Η βαφή υφασμάτων με φυτά είναι μια αρχαία τεχνική με βαθιές ρίζες σε πολλούς πολιτισμούς. Η Χριστιάνα Βαρδάκου την εξερευνά και τη μεταμορφώνει μέσα από τη δική της ματιά, δημιουργώντας έναν μοναδικό κόσμο γύρω από αυτήν. Από μικρή αγαπούσε τη ζωγραφική, αλλά ήθελε τα έργα της να έχουν και λειτουργικό σκοπό. Στα 18 της σπούδασε Textile Design στην Αγγλία, στο Chelsea College of Arts, συνδυάζοντας τη ζωγραφική, το σχέδιο, τη μόδα και τη διακόσμηση. Εκεί ξεκίνησε τα πειράματα με τις φυτικές βαφές, χρησιμοποιώντας υλικά από την κουζίνα και τον κήπο της, ανακαλύπτοντας μοναδικούς φυσικούς χρωματισμούς.

Μετά την αποφοίτησή της ταξίδεψε για τέσσερις μήνες στη Νοτιοανατολική Ασία, μαθαίνοντας παραδοσιακές τεχνικές ύφανσης, κεντήματος και βαφής. Εντυπωσιάστηκε από τη δυνατότητα να γίνεται όλη η διαδικασία σε ένα χώρο -κάτι σπάνιο στην Ευρώπη- και ήθελε να φέρει αυτήν την ιδέα στην Ελλάδα. Το 2019 ξεκίνησε μόνη της, από το σπίτι της, το πρώτο ελληνικό brand με ρούχα βαμμένα αποκλειστικά με φυτά. Σήμερα, με τη Βιολέτα και τη Μαρία, διατηρεί studio/showroom στο Νέο Ψυχικό, όπου κάποιος μπορεί να παρακολουθήσει όλη τη διαδικασία παραγωγής και να μάθει τις τεχνικές της.

Σε τι δημιουργική περίοδο σας πετυχαίνουμε τώρα;

Αυτή την περίοδο συνεργαζόμαστε με αρχιτεκτονικά γραφεία για made to order κουρτίνες και αντικείμενα για τον χώρο του σπιτιού. Τον Οκτώβριο θα βρίσκομαι σε residency στην Αίγινα, όπου θα πραγματοποιήσω έρευνα για τα φυτά του νησιού που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για φυσικές βαφές. Παράλληλα, δειγματίζουμε τη νέα σειρά μαντηλιών που θα κυκλοφορήσει τους χειμερινούς μήνες, σε 100% merino wool αλλά και σε μείγμα merino wool με μετάξι, δουλεμένα με διαφορετικές τεχνικές όπως eco-print, dip-dyeing, ice dyeing και bundle dyeing. Θα είναι μία limited edition collection, όπου κάθε μαντήλι θα είναι μοναδικό και δεν θα υπάρχει άλλο παρόμοιο. Επιπλέον, ετοιμάζουμε τη νέα συλλογή μας με κάλτσες και το socks party που θα πραγματοποιηθεί τον Οκτώβριο, μετά την επιτυχία του περσινού sold out event.

Ποια είναι η ξεχωριστή ιστορία που διηγείται το έργο σας;

Κάθε κομμάτι που δημιουργώ είναι μοναδικό, λόγω της ίδιας της διαδικασίας βαφής. Οι φυσικές βαφές είναι κάτι ζωντανό που δεν μπορείς πάντα να ελέγξεις. Πάντα υπάρχουν εκπλήξεις, και αυτό είναι κάτι που με συναρπάζει ακόμα και 10 χρόνια μετά. Ακόμα και αν χρησιμοποιήσω το ίδιο φυτό, αν το έχω μαζέψει σε διαφορετική εποχή ή από διαφορετικό μέρος της Ελλάδας, το χρώμα θα είναι λίγο διαφορετικό. Το πόσο έχει βρέξει, το pH του εδάφους, το pH του νερού, οι ποσότητες νερού ή φυτού - όλα αυτά επηρεάζουν το αποτέλεσμα. Μία βασική φιλοσοφία του brand μου είναι το emotionally durable design, να δημιουργώ μια σχέση ανάμεσα σε εμένα, το αντικείμενο και τον άνθρωπο που θα το κρατήσει. Να φτιάχνω ρούχα και αντικείμενα που έχουν προσωπική αξία και διαρκούν στο χρόνο, που μπορούν να γίνουν ακόμα και οικογενειακά κειμήλια. Μου αρέσει να συνεργάζομαι και να δημιουργώ μαζί με άλλους, ανταλλάσσοντας ιδέες και φτιάχνοντας κάτι πραγματικά μοναδικό, φτιαγμένο για έναν συγκεκριμένο άνθρωπο.

Πόσο εύκολο είναι στις μέρες μας να διατηρείτε ζωντανές τις τεχνικές και τα στοιχεία της ελληνικής παράδοσης;

Δεν είναι καθόλου εύκολο. Παρόλο που στην Ελλάδα έχουμε μεγάλη παράδοση στις φυσικές βαφές, δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου βιβλία που να μιλάνε γι' αυτό ή για τα ελληνικά φυτά που χρησιμοποιούνταν. Αυτό με ώθησε να ξεκινήσω τη δική μου έρευνα. Έχω ταξιδέψει σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, μιλώντας με γιαγιάδες, επισκεπτόμενη λαογραφικά μουσεία και προσπαθώντας να συγκεντρώσω ό,τι έχει απομείνει από αυτή τη γνώση. Είναι κάτι που με ενδιαφέρει βαθιά, και γι' αυτό γράφω ήδη ένα βιβλίο για τις φυτικές βαφές, με έμφαση στα ελληνικά φυτά. Παρά τις δυσκολίες, βλέπω ότι υπάρχει πραγματικό ενδιαφέρον από τον κόσμο. Στα workshops που οργανώνω στο εργαστήριό μου, έρχονται άνθρωποι που διψούν να μάθουν, να πειραματιστούν και να δημιουργήσουν. Για εμένα, το να δουλεύω με φυτικές βαφές και ελληνικά υφάσματα είναι ένας τρόπος να κρατώ ζωντανή τη σχέση με την παράδοση, όχι αναπαράγοντάς την όπως ήταν, αλλά φέρνοντάς την στο σήμερα μέσα από μια σύγχρονη ματιά και τη προσωπική μου αισθητική.

Ποια είναι τα αγαπημένα σας υλικά, πώς καταλήξατε σ’ αυτά και τι είναι αυτό το ξεχωριστό που προσφέρουν;

Οι φυτικές βαφές λειτουργούν μόνο σε οργανικά υφάσματα και όχι σε συνθετικά. Τα φυσικά υφάσματα αναπνέουν, είναι φιλικά προς το σώμα, βιοδιασπώνται και συνδέονται με έναν πιο αργό, βιώσιμο τρόπο παραγωγής. Όλα τα υφάσματα που χρησιμοποιούμε στο εργαστήριο είναι ελληνικά. Είναι για εμένα μία επιλογή συνειδητή, θέλω να στηρίζω την τοπική παραγωγή, να γνωρίζω από που προέρχονται καθώς και ποιος τα έφτιαξε. Το αγαπημένο μου ύφασμα να δουλεύω είναι σίγουρα το μετάξι, από το Σουφλί. Έχει μοναδική υφή, απορροφά τέλεια τις φυτικές βαφές και δίνει βάθος και διαφάνεια στο χρώμα, τα αποτελέσματα είναι πάντα ονειρεμένα. Το αγαπημένο μου ύφασμα να φοράω όμως είναι το λινό - οι φυτικές βαφές πάνω στο λινό βγάζουν πιο απαλά και γήινα χρώματα. Μου προκαλούν ηρεμία και ταιριάζουν πολύ με τη φιλοσοφία του brand.

Πόσο σημαντικό είναι που το έργο σας προσαρμόζεται στο φυσικό περιβάλλον και χρησιμοποιεί στοιχεία του ανάλογα με το που βρίσκεστε;

Κάθε φορά που βρίσκομαι σε διαφορετικό μέρος, το αποτέλεσμα επηρεάζεται απόλυτα από το φυσικό περιβάλλον. Ταξιδεύω συχνά για workshops και retreats, και μαζί με τους μαθητές μου μαζεύουμε φυτά από τη γύρω περιοχή, δουλεύοντας με ό,τι είναι διαθέσιμο και ζωντανό τη συγκεκριμένη στιγμή. Αυτό κάνει τη διαδικασία πιο αυθόρμητη και αληθινή. Συνεργαζόμαστε και με τα ίδια το φυτά - και κάθε κομμάτι που φτιάχνουμε σε ένα τέτοιο μέρος κουβαλάει κάτι από το τοπίο που δημιουργήθηκε. 

Τι μέρος της ζωής σας καταλαμβάνει η τέχνη σας;

Θα έλεγα ότι είναι πια κομμάτι της καθημερινότητάς μου, δεν είναι ξεχωριστή από τη ζωή μου. Επηρεάζει τον τρόπο που βλέπω τον κόσμο, που παρατηρώ τη φύση, που ταξιδεύω. ‘Όταν επιλέγω ένα μέρος για διακοπές πάντα συνδέεται με το τι φυτά υπάρχουν εκεί ή αν είναι σε άλλη χώρα αν μπορώ να παρακολουθήσω κάποιο μάθημα ή να μάθω κάτι καινούριο σε σχέση με την υφαντουργία και τις βαφές. Ακόμα και όταν δεν δουλεύω πρακτικά, το μυαλό μου σκέφτεται συνεχώς χρώματα, φυτά και καινούργιες ιδέες. 

Τι σας προσφέρει και με ποιες άλλες τέχνες πειραματίζεστε;

Η τέχνη μου προσφέρει σύνδεση, με τον εαυτό μου, με τους ανθρώπους που συνεργάζομαι αλλά και με τη φύση. Μου προσφέρει χαρά αλλά και πρόκληση. Με έχει μάθει να είμαι υπομονετική, να παρατηρώ και να σέβομαι τη διαδικασία (και ότι ποτέ δεν μπορείς να κοντρολάρεις τα πάντα - όσο και να θέλεις). Ζωγραφίζω πολύ το καλοκαίρι, πλέκω αρκετά τον χειμώνα, αλλά αυτές τις τέχνες τις κρατάω για εμένα και συνειδητά δεν τις ενσωματώνω με το brand.

Ο τρόπος που δουλεύετε έχει αναφορές στις παραδοσιακές τεχνικές, τι επιρροές υπάρχουν και με ποιον τρόπο εξελιχθήκατε;

Ο τρόπος που δουλεύω έχει σίγουρα αναφορές σε παραδοσιακές τεχνικές, αλλά τις προσεγγίζω μέσα από μια σύγχρονη, προσωπική ματιά. Με έχουν επηρεάσει βαθιά τα ταξίδια μου — ειδικά στη Νοτιοανατολική Ασία, όπου έμαθα πόσο διαφορετικά κάθε λαός χρησιμοποιεί τα ίδια υλικά. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό ταξίδι για μένα ήταν στην Ιαπωνία, όπου έμαθα πολλά για τη βαφή indigo, αλλά και για τη γιαπωνέζικη προσέγγιση: τον σεβασμό στη διαδικασία, την απλότητα, και την ιδέα ότι μπορούμε να προχωράμε και να δημιουργούμε κάτι καινούργιο χωρίς να ξεχνάμε το παλιό. Μου αρέσει πολύ να μαθαίνω μέσα από άλλους ανθρώπους και κουλτούρες - και το ίδιο προσπαθώ να καλλιεργώ και στο εργαστήριό μου. Προσκαλώ συχνά καλλιτέχνες που δουλεύουν με φυτικές βαφές για συνεργατικά workshops και ανταλλαγή γνώσης. Η εξέλιξη είναι βασικό κομμάτι της δουλειάς μου,  συνεχίζω να μαθαίνω, να πειραματίζομαι και να συνδημιουργώ συνέχεια.

Τι συλλογές έχετε δημιουργήσει και τι συνεργασίες έχετε κάνει;

Συνήθως δημιουργούμε δύο συλλογές τον χρόνο: μία με λινά καλοκαιρινά ρούχα και μία με μεταξωτά. Τα πατρόν είναι απλά και διαχρονικά - δεν ακολουθούμε τάσεις. Στόχος μας είναι να φτιάχνουμε ρούχα που δεν θέλεις να τα βγάλεις από πάνω σου, που να τα φοράς ξανά και ξανά. Για αυτόν τον λόγο δεν σχεδιάζουμε συνεχώς καινούρια πατρόν,  προτιμάμε να εστιάζουμε στην εξέλιξη του χρώματος και της τεχνικής βαφής. Μου αρέσουν ιδιαίτερα οι συνεργασίες με άλλα brands. Με το Lefko συνεργαζόμαστε εδώ και τρία χρόνια, βάφοντας κομμάτια που έχουν αποκτήσει λεκέδες στη φάση της παραγωγής - δίνοντάς τους νέα ζωή, με φυσικό χρώμα, και αποφεύγοντας τη σπατάλη. Είναι μια zero waste προσέγγιση που αγαπώ πολύ. Έχουμε συνεργαστεί επίσης με το Μnous, βάφοντας βαμβακερά εσώρουχα σε δύο φυσικές αποχρώσεις, με το It’s a shirt, για 22 limited edition πουκάμισα, και με το Kyr Lakis για μια συλλογή από unisex λινά jackets και παντελόνες. Με ενθουσιάζει πολύ η διαδικασία του να βάφω υφάσματα ή ρούχα για ένα άλλο brand. Όταν η τεχνική μου συναντά τον σχεδιασμό κάποιου άλλου, το αποτέλεσμα είναι πάντα μοναδικό. Αυτές οι συνεργασίες είναι για μένα αφορμές για πειραματισμό, ανταλλαγή και δημιουργία με νόημα.

Μιλήστε μας για τη home συλλογή σας και τι το ιδιαίτερο περιλαμβάνει;

Η home συλλογή μας περιλαμβάνει μεταξωτές μαξιλαροθήκες ύπνου, διακοσμητικά μαξιλάρια, table runners, τραπεζομάντηλα, σουβέρ, σουπλά, καθώς και μεγαλύτερα κομμάτια όπως κουρτίνες ή υφασμάτινα art pieces για τοίχους. Κάποια από αυτά είναι διαθέσιμα στο showroom ή το online store μας, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής δημιουργείται κατόπιν παραγγελίας - συχνά σε συνεργασία με interior designers και αρχιτεκτονικά γραφεία. Η διαδικασία είναι πάντα εξατομικευμένη, προσαρμοσμένη στο concept του χώρου. Έχουμε συνεργαστεί και με εστιατόρια που έχουν βιώσιμο προσανατολισμό, όπως το Nyn Esti, για το οποίο βάψαμε τις πετσέτες φαγητού με kitchen waste από την κουζίνα τους -όπως φλούδες από αβοκάντο, κρεμμύδι και ρόδι- συμβάλλοντας στην zero waste προσέγγιση του σεφ. Φέτος, δημιουργήσαμε επίσης υφαντά runners και σουπλά για το Roza στη Σαντορίνη και ειδικά wine bottle service towels για το εστιατόριο Aspasia στη Μάνη.

Ποιες είναι οι σωστές δόσεις ενέργειας που διαθέτετε στην τέχνη, και σε όλα τα υπόλοιπα;

Το να βρεις ισορροπία όταν έχεις τη δική σου επιχείρηση είναι πραγματικά δύσκολο - ειδικά όταν η επιχείρηση έχει σχέση με τέχνη και πρέπει να εμπνέεσαι, να πειραματίζεσαι και να δημιουργείς. Δεν είχα κάποιο υπόβαθρο σε business και έτσι έπρεπε όλα να τα μάθω στη πράξη. Η δουλειά μου είναι πράγματι μεγάλο μέρος της ζωής μου, αλλά πλέον ξέρω πόσο σημαντικά είναι τα όρια και η προσωπική ηρεμία.

Πώς έχει επηρεάσει ο τόπος που ζείτε, η Ελλάδα, τη δουλειά σας;

Εκτός από τα υλικά που χρησιμοποιώ ( που είναι κυρίως ελληνικά ) με επηρεάζει βαθιά και η ίδια η φύση της Ελλάδας. Το φως, τα τοπία, οι αντιθέσεις: το ξερό με το πράσινο, το πέτρινο με το λευκό, η θάλασσα δίπλα σε καταπράσινα βουνά. Αγαπώ ιδιαίτερα τα Ζαγοροχώρια και το Πήλιο, ειδικά το φθινόπωρο όταν κοκκινίζουν τα φύλλα. Η φύση με ηρεμεί και με εμπνέει, και προσπαθώ όσο μπορώ να ζω και να δημιουργώ κοντά της.

Σας ενδιαφέρει η εξωστρέφειά σας και η συμμετοχή σας σε εκθέσεις του εξωτερικού; 

Φυσικά και με ενδιαφέρει η εξωστρέφεια, είναι σημαντικό να ανοίγουμε διαλόγους με το εξωτερικό και να δείχνουμε τι γίνεται στην Ελλάδα σήμερα, ειδικά όταν πρόκειται για χειροτεχνία και φυσικές τεχνικές. Συμμετείχα φέτος στο Milan Design Week, με ένα μεγάλο art piece/παραβάν, που συνδύαζε eco printing, ελληνικό μετάξι και φυτά που είχα μαζέψει από το κήπο της γιαγιάς μου, το πάρκο δίπλα στο στούντιο και τον Υμηττό. Ήταν μια πολύ όμορφη εμπειρία και μου έδειξε πόσο ενδιαφέρον υπάρχει για το είδος της δουλειάς που κάνουμε. Σίγουρα είναι κάτι που θέλω να συνεχίσω να κάνω, να μοιράζομαι τη δουλειά μου και εκτός Ελλάδας, με τον τρόπο μου.

Ποια είναι τα highlights της καριέρας σας;

Ένα από τα μεγαλύτερα highlights φέτος ήταν η συμμετοχή μου στο Milan Design Week. Η δουλειά μου παρουσιάστηκε δίπλα σε εξαιρετικά έργα, στη μεγαλύτερη γιορτή του design, και ήταν τιμή μου που μπόρεσα να δείξω τη δουλειά μου σε ένα τόσο διεθνές κοινό. Από τα πρώτα σημαντικά βήματα ήταν η συνεργασία μου με το Μουσείο Μπενάκη, που κρατά σχεδόν πέντε χρόνια. Δημιουργώ αντικείμενα εμπνευσμένα από τις συλλογές του μουσείου, ειδικά για τα design shops του. Ένα ακόμα highlight είναι η συνεργασία μου με το Mandarin Oriental στο Costa Navarino, όπου διδάσκω workshops φυτικών βαφών - φέτος για τρίτη συνεχόμενη χρονιά.

Τι έχετε αποκομίσει μέχρι τώρα;

Μέχρι τώρα έχω μάθει πως η συνέπεια, η αγάπη για αυτό που κάνω και η επιμονή στο προσωπικό μου όραμα είναι πιο σημαντικά από οποιαδήποτε στρατηγική. Πολλά θα πάνε λάθος, πρέπει να συνεχίσεις να μαθαίνεις και να προχωράς. Η βιωσιμότητα είναι κεντρική αξία σε ό,τι κάνω, και με τα υλικά που χρησιμοποιώ αλλά και με τον τρόπο που σχεδιάζω και παράγω, Από τα χρόνια του πανεπιστημίου εντάχθηκα συνειδητά στο κίνημα το slow design, που εστιάζει στη διαδικασία, την ποιότητα και τη διάρκεια. Δουλεύω με τη φιλοσοφία του emotionally durable design - δηλαδή με στόχο να δημιουργώ κομμάτια που έχουν συναισθηματική αξία και κρατούν στο χρόνο.

Το μεγαλύτερο σας επίτευγμα και τα σημεία σταθμοί στην καριέρα σας...

Ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα για μένα ήταν όταν έλαβα τη χρηματοδότηση από το The People’s Trust στα πρώτα μου βήματα. Ήταν άνθρωποι που δεν με γνώριζαν προσωπικά, αλλά πίστεψαν στο όνειρό μου και σε εμένα - κι αυτό μου έδωσε τεράστια δύναμη. Μέσα από αυτή την εμπιστοσύνη, άρχισα να πιστεύω κι εγώ περισσότερο στον εαυτό μου και σε αυτό που μπορούσα να χτίσω. Για μένα, κάθε συνεργασία είναι σημείο-σταθμός. Το ότι κάποιος επιλέγει να δουλέψουμε μαζί σημαίνει ότι έχει συνδεθεί με τη δουλειά μου, την εμπιστεύεται και βλέπει κάτι σε αυτήν — και αυτό μου δίνει πάντα χαρά και αίσθηση σκοπού. Το ίδιο ισχύει και για κάθε κατάστημα χονδρικής που φιλοξενεί κομμάτια μας - κάθε τέτοια επιλογή είναι για μένα επιβεβαίωση πως αυτό που δημιουργούμε έχει αντίκτυπο και νόημα.

Το αγαπημένο σας μουσείο/ gallery και η έκθεση που λατρέψατε;

Νομίζω για πάντα το αγαπημένο μου μουσείο θα είναι η Tate Modern στο Λονδίνο, όσο σπούδαζα πήγαινα πολύ συχνά. Εκεί είχα την τύχη να δω αναδρομικές εκθέσεις των τριών αγαπημένων μου καλλιτεχνών: Georgia O’Keeffe, Sonia Delaunay και Anni Albers. Εκτιμώ ιδιαίτερα το γεγονός ότι η Tate αντιμετωπίζει ισότιμα όλες τις μορφές τέχνης - όχι μόνο τη ζωγραφική. Στην Ελλάδα ένα μουσείο που ξεχωρίζω είναι το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης. Έχει απίστευτο curation, και πανέμορφες παραδοσιακές φορεσίες και υφάσματα. 

Η καλύτερη συμβουλή που σας έχουν δώσει ποτέ;

Δε μου την έδωσε κάποιος ποτέ, αλλά την δίνω εγώ και στον εαυτό μου και στους φίλους μου: «Να ζητάς βοήθεια και να μην το βάζεις κάτω».