Θεωρείται ο σπουδαιότερος φωτογράφος μόδας του 20ού αιώνα, και όχι άδικα. Ο μάγος του γυμνού, ο πιο ερωτικός φωτογράφος, ο πρωτοπόρος του φακού Helmut Newton, που ταυτίστηκε με το αποκαλυπτικό και ανέδειξε την κυριαρχία της γυναικείας σιλουέτας, θα έκλεινε πέρσι τα 100 του χρόνια.

Με αφορμή τη συγκεκριμένη επέτειο, το Μουσείο Φωτογραφίας Helmut Newton Foundation, που βρίσκεται στη γενέθλια πόλη του κορυφαίου δημιουργού, το Βερολίνο, διοργάνωσε μία μεγάλη έκθεση υπό την επιμέλεια του διευθυντή του, Dr. Matthias Harder.

Η παρουσίαση, που αναβλήθηκε πέρσι λόγω πανδημίας, άνοιξε φέτος πανηγυρικά τις πόρτες της για το κοινό στα τέλη του Οκτώβρη, φιλοξενώντας περίπου 300 έργα, πολλά από τα οποία βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας.

Το μέγεθος της έκθεσης εντυπωσιάζει. Πόσο καιρό εργαστήκατε για την προετοιμασία της και με ποια μεθοδολογία; 

Πράγματι, η “Legacy” είναι μια μεγάλη παρουσίαση, με 230 τυπωμένες φωτογραφίες στους τοίχους, από έξι δεκαετίες και διαφορετικά είδη, συν πολύ πρόσθετο υλικό σε προθήκες, όπως φύλλα κοντάκτ, τυπώματα εργασίας, polaroid, αποκόμματα περιοδικών, καθώς και χειρόγραφες σημειώσεις του ίδιου του φωτογράφου. Δουλεύαμε πολύ καιρό με τα αρχεία μας, περίπου ενάμιση χρόνο. Εστιάσαμε το ενδιαφέρον μας κυρίως στο νέο ή ξεχασμένο οπτικό υλικό, εξετάσαμε, για παράδειγμα, περιοδικά από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Newton εργάστηκε αποκλειστικά για λογαριασμό των περιοδικών και αργότερα έκανε μερικά δικά του projects, που κατέληξαν στα βιβλία του. Επιπλέον, μελετήσαμε συστηματικά κουτιά με φωτογραφίες που μας ήρθαν πρόσφατα από το Μόντε Κάρλο, καθώς και τα φύλλα κοντάκτ του.

Όλα αυτά έχουν πλέον τοποθετηθεί χρονολογικά, ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1950, από δωμάτιο σε δωμάτιο, κι έτσι ο επισκέπτης μπορεί για πρώτη φορά να παρακολουθήσει την εξέλιξη της οπτικής γλώσσας του και τις ριζικές αλλαγές που επέφερε στο πνεύμα της εποχής της δυτικής κοινωνίας. Γιατί το έργο του Newton είναι αντιπροσωπευτικό αυτών των αλλαγών, και όχι μόνο αντανακλούσε το πνεύμα της εποχής μέσα από τις φωτογραφίες μόδας, αλλά μερικές φορές ήταν και μπροστά από αυτήν. Η μεθοδολογία σε αυτήν την αναδρομική παρουσίαση είναι η χρονολογική σειρά. Ο δεύτερος άξονας της επιμέλειας είναι η έξυπνη σύνδεση εμβληματικών και άγνωστων εικόνων του καλλιτέχνη.

Ποιο ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι αυτής της διαδρομής κατά την προετοιμασία και πώς το ξεπεράσατε; 

Μια δύσκολη στιγμή είναι πάντα η επιλογή του σχετικού οπτικού υλικού. Νομίζω ότι κάθε επιμελητής συγκεντρώνει πάρα πολύ στην αρχή.Αλλά, μετά τη θεωρητική προσέγγιση «πώς θα γεμίσει ο εκθεσιακός χώρος», έρχεται το πρακτικό μέρος, δηλαδή η τοποθέτηση των έργων σε αυτούς ακριβώς τους χώρους. Εδώ, το τοπίο ξεκαθαρίζει γρήγορα: less is more. Και η επιλογή που γίνεται -πλέον αναγκαία- μπορεί να λειτουργήσει ως ένα είδος απελευθέρωσης. Στην έκδοση που συνοδεύει τη διοργάνωση υπάρχουν μερικές φορές και άλλες πτυχές από ομάδες έργων ή παράλληλες φωτογραφίες. Και η έκθεση, με τη σειρά της, μπορεί να φιλοξενεί επιπλέον υλικό, που δεν μπήκε στη μονογραφία. Στο τέλος, το κάθε μέσο, έκθεση και βιβλίο, πρέπει να λειτουργεί μόνο του. Νομίζω ότι αυτό το πετύχαμε.

Τα εγκαίνια αναβλήθηκαν πέρσι, λόγω της πανδημίας. Πώς νιώθετε τώρα που επιτέλους ανοίξατε για το κοινό; 

Όταν ξεκινήσαμε να σχεδιάζουμε την έκθεση πριν από περίπου δύο χρόνια, κανείς δεν είχε ακούσει για την COVID-19. Ακριβώς έναν χρόνο πριν, ήταν φυσικά αδύνατον να πραγματοποιηθεί στα 100ά γενέθλια του Helmut Newton, όπως είχαμε προγραμματίσει εξαρχής. Έτσι, για την ημερομηνία-ορόσημο των γενεθλίων του διοργανώσαμε μια μεγάλη, υπαίθρια παρουσίαση, σ’ έναν τοίχο μήκους 85 μέτρων, στο Kreuzberg του Βερολίνου, με σχεδόν 30 αντιπροσωπευτικά μοτίβα και επιλεγμένα quotes του φωτογράφου, σε μορφή μιας γιγάντιας ταπετσαρίας. Η όλη εγκατάσταση ήταν αρκετά θεαματική, ενώ το μουσείο παρέμεινε κλειστό, όπως και όλα τα υπόλοιπα της πόλης. Σήμερα, έναν χρόνο μετά, ανοίξαμε, κάνοντας και πάλι αναπροσαρμογές.Για παράδειγμα, ο αριθμός των επισκεπτών παραμένει μειωμένος, για να τηρηθούν τα υγειονομικά πρωτόκολλα. Όμως, είμαι κάτι παραπάνω από χαρούμενος που τελικά οι φωτογραφίες τοποθετήθηκαν στους τοίχους, και το ίδιο πιστεύω νιώθουν και οι επισκέπτες!

Γιατί είναι σημαντική αυτή η έκθεση για τον κόσμο της φωτογραφίας και το κοινό; 

Όλοι νομίζουμε ότι γνωρίζουμε τις λήψεις του Helmut Newton, αλλά αυτή η παρουσίαση αποτελεί μια νέα, φρέσκια ματιά σ’ ένα έργο αμφιλεγόμενο, που ταυτόχρονα είναι ίσως και το πιο πολυδημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό. Για μένα ήταν υπέροχο που μπόρεσα να αφιερώσω τόσο πολύ χρόνο στο αρχείο μας, δουλεύοντας γι’ αυτό το concept. Είμαι περήφανος για το αποτέλεσμα και την ανταπόκριση του Τύπου και του κοινού. Επιπλέον, η έκθεση κρύβει εκπλήξεις για τους θεατές: έργα του Newton που εκτίθενται για πρώτη φορά, τα οποία παρέμεναν κλεισμένα σε κουτιά για δεκαετίες, όπως πορτρέτα των Andy Warhol, Arthur Miller ή Karl Lagerfeld, καθώς και πολλές, μάλλον ασυνήθιστες, εικόνες μόδας από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Δύο τεράστια κολάζ υποδέχονται τους επισκέπτες από τον εξωτερικό ακόμη χώρο, συνθέσεις από editorials, έργα και προσωπικές σημειώσεις… και αυτό συνεχίζεται και στις τέσσερις προθήκες μέσα στο μουσείο. Κάθε δωμάτιο είναι, κατά κάποιον τρόπο, μια έκθεση μέσα στην έκθεση. Επίσης, καθίσταται σαφές πόσο προοδευτικά και καινοτόμα σκηνοθέτησε ο Newton τις κάμερές του και με πόση αυτοπεποίθηση εμφανίζονται οι γυναίκες στα φωτογραφικά του κάδρα.

Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα στοιχεία εκείνα που κάνουν το έργο του διαχρονικό;

Ο Newton παρέμενε σχεδόν «αδιάφθορος», ακόμη κι αν ειρωνικά ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του “Gun for Hire” («Όπλο προς Ενοικίαση»). Ανέπτυξε το στιλ του στη δεκαετία του 1960 και παρέμεινε πιστός σε αυτό, ενώ παράλληλα εξέλιξε τον εαυτό του και το πνεύμα της εποχής του. Όταν κανείς βλέπει τα όψιμα έργα του στη μόδα, δεν μπορεί καν να υποψιαστεί ότι πίσω από τον φακό βρίσκεται ένας 80χρονος φωτογράφος. Η ματιά του διατηρήθηκε φρέσκια και σύγχρονη μέχρι τον θάνατό του. Και το παράδοξο είναι ότι τελικά το έργο του παρέμεινε πάντα στην αιχμή της πρωτοπορίας, ταυτόχρονα πολύ σύγχρονο και διαχρονικά κομψό.

Info: Η έκθεση “Helmut Newton. Legacy” θα παρουσιάζεται στο Μουσείο Φωτογραφίας Helmut Newton Foundation στο Βερολίνο έως τις 22 Μαΐου 2022.

Κεντρική φωτογραφία: Dr. Matthias Harder. Portrait by David von Becker

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOW ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2021