Η θεωρία του δεσμού που αναπτύχθηκε από το Βρετανό ψυχολόγο J. Bowlby και οι μετέπειτα έρευνες τονίζουν τις επιπτώσεις της ποιότητας του δεσμού που αναπτύσσεται μεταξύ φροντιστή και παιδιού μεταξύ 6 μηνών και 3 ετών. Η ποιότητα της σχέσης γονέα-παιδιού επηρεάζει τις προσωπικές σχέσεις που διαμορφώνει το παιδί στη μετέπειτα ζωή του. Η φύση και η μορφή αυτής της πρώτης σχέσης που αναπτύσσει το βρέφος με τη μητέρα του γίνεται μοντέλο για τις μετέπειτα σχέσεις του, προκαλώντας προσδοκίες για το αν θα είναι άξιο αγάπης και κατά πόσο μπορεί να βασιστεί στους άλλους και να εμπιστευτεί τον κόσμο γύρω του.
Μια μητέρα που ανταποκρίνεται κατάλληλα στις ανάγκες του παιδιού της, που είναι σταθερά διαθέσιμη, ευαίσθητη απέναντι στα μηνύματα του, μπορεί και ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού καθώς μεγαλώνει και δεκτική ως προς την δυσφορία του τείνει να αναπτύσσει έναν ασφαλή δεσμό με το παιδί της. Με άλλα λόγια, ένας ασφαλής ή ανασφαλής δεσμός με τη μητέρα φαίνεται να επηρεάζει το πώς βλέπει το άτομο τον εαυτό του και αργότερα ως ενήλικας χωρίς αυτό όμως να σημαίνει ότι ένα παιδί που έχει χάσει τη μητέρα του σε πολύ μικρή ηλικία καθώς θα μεγαλώνει δε θα έχει τη δυνατότητα να γίνει ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος που θα καταφέρει να έχει υγιείς σχέσεις στη ζωή του γεμάτες αγάπη και σεβασμό.
Ο θάνατος της μητέρας είναι ένα οδυνηρό γεγονός στη ζωή των παιδιών και των εφήβων
Το παιδί που χάνει τη μητέρα του θρηνεί τη φυσική απουσία της αλλά και όσα δε θα κάνει μαζί της στο μέλλον. Παράλληλα θρηνεί όλα όσα συμβόλιζε η μητέρα στη ζωή του παιδιού, όπως για παράδειγμα την ασφάλεια, τη στοργή, το χάδι, το καταφύγιο του σε δύσκολες στιγμές, τον άνθρωπο που το παρηγορούσε, το συμβούλευε ή στον οποίο εκμυστηρευόταν τα μυστικά του.
Η απώλεια της μητέρας, όπως και καθετί που βιώνεται ως απώλεια, εγείρει μία φυσιολογική διεργασία θρήνου. Ο θρήνος δεν είναι αρρώστια ούτε ένα πρόβλημα που απαιτεί λύση. Είναι εκδήλωση ψυχικής υγείας. Αποτελεί το «τίμημα» που πληρώνουμε όταν δημιουργούμε δεσμούς αγάπης που δίνουν νόημα στη ζωή μας. Κάθε παιδί βιώνει και εκδηλώνει το θρήνο με το δικό του μοναδικό τρόπο και μεγαλώνει με την απώλεια του. Δεν «ξεχνάει» τη μητέρα του ούτε «ξεπερνάει» την απώλεια της. Μαθαίνει να ζει με αυτήν και προοδευτικά την εντάσσει στην ιστορία της ζωής του. Ο θρήνος των παιδιών αναβιώνει σε κάθε κρίσιμο σκαλοπάτι της εξέλιξης τους , δίνοντας τους την ευκαιρία , με τις νέες γνωστικές και ψυχοκοινωνικές ικανότητες που αναπτύσσουν καθώς μεγαλώνουν να επεξεργαστούν τι είναι αυτό που έχουν χάσει και τι είναι αυτό που έμαθαν μέσα από την οδυνηρή εμπειρία που έχουν βιώσει.
Αποτελεί μύθο η πεποίθηση ότι η εξέλιξη του παιδιού αναστέλλεται επειδή έρχεται αντιμέτωπο με το θάνατο της μητέρας του
Έρευνες δείχνουν ότι ο παράγοντας που προβλέπει με μεγαλύτερη ακρίβεια το πόσο ικανοποιητικά ένα παιδί θα προσαρμοστεί στην απώλεια της μητέρας και θα προχωρήσει στη ζωή του , είναι η ικανότητα του πατέρα (ή άλλου ατόμου που το φροντίζει), να λειτουργεί με επάρκεια στο γονικό του ρόλο, να αναγνωρίζει τις ιδιαίτερες ανάγκες του και να ανταποκρίνεται με ευαισθησία σε αυτές. Όταν ο πατέρας στηρίζεται αποτελεσματικά από συγγενείς και φίλους , τότε είναι σε θέση να στηρίξει το παιδί του και να μοιραστεί τα συναισθήματα του , χωρίς να το κατακλύζει με αυτά, στερώντας του τη δυνατότητα έκφρασης. Όταν μία οικογένεια αναγνωρίζει τις διαφορές στον τρόπο που τα μέλη της βιώνουν και εκδηλώνουν το θρήνο τους , τότε μπορεί και να τις εμπεριέξει. Αντίθετα όταν «επιβάλει» συγκεκριμένες εκδηλώσεις και συμπεριφορές αποξενώνει τα μέλη της , που είτε αποφεύγουν να μοιραστούν τα συναισθήματα τους είτε προσποιούνται ότι δεν υποφέρουν για να αλληλοπροστατευτούν.
Πώς μπορούν οι οικείοι να συμβάλουν στη διατήρηση της ανάμνησης της μητέρας
Να μιλάτε για εκείνη και να μην αποτρέπετε το παιδί να αναφέρεται σε αναμνήσεις από τη μητέρα του ή στην απώλεια της. Καλλιεργήστε ένα κλίμα όπου θα νοιώθει ότι θα μπορεί να εκφραστεί. Μοιραστείτε τις αναμνήσεις σας μαζί του. Διηγηθείτε ιστορίες από την κοινή σας ζωή με τη μητέρα του. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μπορούν να παίξουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτό. Βοηθήστε το παιδί να βρει τρόπους για να διατηρήσει ζωντανή την ανάμνηση της μητέρας του δίνοντας του ένα αγαπημένο της αντικείμενο που του τη θυμίζει ή βοηθήστε το να δημιουργήσει ένα άλμπουμ με φωτογραφίες. Κάντε όλοι μαζί το αγαπημένο γλυκό της μαμάς και έτσι τιμήστε τη μνήμη της την ημέρα που θα γιόρταζε τα γενέθλια ή την ονομαστική της γιορτή.
Πολύ συχνά ο περίγυρος των παιδιών αυτή την ιδιαίτερη γιορτή της μητέρας στέκεται με αμηχανία προσπαθώντας να ξεχαστεί αυτή η μέρα. Δασκάλες και νηπιαγωγοί σκέφτονται να αναβάλουν όποιες δραστηριότητες συνηθίζουν να κάνουν γι αυτή την ημέρα όταν υπάρχει κάποιο παιδί που έχει χάσει τη μαμά του. Οι εκπαιδευτικοί όμως μπορούν να δώσουν την ευκαιρία και στο παιδί που θρηνεί την απώλεια της μητέρας του να συμμετέχει στις δραστηριότητες που οργανώνονται στην τάξη. Ενημερώστε το παιδί νωρίτερα και δώστε του τη δυνατότητα αν και πως θα ήθελε να συμμετάσχει.
Δε θα ξεχάσω ποτέ τα λόγια μίας δασκάλας όταν μου διηγήθηκε ένα περιστατικό στην τάξη της. Συγκινημένη μου μετέφερε τα λόγια της Μαρίας: «Είστε η καλύτερη κυρία του κόσμου, την κάρτα θα την πάω στο σπιτάκι της μαμάς μου μαζί με λουλούδια. Σας αγαπώ πολύ κυρία»
Στη Μέριμνα συναντάμε τις οικογένειες σε μία περίοδο ανατροπής της ιστορίας τους μετά από την απώλεια ενός από τους δύο γονείς. Ο στόχος της συμβουλευτικής με τους γονείς που έχουν χάσει τον ή την σύντροφο τους είναι η στήριξη στο γονικό τους ρόλο προκειμένου να στηρίξουν τα παιδιά τους μετά την απώλεια.
Τους βοηθάμε προκειμένου να μετακινηθούν από μία κατάσταση οδύνης σε ένα σημείο προσωπικής ανάπτυξης και κοινωνικής επανένταξης. Στο πλαίσιο της συμβουλευτικής οι γονείς ενθαρρύνονται ώστε να δημιουργούν το χώρο για την απώλεια, αναγνωρίζοντας τη χωρίς να υποτιμούν πόσο επηρεάζει τους ίδιους και τα παιδιά τους. Να μιλάνε για αυτή, να μοιράζονται σκέψεις, να επικοινωνούν συναισθήματα. Να επιτρέπουν στον εαυτό τους το δικαίωμα να είναι θλιμμένοι αλλά και το δικαίωμα τους να χαίρονται και να απολαμβάνουν στιγμές χαλάρωσης ή παιχνιδιού με τα παιδιά τους.
About
Ντίνα Τσελεπή, Ψυχολόγος και Διευθύντρια στο Συμβουλευτικό Κέντρο Στήριξης στο Πένθος της Μέριμνας στη Θεσσαλονίκη.
Η Μέριμνα μέσα από τη λειτουργία των δύο Συμβουλευτικών της κέντρων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη στηρίζει παιδιά και τις οικογένειες τους όταν βιώνουν απώλειες.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε το www.merimna.org.gr.
Οι υπηρεσίες στις οικογένειες είναι δωρεάν εδώ και 26 χρόνια λειτουργίας της. Στην ιστοσελίδα www.merimna.org.gr θα βρείτε τρόπους να στηρίξετε το έργο της Μέριμνας ώστε:
Κάθε παιδί να έχει τη στήριξη που δικαιούται όταν τη χρειάζεται!
