Μαρίνα Λαμπράκη - Πλάκα: Έφυγε από τη ζωή η «Σιδηρά Κυρία» της τέχνης

Αρχοντική, χαμογελαστή, ευγενική. Μια ψυχή αφοσιωμένη στην διαχρονική της αγάπη: Την τέχνη. Το όνομά της είναι ταυτισμένο με την νέα εποχή της Εθνικής Πινακοθήκης. «Η τέχνη ανήκει σε όλους σας», αποτέλεσε το κεντρικό της μήνυμα κατά τη διάρκεια της εικονικής ξενάγησης στη Νέα Εθνική Πινακοθήκη που μας χάρισε μέσω της ΕΡΤ τον Μάρτιο του 2021.

Τα ξημερώματα της Δευτέρας 13 Ιουνίου, η «Σιδηρά Κυρία» της τέχνης έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 83 ετών. Η ίδια είχε νοσηλευτεί πριν δύο ημέρες λόγω ζητημάτων υγείας. Ο θάνατός της θεωρήθηκε ξαφνικός. Η ίδια είχε προγραμματισμένη συνέντευξη τύπου στις 15 Ιουνίου στην Εθνική πινακοθήκη για την παρουσίαση μεγάλης έκθεσης για τον Κωνσταντίνο Παρθένη.

Ο «μέντορας της γνώσης» που αγάπησε και το πιο βαθύ κίνητρο

«Έμελλε να αλλάξει τον ρου της προσωπικής μου ιστορίας», είχε παραδεχτεί για τον σύζυγό της, Δημήτρη Πλάκα, σε συνέντευξη που παραχώρησε τον Οκτώβριο του 1998 στην εφημερίδα «Τα Νέα». Η ίδια, γεννημένη το 1939 στο Αρκαλοχώρι της Κρήτης σταμάτησε απότομα και ξαφνικά την μαθητική της ζωή, ολοκληρώνοντας τις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου. Όμως, τα πράγματα πήραν δική τους τροπή, καθώς στα δεκαπέντε της, όταν δούλευε ως πωλήτρια σε τοπικό παντοπωλείο, γνωρίζει τον μεγάλο της έρωτα και σύζυγό της, Δημήτρη Πλάκα, ένα αδιόριστο δάσκαλο, ο οποίος την ενέπνευσε από την αρχή και την οδήγησε στην βαθιά αγάπη της για τα βιβλία και την γνώση. Στην ίδια συνέντευξη, μοιράστηκε τα λόγια: «Ένα από εκείνα τα Σάββατα που στο χωριό γινόταν εμποροπανήγυρις άνοιξε η πόρτα του παντοπωλείου και ούριος άνεμος φύσηξε. Ήταν εκείνος! Βλέμμα συναρπαστικό, στητή κι αγέρωχη παρουσία και ένα χαμόγελο από εκείνα που σκλαβώνουν...».

Δύο χρόνια μετά παντρεύτηκαν και ο ίδιος της έδωσε το κίνητρο να συνεχίσει τις επόμενες τάξεις του σχολείου. Αυτήν αποτέλεσε και την πιο γερή και γλυκιά συμφωνία μεταξύ τους. Οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν στην μετέπειτα ζωή τους ήταν πολλές, όμως η ίδια δεν εξέφρασε ποτέ κάποιο παράπονο, λέγοντας: «Τρώγαμε... ελάχιστα, αλλά δεν μας έλειψε βιβλίο ή θεατρική παράσταση».

Η αφοσίωση στη γνώση

Η ίδια συνέχισε με δυναμισμό τη σχέση της με την γνώση και την αναβάθμισε. Σπούδασε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο ίδιο τμήμα στην Κλασική Αρχαιολογία με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ.) και με θέμα: "Προσωκρατική Φιλοσοφία και Τέχνη". Το 1975 αποτέλεσε την πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στην ιστορία της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας, καθώς εξελέγη παμψηφεί Τακτική Καθηγήτρια στην έδρα της Ιστορίας της Τέχνης. Ακόμη ένας σημαντικός τίτλος, με τον οποίο διακρίθηκε ήταν αυτός της επισκέπτριας καθηγήτρια σε ξένα πανεπιστήμια της Γαλλίας, στο Πανεπιστήμιο Princeton των Η.Π.Α., με υποτροφία Fulbright, και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ρέθυμνο.

Ασχολήθηκε και με την συγγραφή, καθώς κυκλοφόρησε είκοσι ένα βιβλία και περισσότερες από διακόσιες μελέτες και άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και εφημερίδες. Η ίδια απέσπασε δεκαέξι τιμητικές διακρίσεις, με πιο χαρακτηριστικές το Βραβείο Καζαντζάκη του Δήμου Ηρακλείου Κρήτης το 1985, της εκλογής της ως Ελληνίδα υποψήφια για τον τίτλο Γυναίκα της Ευρώπης το 1997 και τον διορισμό της ως Αναπληρώτριας Υπουργού Πολιτισμού της Υπηρεσιακής Κυβέρνησης, τον Σεπτέμβριο του 2015.

«Πολλοί με μισούν ή απλώς δεν με θέλουν»

«Πολλοί με μισούν ή απλώς δεν με θέλουν. Και εδώ μέσα ακόμα. Κανένας, όμως, δεν θα βρεθεί να πει ότι τον προσέβαλα, ότι φωνάζω στους διαδρόμους», ήταν μια από τις πιο χαρακτηριστικές της ατάκες σε συνέντευξή της στην LIFO. Η ίδια δεν το έβαλε ποτέ κάτω. Μια νέα εποχή στην προσέγγιση της τέχνης ήρθε για να καταρρίψει κάθε προηγούμενο ρεκόρ στην Ελλάδα. Μέσα από το τριανταετές λειτούργημά της ως Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, κατάφερε να μυήσει την χώρα μας στην σύγχρονη μορφή της τέχνης, τονίζοντας στην ίδια συνέντευξη: «Κάνουμε εκθέσεις στο εξωτερικό για την αρχαιότητα και το Βυζάντιο, αλλά η σύγχρονη Ελλάδα είναι άγνωστη. Δεν ξέρουν ότι η Ελλάδα έχει σύγχρονη τέχνη. Είμαστε απόντες. Ξέρουν τον Κουνέλη, τον Τάκη, τη Χρύσα, ενδεχομένως τον Αντωνάκο, πέντε ονόματα. Η Ελλάδα είναι απούσα. Θα έπρεπε με κάθε τρόπο να υποστηρίξουμε κάτι τέτοιο. Αν δεν έχουμε ουσιαστικές συνεργασίες στην εξωτερική πολιτιστική πολιτική, η ιδιωτική πρωτοβουλία δεν αρκεί».

Στη διάρκεια της θητείας της η Εθνική Πινακοθήκη εκσυγχρονίστηκε, ίδρυσε νέα παραρτήματα (Κέρκυρα, Ναύπλιο, Γλυπτοθήκη, Άλσος Στρατού, Γουδί, Μουσείο Καπράλου, Αίγινα), απέκτησε 3.000 νέα έργα, μεταξύ των οποίων δύο πίνακες του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco), διοργάνωσε σημαντικές εκθέσεις Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών και γνώρισε μεγάλη ανταπόκριση στο κοινό με περίπου 5.500.000 επισκέπτες.