Στο Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, βασικός σκοπός είναι η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. «Πιστεύουμε πως η θάλασσα είναι ένα μεγάλο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας, πως όλοι μας “είμαστε η θάλασσα” και γι’ αυτό οφείλουμε να την προστατεύουμε», μας λέει η Πρόεδρος Εύη Λαζού-Λασκαρίδη. Με την πεποίθηση πως ο καθένας έχει την επιλογή να γίνει μέρος της λύσης, το Ίδρυμα προσεγγίζει το πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης ολιστικά με δράσεις στο πεδίο, όπως καθαρισμούς ακτών και βυθών, ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα, καθώς και ενέργειες ευαισθητοποίησης των πολιτών. Ναυαρχίδα των πρωτοβουλιών του, το βραβευμένο Typhoon Project, το οποίο καθαρίζει 365 μέρες τον χρόνο σε μεγάλη κλίμακα όλες τις μη προσβάσιμες ακτές της Ελλάδας. 

Μαζί με την κα Λαζού, μιλήσαμε τόσο για τα υψηλά επίπεδα ρύπανσης της Μεσογείου όσο και για τις επιτυχίες και τα σχέδια του Ιδρύματος.

Ως πρόεδρος του Ιδρύματος, ποιοι είναι οι περιβαλλοντικοί στόχοι που έχετε θέσει και τα μέσα που χρειάζονται για να επιτευχθούν; 

Στόχος μας είναι καθαρές ακτές και θάλασσες. Αυτό για να επιτευχθεί δεν φτάνει προφανώς ο καθαρισμός των ακτών και των βυθών από τα απορρίμματα. Αυτό λύνει μέρος του προβλήματος που αφορά παρελθούσα ρύπανση. Όσο και να καθαρίζουν εκατοντάδες «Τυφώνες» τις ακτές μας, αν δεν σταματήσει η ρύπανση τους από τις πηγές, αν δεν γίνει συλλογική συνείδηση η μείωση των απορριμμάτων που δημιουργεί ο καθένας από εμάς καθημερινά και η σωστή διαχείριση αυτών στα σπίτια, στους δρόμους, στην πόλη και στους Δήμους μας, τότε δεν έχουμε καταφέρει τίποτα.

Ο δημόσιος χώρος είναι το σαλόνι όλων μας. Οφείλουμε να τον φροντίζουμε όπως φροντίζουμε το σπιτικό μας. Τα δάση, οι ακτές, η θάλασσα, όλες οι φυσικές ομορφιές του τόπου μας και κατ’ επέκταση του κόσμου όλου δεν ανήκουν ούτε στη γενιά μας ούτε στην προηγούμενη, ούτε στην επόμενη. Περαστικοί και φιλοξενούμενοι είμαστε όλοι σε αυτόν τον πλανήτη και οφείλουμε να τον προστατεύσουμε και να τον σεβαστούμε όπως το σπίτι που μας φιλοξενεί. Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Με ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κόσμου αλλά κυρίως με εκπαίδευση από μικρή ηλικία. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση δεν μπορεί να μην αποτελεί πια κομμάτι της βασικής διδακτέας ύλης σε όλες τις σχολικές βαθμίδες. Θέλουμε να ενισχύσουμε τη γνώση του ελληνικού κοινού για το πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης, αλλά και να εμπνεύσουμε περισσότερους ανθρώπους κάθε ηλικίας να αλλάξουν συνήθειες.

Διακατέχεστε από αισιοδοξία πως η θαλάσσια ζωή μπορεί να διασωθεί; Από τα στοιχεία που λαμβάνετε, σε τι θέση βρίσκεται η Μεσόγειος;

Η θαλάσσια ρύπανση είναι ένα πρόβλημα που υπάρχει χρόνια. Όχι μόνο στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο, αλλά παγκοσμίως. Όσο και αν κάποιοι θέλουν να «κλείνουν τα μάτια» απέναντι στο πρόβλημα, οι εικόνες από τις επιβαρυμένες ακτές και τους βυθούς είναι εδώ για να μας υπενθυμίζουν τις χρόνιες καταναλωτικές μας συνήθειες και τη στάση που έχουμε υιοθετήσει απέναντι στο περιβάλλον. Η επιβάρυνση της θάλασσας έχει σημαντική επίδραση στα θαλάσσια οικοσυστήματα αλλά και στην υγεία μας. Αρκεί η γνωστή σε όλους εικόνα της θαλάσσιας χελώνας με το πλαστικό καλαμάκι στη μύτη αλλά και φωτογραφίες άλλων ζώων παγιδευμένων -ακόμη και νεκρών- εξαιτίας των πλαστικών απορριμμάτων που συναντούν στο φυσικό τους περιβάλλον.

Η αισιοδοξία πως μπορούμε να διασώσουμε το θαλάσσιο περιβάλλον είναι το κίνητρο του έργου μας. Αν δεν πιστεύαμε οι ίδιοι στην αλλαγή, σίγουρα δε θα μπορούσαμε μεταδώσουμε το όραμά μας σε άλλους. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε ακούσει κόσμο να λέει πως με ένα παράκτιο καθαρισμό δε θα λύσουμε το πρόβλημα, αλλά αυτό δεν μας πτοεί. Αντίθετα, μας πεισμώνει να συνεχίζουμε την προσπάθεια μας και να επεκτείνουμε τις δράσεις μας, επιτυγχάνοντας κάθε δυνατό αποτέλεσμα.

Κάθε αλλαγή χρειάζεται συλλογική προσπάθεια, αλλά σίγουρα ξεκινάει από την ατομική ευθύνη. Ας σκεφτούμε πως αν οι μισοί από εμάς συλλέγαμε τα απορρίμματά μας από τις ακτές, αν αντικαθιστούσαμε το πλαστικό ποτήρι με επαναχρησιμοποιούμενο και αν κουβαλούσαμε τη δική μας πάνινη τσάντα αντί της πλαστικής τότε σίγουρα τα δεδομένα θα ήταν πιο αισιόδοξα.

Από τις πολυάριθμες δράσεις μας στο πεδίο αλλά και από τα δεδομένα που συλλέγουμε σχεδόν καθημερινά, έχουμε αντιληφθεί πως η επιβάρυνση είναι μεγάλη, ωστόσο, υπάρχουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Και σαν να μη έφταναν τα συνήθη απορρίμματα που συναντάμε στις ακτές και τους βυθούς, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυπαντικό τους φορτίο, όπως τα θαλάσσια ρεύματα. Με τον «Τυφώνα», έχουμε επανειλημμένως βρει σε Ελληνικές νησιωτικές ακτές σκουπίδια από τη Μαύρη Θάλασσα και πλαστικά κεσεδάκια από την Τουρκία. Από τις έρευνες που έχουμε πραγματοποιήσει με τα Πανεπιστήμια που συνεργαζόμαστε, έχουμε αντιληφθεί πως ένα σημαντικό κομμάτι της θαλάσσιας ρύπανσης στις ελληνικές ακτές προέρχεται από τον νότο, όπως το Λίβανο, τα παράλια της Τουρκίας και τις βόρειες ακτές της Αφρικής, χωρίς αυτό να σημαίνει πως τα δικά μας απορρίμματα -εννοώντας της χώρας μας- δεν επιβαρύνουν αντίστοιχα τις δικές τους ακτές.

Δεδομένου ότι επιχειρείτε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, πείτε μας για τις επιτυχίες που έχουν σημειωθεί μέχρι σήμερα μέσα από τις προσπάθειες του Ιδρύματος. 

Προς το παρόν επιχειρούμε μόνο στην Ελλάδα. Στόχος μας είναι η επέκταση των προγραμμάτων μας εκτός ελληνικών συνόρων σε συνεργασία με αντίστοιχους φορείς του εξωτερικού. Ωστόσο, ο «Τυφώνας» είναι το μοναδικό σκάφος στη Μεσόγειο που εστιάζει τη δράση του στον καθαρισμό των ακτών και κάνει τέτοιας κλίμακας έργο 365 ημέρες το χρόνο. Συνεχίζει μια δραστηριότητα που ξεκίνησε στη χώρα μας πριν αρκετές δεκαετίες διαφέροντας, ωστόσο, από κάθε προηγούμενη προσπάθεια ως προς την κλίμακα και τη συχνότητα των καθαρισμών που πραγματοποιεί. Τα αποτελέσματα από τον δεύτερο κύκλο δράσης του σε όλη την Ελλάδα είναι αυτά που μας κάνουν να αισιοδοξούμε και να νιώθουμε πως έχουμε επιτύχει. Αρκεί το παράδειγμα της Κρήτης, η οποία ήταν η αφετηρία του δεύτερου κύκλου δράσης του «Τυφώνα», όπου το 75% των παραλιών που επισκέφθηκε ήταν πιο καθαρές ή δεν είχαν καθόλου σκουπίδια σε σχέση με την πρώτη φορά.

Επιπλέον, θεωρούμε επιτυχία πως ο κόσμος έχει αρχίσει να αναγνωρίζει το Ίδρυμα, μέσα από τα προγράμματά του. Ο «Τυφώνας» είναι αναμφισβήτητα σημείο αναφοράς των δράσεων μας. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε λάβει φωτογραφίες του «Τυφώνα» από κατοίκους των νησιών που έχει επισκεφθεί με ευχαριστήρια μηνύματα. Μάλιστα, στον 1^ο Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό του Ιδρύματος «Η θάλασσα που θέλω να έχω» λάβαμε αρκετές ζωγραφιές και δημιουργίες μαθητών και μαθητριών που αναπαριστούν τον «Τυφώνα», νιώθοντας ιδιαίτερη χαρά που το νεανικό κοινό αναγνωρίζει το έργο του.

Επίσης, στα νησιά του προγράμματος «SeaChange Greek Islands» πολλοί κάτοικοι αλλά και επισκέπτες κυκλοφορούν με το επαναχρησιμοποιούμενο ποτήρι του προγράμματος και την πάνινη τσάντα. Αναγνωρίζουν τις προσπάθειές μας και δράσεις που έχουμε στηρίξει, όπως οι δανειστικές βιβλιοθήκες-βάρκες στην Κίμωλο και τα 50 σταχτοδοχεία «Γόπα Project» στις παραλίες και στα σοκάκια των 10 νησιών.

Το νησί της Δονούσας είναι το πρώτο νησί της Ελλάδας που δεσμεύτηκε στη μείωση των πλαστικών μίας χρήσης και στο πανηγύρι του Σταυρού, το 2019, όλα τα πλαστικά ποτήρια αντικαταστάθηκαν από επαναχρησιμοποιούμενα του προγράμματος. Το ίδιο παράδειγμα ακολούθησε η Γιορτή της Φάβας, στη Σχοινούσα, όπου τα 2 τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται χειροποίητα κεραμικά ποτήρια, φτιαγμένα από τον Σύλλογο του νησιού, αντί για πλαστικά. Στη Σέριφο, η παραλία της Βαγιάς απέκτησε ειδική ελεγχόμενη ζώνη για καπνιστές.

Ακόμα, έχετε αποδείξει πως λειτουργείτε συνεργατικά. Πώς αποτυπώνεται η σχέση του Ιδρύματος με άλλους οργανισμούς και κοινότητες που ασχολούνται με την περιβαλλοντική προστασία;

Στο Ίδρυμα πιστεύουμε ότι τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα που επιδιώκουμε προϋποθέτουν την ανταλλαγή απόψεων, τη σύνθεση καλών πρακτικών και την επίτευξη συνεργειών στο πεδίο. Δίκτυο Συνεργασίας Για Το Θαλάσσιο Περιβάλλον: Σύνδεση με φορείς που δραστηριοποιούνται στον ίδιο τομέα και πρεσβεύουν τις ίδιες αξίες με το Ίδρυμα. Στα μέλη του Δικτύου συγκαταλέγονται μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, κοινωφελή ιδρύματα, ακαδημαϊκοί και ερευνητικοί φορείς καθώς και επιχειρήσεις. Πρόσφατα και με αφορμή την πανδημία, συντάξαμε τη συλλογική έκδοση «Πανδημία, Θάλασσα και Άνθρωπος στην Ελλάδα», στην οποία παρουσιάζονται οι επιπτώσεις της πανδημίας στο θαλάσσιο περιβάλλον και οι πρώτες εκτιμήσεις από τα νέα δεδομένα που αυτή επέφερε. 

Ο «Τυφώνας» δεν περιορίζεται στον καθαρισμό των ακτών αλλά έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον ότι συλλέγει μεγάλο όγκο δεδομένων για τη θαλάσσια ρύπανση, προσφέροντας υλικό για επιστημονικές μελέτες και έρευνες. Σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρών μελετάμε απορρίμματα σε μεγάλα βάθη στον Σαρωνικό και Θερμαϊκό κόλπο. Με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου υποστηρίξαμε ένα πρόγραμμα με drones για τον εντοπισμό πλαστικών στην επιφάνεια της θάλασσας. Και με το Πολυτεχνείο της Κρήτης αναλύσαμε τις ουσίες που αφήνουν τα αποτσίγαρα στη θάλασσα και τις ακτές, αφού αποσυντεθούν.

Φυσικά, συνεργαζόμαστε με κρατικούς θεσμούς που συμμερίζονται το έργο μας και συμβάλλουν στην προσπάθειά μας για την προστασία του περιβάλλοντος. Συνεργαζόμαστε με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και το Υπουργείο Ναυτιλίας για την από κοινού συμμετοχή στην εθνική προσπάθεια για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των πολιτιστικών χώρων, τη σταδιακή κατάργηση των πλαστικών μίας χρήσης, την πρόληψη και την αποφυγή της θαλάσσιας ρύπανσης.

Οι πρεσβευτές των προγραμμάτων μας, επίσης, είναι πολύτιμοι συνεργάτες μας, οι οποίοι συμμερίζονται την αγάπη μας για τη θάλασσα και συμβάλλουν εξίσου στην προστασία της. Συγκεκριμένα, στο πρόγραμμα “SeaChange Greek Islands”, ο Σύλλογος Σχοινουσιωτών, ο Σύλλογος Δονουσιωτών και η εθελοντική ομάδα «Κιμωλίστες» είναι οι τοπικοί πρεσβευτές του προγράμματος που συνεχίζουν να προωθούν τις δράσεις και τις αξίες του αυτόνομα, χωρίς τη δική μας παρουσία, σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Σε όλη αυτήν την πορεία, ποια μπορείτε να πείτε πως είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια που έχετε αντιμετωπίσει; 

Το μεγαλύτερο εμπόδιο και αυτό με το οποίο συνεχώς παλεύουμε είναι η δύναμη της συνήθειας. Είναι το πρώτο κομμάτι που χρειάζεται να αλλάξουμε για να γίνουμε αυτό που λέμε «μέρος της λύσης» αντί να είμαστε αμέτοχοι παρατηρητές του προβλήματος. Η φύση, η θάλασσα και ο βυθός είναι δημόσια περιουσία. Δυστυχώς, τείνουμε να σκεφτόμαστε ότι ο τρόπος που τα αντιμετωπίζουμε δεν έχει σημασία, θεωρώντας τα ως μια μεγάλη «χωματερή». Η αλλαγή στη νοοτροπίας του κόσμου και η στάση όλων απέναντι στο θαλάσσιο περιβάλλον ήταν και συνεχίζουν να είναι το δικό μας στοίχημα που θέλουμε να επιτύχουμε.

Επιδιώκουμε να κλείνουμε, όσο το δυνατόν μπορούμε, τον κύκλο ζωής των απορριμμάτων που συλλέγουμε. Υπάρχει σημαντική αδυναμία στις υποδομές ανακύκλωσης της χώρας, ωστόσο, προσπαθούμε να εκμεταλλευόμαστε τις υπάρχουσες υποδομές και να συνεχίζουμε να αναζητάμε νέες λύσεις.

Ποια επόμενη μεγάλη πρωτοβουλία ετοιμάζετε στο Ίδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης για την προστασία των θαλασσών; 

Απώτερος στόχος του Ιδρύματος είναι η ευαισθητοποίηση για περιβαλλοντικά και κοινωνικά θέματα και η ανάληψη δράσης σε καίριους τομείς για τη χώρα μας. Το Ίδρυμα θα συνεχίσει να επεκτείνει τις δράσεις του με την σύναψη νέων συνεργασιών, με σκοπό την ανάπτυξη δράσεων σε τομείς που αφορούν την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της χώρας. Περιβάλλον, εκπαίδευση, επιχειρηματικότητα και πολιτιστική κληρονομιά θα παραμείνουν το τετράπτυχο της δράσης μας. Την ίδια στιγμή, παραμένουμε ανοιχτοί στις νέες προκλήσεις, διαθέσιμοι να συμβάλλουμε όπου η χώρα μας έχει ανάγκη. Το επόμενα μεγάλα βήματα είναι: η επέκταση των δράσεων του «Τυφώνα» -καθαρισμού ακτών και βυθών αλλά και ερευνητικά προγράμματα ευρύτερα στη Μεσόγειο- και η δημιουργία αντίστοιχου προγράμματος με το Typhoon Project, το οποίο θα επιχειρεί από ξηράς πέρα από τις ακτές σε λίμνες, ποτάμια και πολιτιστικούς χώρους.