Μπορεί να νοιαστεί κανείς για τη φιλοσοφία του clean eating; Ναι, το όνομά της είναι orthorexia, ελληνιστί ορθορεξία, και αφορά στην εμμονική τάση μερικών ανθρώπων να ακολουθούν έναν υγιεινό τρόπο διατροφής. Ουσιαστικά πρόκειται για μια δυνατή τάση στον χώρο του healthy eating αλλά πολλοί από εμάς δε γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται.
Η ορθορεξία είναι ένας όρος που δημιουργήθηκε το 1996 από τον Dr. Steven Bratman και ορίζεται από μια εμμονή με την «υγιεινή» διατροφή όπως ακριβώς προαναφέρθηκε. Ωστόσο, ξεκίνησε να χρησιμοποιείται περίπου από το 2000. Αν και δεν είναι επίσημα ως μια αναγνωρισμένη διατροφική διαταραχή, η συνειδητοποίηση της κατάστασής της έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Η ορθορεξία συχνά αρχίζει ως μια αθώα προσπάθεια να τρώει κανείς σωστά, αλλά μπορεί να πάρει και μια στροφή προς μια σταθερότητα όσον αφορά στην ποιότητα των τροφίμων. Τα άτομα που ακολουθούν αυτή την τάση μπορούν να πωρωθούν με το τι και πόσο τρώνε. Αυτό εξελίσσεται σε έναν άκαμπτο τρόπο κατανάλωσης τροφών που με τη σειρά του ασκεί πίεση σε άλλες δραστηριότητες και διαπροσωπικές σχέσεις, ενώ κάποιες φορές μπορεί να οδηγήσει σε αρκετά προβλήματα υγείας.
Η κλινική διαιτολόγος Νίκη Αθανασιάδου αποφάσισε λοιπόν να μας απαντήσει σε μερικές φλέγουσες ερωτήσεις σχετικά με το θέμα της ορθορεξίας ρίχνοντας φως σε οτιδήποτε σχετίζεται με αυτήν αλλά και κατά πόσο καλό ή κακό κάνει στον οργανισμό.
Αν η ορθορεξία έχει ως βάση την υγιεινή διατροφή, πώς μπορούμε να την ξεχωρίσουμε από μία πολύ υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή;
Η ορθορεξία αν και θεωρητικά έχει ως στόχο την «υγιεινή» διατροφή, έχει συσχετιστεί με ακραίες διατροφικές συνήθειες, επιδείνωση της ψυχολογικής ισορροπίας και μείωση της κοινωνικότητας. Επίσης, δεν υπάρχει επίσημη λίστα με συμπτώματα αλλά ένα άτομο που χαρακτηρίζεται με ορθορεξία έχει αρκετές από τις παρακάτω συνήθειες:
-Κόβει μεγάλες ομάδες τροφίμων, όπως τα δημητριακά ή τα γαλακτοκομικά, επειδή δεν τα θεωρεί υγιεινά ή επειδή δεν εμπιστεύεται την «υγιεινή» παρασκευή τους από τη βιομηχανία
-Δεν τρώει ποτέ και σε καμία περίπτωση οποιοδήποτε τρόφιμο περιέχει έστω κι ένα συντηρητικό στη λίστα των συστατικών
-Αποφεύγει συστηματικά να φάει έξω επειδή δεν ξέρει πόσο υγιεινά προετοιμάζουν τα γεύματα τα εστιατόρια
-Δε δέχεται να φάει ή να δοκιμάσει τίποτα που θεωρεί λιγότερο υγιεινό, π.χ. οποιοδήποτε είδος γλυκού, ακόμα και μια μπουκιά περιστασιακά
-Αν φάει γλυκό ή κάτι λιγότερο υγιεινό, ταλαιπωρείται από πολλές τύψεις και δε μπορεί να συγχωρέσει τον εαυτό του/της για μεγάλο χρονικό διάστημα
-Έχει παρατεταμένες και συχνές μονοφαγίες (κατανάλωση πολύ λίγων - ή ενός - τροφίμων μέσα στη μέρα, π.χ. μόνο φρούτα)
-Έχει έντονο στρες αν βρεθεί σε περιβάλλον χωρίς κάτι απόλυτα υγιεινό ή ισορροπημένο σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο ίδιος/α
-Η οργάνωση γευμάτων λαμβάνει παράλογα πολύ χρόνο από την καθημερινότητα
-Μεταφράζει το φαγητό αυστηρά και μόνο ως εργαλείο για τη βελτίωση της υγείας χωρίς κανένα άλλο χαρακτηριστικό, π.χ. ψυχαγωγία ή απόλαυση
Η ορθορεξία έχει συσχετιστεί με την απώλεια βάρους;
Όχι πάντα. Στην ορθορεξία βλέπουμε ανθρώπους που έχουν εμμονή με την υγιεινή διατροφή (ή αυτό που οι ίδιοι θεωρούν ισορροπημένη διατροφή) αλλά όχι απαραίτητα και με την απώλεια βάρους. Βέβαια πολλές φορές σε περιπτώσεις που έχουν αποκλειστεί μεγάλες ομάδες τροφίμων, μπορεί να παρουσιαστεί και μια απώλεια βάρους.
Ποια τρόφιμα συνήθως αποφεύγονται;
Τα τρόφιμα ή συστατικά που συνήθως αποφεύγονται πάση θυσία σε περιπτώσεις ορθορεξίας είναι η ζάχαρη ή οποιαδήποτε γλυκαντική ουσία, το κορεσμένο λίπος, τρόφιμα με χοληστερίνη, το πρόσθετο αλάτι, το αλκοόλ, τα τηγανητά, τα τυποποιημένα προϊόντα και πολλές φορές η γλουτένη, τα δημητριακά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.
Γιατί θεωρείται επικίνδυνη;
Η ορθορεξία μπορεί να δημιουργήσει τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά προβλήματα. Ο αποκλεισμός πολλών ομάδων τροφίμων μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ελλείψεις θρεπτικών συστατικών και κατ’ επέκταση καταστάσεις όπως αναιμία, αβιταμινώσεις, οστεοπόρωση κ.ά. Επίσης μία πολύ αυστηρή διατροφή μπορεί να δημιουργήσει ορμονικές διαταραχές, ειδικά στις γυναίκες, για παράδειγμα ανωμαλίες στην έμμηνο ρύση. Φυσικά πρέπει να αναφέρουμε και την ψυχολογική διάσταση της ορθορεξίας, αφού χαρακτηρίζεται από μεγάλο στρες γύρω από την επιλογή φαγητού, το αίσθημα της τύψης και αυτοτιμωρίας όπως επίσης την κοινωνική απομόνωση.
Η φυτοφαγική διατροφή αποκλείει μεγάλες ομάδες τροφίμων. Αυτό σημαίνει ότι κινδυνεύει να φτάσει στην ορθορεξία;
Όχι, δεν είναι το ίδιο. Είναι αλήθεια ότι η vegetarian διατροφή αποκλείει μεγάλες ομάδες τροφίμων για διάφορους λόγους. Ωστόσο, δεν πρέπει να συγχέεται με μη ισορροπημένες διατροφικές συνήθειες όπως η ορθορεξία. Με σωστούς συνδυασμούς τροφών, η φυτοφαγική διατροφή μπορεί να προσφέρει ολοκληρωμένα και διατροφικά ισορροπημένα γεύματα.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε κάποιον με ορθορεξία;
Το πρώτο πράγμα που μπορεί να βοηθήσει είναι να αναγνωριστεί η παρουσία της χωρίς τη δημιουργία ενοχών. Ο στόχος είναι να αναπτυχθεί μια πιο ισορροπημένη σχέση με το φαγητό, χωρίς ακραίες επιλογές και με την απουσία αρνητικών συναισθημάτων και κοινωνικών προβλημάτων στην καθημερινότητα. Όπως και σε άλλες διατροφικές διαταραχές, ένας εξειδικευμένος επαγγελματίας υγείας μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της σχέσης με το φαγητό.
Ευχαριστούμε τη Νίκη Αθανασιάδου MSc RDN CDN, κλινική διαιτολόγο, με πολυετή εμπειρία στη Νέα Υόρκη, ΗΠΑ για τις εποικοδομητικές της απαντήσεις στα ερωτήματα που αφορούν την ορθορεξία.
Πορτρέτο: Άρης Ράμμος
