροφεύει από την αρχή της ύπαρξής μας και χάριν του αλλάξαμε και βελτιωθήκαμε. Δεν υπάρχει ευ ζην χωρίς πολιτισμό.

Αν μπορούσα να ταξιδέψω για έναν μήνα σε έναν τόπο μόνο για να ζήσω τον πολιτισμό του, σαν πρώτη σκέψη θα επέλεγα την Αίγυπτο. Αλλά με μια δεύτερη σκέψη, θα προτιμούσα να ζήσω στο Περού μαζί με τους απογόνους των Ίνκας.

Μαρία Κουσουνή - Πρίμα μπαλαρίνα, δημιουργός

Η ενασχόληση της Μαρίας Κουσουνή με τον χορό προέκυψε πολύ φυσικά, καθώς ως παιδί χόρευε συνέχεια όταν άκουγε κλασική μουσική, οπότε ήταν ξεκάθαρο στους γονείς της ότι έπρεπε να ξεκινήσει μπαλέτο. Όλα τα χρόνια της στην Κρατική Όπερα της Βιέννης και της Κρατικής Όπερας του Αμβούργου ήταν σίγουρα στα highlights της καριέρας της. Οι παραστάσεις της σε Gala στο εξωτερικό, ο Διαγωνισμός νέων χορευτών στο Λουξεμβούργο και το βραβείο, η συνεργασία της με την Αρένα της Βερόνας - Fondazione Arena di Verona, τα πρωτοχρονιάτικα κονσέρτα της Βιέννης, με την Εθνική Λυρική Σκηνή, κάποιες παραστάσεις που δημιουργήθηκαν εκ νέου από την αρχή όπως ο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», «Ταξίδι στην αιωνιότητα» κ.ά. «Ο χορός σίγουρα είναι δημιουργία κι έκφραση. Όμως για εμένα έχει μια ευρύτερη, πολυδιάστατη έννοια γιατί συνειδητοποιώ ότι ήταν το μέσο που με έκανε να ανακαλύψω τον κόσμο και να ασχοληθώ με πολλά περισσότερα από αυτά που φανταζόμουν ότι θα μπορούσε να μου δώσει», αναφέρει. 

Αυτήν την περίοδο την πετυχαίνουμε σε μια πολύ ευχάριστη στιγμή της, καθώς εργάζεται ως freelancer όπου για πρώτη φορά στη διάρκεια της καριέρας της μπορεί να επιλέξει τις συνεργασίες της και να οργανώσει η ίδια το καλλιτεχνικό της πρόγραμμα, βιώνοντας αυτό το πολύτιμο δώρο της ελευθερίας. Απολαμβάνει τη ζωή, κάτι που δεν μπορούσε τόσα χρόνια να κάνει ως μέλος ενός οργανισμού και μπαλέτου. Όσο για το μέλλον, σύντομα θα ανακοινωθούν τα νέα σχέδιά της, καθώς βρίσκεται κατά τη διάρκεια της οργάνωσης αυτών.

Διακρίνω πολιτισμό στην καθημερινότητά μου όταν υπάρχει αναγνώριση, σεβασμός, τάξη, ευγένεια κι επικοινωνία στις αλληλεπιδράσεις των ανθρώπων μεταξύ τους, αλλά και με το περιβάλλον τους.

Όλες μου οι ως τώρα εμπειρίες, και κυρίως τα χρόνια που έζησα κι εργάστηκα στο εξωτερικό σε διαφορετικούς πολιτισμούς, με διαμόρφωσαν και μου έθεσαν όρια, θεμέλια και ικανότητες που ακόμη και σήμερα ανακαλύπτω ότι αυτές οι επιρροές είναι ξεκάθαρα από το παρελθόν μου. Κυρίως όμως μέσα από το επάγγελμα μου η κοινή - παγκόσμια γλώσσα του κλασσικού και σύγχρονου χορού και οι συνεργασίες που είχα με καταπληκτικούς καλλιτέχνες, οργανισμούς και χορογράφους με κάνουν να μπορώ να συγκρίνω και να διακρίνω. Να απορρίπτω και να αποδέχομαι. Να γνωρίζω τι είναι σωστό και τι λάθος. Να έχω άποψη και να μπορώ να την δικαιολογήσω. Κατ' επέκταση, ο ίδιος αλγόριθμος, όταν είναι αληθινός, ισχύει και για άλλες εκφάνσεις της ζωής.

Ο πολιτισμός ενώνει τους ανθρώπους με τη βοήθεια της ιστορίας. Από το παρελθόν, το παρόν και το όραμα του για το μέλλον. Μέσα από τα επιτεύγματα, τα αριστουργήματα, τις εφευρέσεις του, τις διαχρονικές του δημιουργίες και τα κατορθώματα του. Μέσα από αυτά που μπορεί να αφηγηθεί ξανά και ξανά υπερήφανος από γενιά σε γενιά. Αναβιώνοντας και αναδημιουργώντας. Βρίσκει τα κοινά σημεία και ζητούμενα που έχουν όλοι οι άνθρωποι, αυτά δηλαδή που εξευγενίζουν τη ψυχή και δίνουν χαρά και δημιουργεί δράσεις και αλληλεπιδράσεις ανάλογες της αρχικής του ιδέας.

Η παράδοση είναι ο απαραίτητος άξονας και οδηγός της εξέλιξης μιας κοινωνίας. Ο σύγχρονος τρόπος κρατάει, εξελίσσει ή απορρίπτει την παράδοση. Άλλοτε επιλέγει νέες τάσεις και διαμορφώνει νέες απόψεις. Σε περίπτωση που η σύγχρονη κοινωνία αποτύχει χρειάζεται να έχει ένα σημείο αναφοράς επιβίωσης που είναι διαχρονικό ώστε να ξανακινήσει και να μη χάσει τελείως την ταυτότητά της.

Ο πολιτισμός μπορεί να γίνει ιδανικό εργαλείο μέσα από μια φιλοσοφικά ανεπτυγμένη καλλιτεχνική προσέγγιση ή μέσα από μια ιδιαίτερα προσεγμένη και στοχευμένη κοινωνική δράση με ξεκάθαρο «πολιτισμένο» μήνυμα.

Αν μπορούσα να ταξιδέψω για έναν μήνα σε έναν τόπο μόνο για να ζήσω τον πολιτισμό του, θα διάλεγα την Ιαπωνία γιατί πολύ θα ήθελα να την επισκεφτώ γι' άλλη μια φορά. Έζησα εκεί για ένα μήνα όταν ήμουν χορεύτρια του John Neumeier και κάναμε περιοδεία με την Κρατική Όπερα του Hamburg Ballet. Επισκεφτήκαμε επτά διαφορετικές πόλεις έχοντας τρία διαφορετικά καλλιτεχνικά προγράμματα. Ήταν πραγματικά από τις πιο όμορφες εμπειρίες της ζωής μου να γνωρίζω τον πολιτισμό τους, τη φιλοξενία και την οργάνωση τους. Με εντυπωσίασε η αισθητική, ο σεβασμός και η τάξη που έχουν σαν λαός. Η αναγνώριση που έχουν προς τους ανθρώπους, τη φύση, τις πόλεις τους και τα μνημεία τους φαίνεται με μια πρώτη ματιά από τα δημόσια πάρκα τους και τα λουλούδια με τον τρόπο και την επιμέλεια που φροντίζουν το κάθε ένα από αυτά ξεχωριστά. Ακόμη διατηρούν θαυμασμό και αγάπη προς την παράδοση τους. Στη σημερινή σύγχρονη κοινωνία θα τιμήσουν υπερήφανα και θα τηρήσουν τα πρωτόκολλα της παραδοσιακής φορεσιάς με τις ώρες προετοιμασίας μέχρι να ντυθούν για τις κοινωνικές τους εκδηλώσεις. Αξίζει να σημειώσω ότι όταν την επισκέφθηκα ήταν σχεδόν 15 χρόνια μπροστά η τεχνολογία τους σε όλα. Θα μπορούσα να μιλήσω για τόσες πολλές λεπτομέρειες. Φεύγοντας, θυμάμαι είπα, πως πολύ θα ήθελα στο μέλλον να ξαναέρθω.