Οι τελευταίες μέρες του 2019 συνοδεύτηκαν από την εμφάνιση ενός ιού, σηματοδοτώντας έτσι την πανδημία της COVID-19 λοίμωξης που έμελλε να αλλάξει για πάντα την ανθρωπότητα και τον μέχρι τότε τρόπο ζωής μας. Η αλήθεια είναι, πως γνωρίζαμε από την πρώτη στιγμή της ανακάλυψής του πως ο ιός αυτός θα μεταλλαχτεί, θα αλλάξει πρόσωπα, εξαιτίας ακριβώς της ίδια της φύσης του που τον καθοδηγεί. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περισσότεροι από 5, 25 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας της COVID-19 λοίμωξης, ενώ στη χώρα μας ο αριθμός αυτός έχει δυστυχώς ξεπεράσει τις 18.000. Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων κυμάτων της πανδημίας, εφαρμόστηκαν αυστηρά οριζόντια μέτρα, όπως τα lockdown, το κλείσιμο της εστίασης, των εμπορικών μαγαζιών και των σχολείων, προκειμένου να μειωθεί η διασπορά του ιού στην κοινότητα. Δυστυχώς, όμως το τέλος της πανδημίας δεν μπορεί να προβλεφθεί, αφού ένα νέο κύμα χτυπά και πάλι πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, και ειδικά αυτές με την μικρότερη εμβολιαστική κάλυψη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Παράλληλα η νέα μετάλλαξη «όμικρον», εγείρει έντονες ανησυχίες ως προς την πιθανότητα αυξημένης μεταδοτικότητας και αντίστασης στην αποτελεσματικότητα των εμβολίων.

Πώς μπορούν λοιπόν οι πολίτες (είτε είναι εμβολιασμένοι είτε όχι) να προσαρμόσουν τις καθημερινές τους συνήθειες ώστε να μειώσουν τον κίνδυνο έκθεσής τους αλλά και τον κίνδυνο να μεταδώσουν τον ιό και κυρίως το νέο μεταλλαγμένο στέλεχος εν αγνοία τους, διατηρώντας παράλληλα «ανοιχτή» την κοινωνική ζωή και οικονομική δραστηριότητα;

1. Εμβολιασμός

Ο εμβολιασμός αποτελεί το κύριο όπλο που διαθέτουμε απέναντι στον ιό και τις σοβαρές επιπλοκές, την νοσηλεία αλλά και τη διασωλήνωση, στην οποία μπορεί να μας οδηγήσει η COVID-19 λοίμωξη. Η αποτελεσματικότητα των μέχρι τώρα διαθέσιμων εμβολίων είναι ικανοποιητική απέναντι στις μεταλλάξεις του ιού, ακόμη και απέναντι στη μετάλλαξη «όμικρον» απ’ότι φαίνεται, σε διαφορετικά κάθε φορά ποσοστά.

2. Η απόσταση των «2 μέτρων» και η χρήση μάσκας σε εξωτερικούς χώρους

Όλο αυτό το διάστημα ακούμε συνεχώς πόσο σημαντική είναι η τήρηση των μεταξύ μας αποστάσεων στην αποτροπή της λοίμωξης. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να κατανοήσουμε αυτόν τον περιβόητο κανόνα της απόστασης των «2 μέτρων» και το πόσο σημαντικό είναι στην αποτροπή της λοίμωξης. Κατά την εκπνοή, ένα μεγάλο πλήθος εκπνεόμενων σταγονιδίων σάλιου, με εύρος από 0.1 μm έως 1-2 mm (κυρίως 5 μm) είναι φορείς του ιού. Ο όρος λοιπόν αερόλυμα (aerosol) χρησιμοποιείται για να περιγράψει την κίνηση των μικροσκοπικών αυτών σωματιδίων στον αέρα. Παράλληλα, σταγονίδια μεγέθους πάνω από 100 μm εκπέμπονται κατά τις πιο βίαιες διαδικασίες εκπνοής, όπως π.χ. το φτάρνισμα ή ο βήχας, και τα οποία διανύουν απόσταση περίπου 2m πριν καταλήξουν στο έδαφος. Ο γνωστός λοιπόν κανόνας των «2 μέτρων», ο οποίος υπάρχει από την εποχή της Ισπανικής γρίπης, βασίζεται στην επιβεβαιωμένη διαπίστωση της τροχιάς των σταγονιδίων αυτών και την αποφυγή της μετάδοσης του ιού μέσω αυτών.

Σε εξωτερικούς χώρους τα aerosols, τα μικρά δηλαδή, σταγονίδια απομακρύνονται από έστω και ένα ανεπαίσθητο ρεύμα αέρα. Συνεπώς, σε εξωτερικούς χώρους, κρατώντας την απόσταση των 2 μέτρων από τους συνομιλητές μας, και φυσικά με χρήση μάσκας που κατακρατά τα μεγαλύτερα σωματίδια μπορούμε να προστατευτούμε και να προστατεύσουμε.

3. Εσωτερικοί χώροι και προστασία

Τι γίνεται όμως με τους εσωτερικούς χώρους, στους οποίους τώρα τους χειμερινούς μήνες θα συναθροιζόμαστε ολοένα και περισσότερο κι εκεί όπου, σε αντίθεση με τα μεγαλύτερα σταγονίδια, τα aerosol, λόγω του μικρού τους μεγέθους, παραμένουν αιωρούμενα στον αέρα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε συνάρτηση μάλιστα με την μετάλλαξη «όμικρον»;

Κατ’αρχήν, ο χρόνος μίξης των aerosols σε κλειστούς χώρους εξαρτάται από το μέγεθος του χώρου, τα πιθανά ρεύματα αέρα, τη θερμοκρασία, την υγρασία και το μέγεθος των σταγονιδίων, με αποτέλεσμα κάθε κλειστός χώρος να αποκτά μετά από σύντομο χρονικό διάστημα μία σχετικά ομοιόμορφη διασπορά των σταγονιδίων αυτών. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό για να μειωθεί η διασπορά του ιού στην κοινότητα, να ληφθούν τα παρακάτω μέτρα για την αντιμετώπιση της αερο-μεταδιδόμενης διασποράς των aerosols σε κλειστούς χώρους.

Α. Καλός εξαερισμός των εσωτερικών χώρων

Ο παράγοντας αυτός παίζει τον πλέον σημαντικό ρόλο στην «ποιότητα» του εισπνεόμενου αέρα κι είναι πολύ απλός να εφαρμοστεί. Κάθε εσωτερικός χώρος λοιπόν θα πρέπει να ανανεώνεται με φρέσκο εξωτερικό αέρα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί κρατώντας τα παράθυρα ανοιχτά και χρησιμοποιώντας ανεμιστήρες ώστε να καθοδηγείται η κίνηση του αέρα. Να σημειωθεί ότι τα air-condition δεν φέρνουν καθαρό αέρα και χώροι που δεν αερίζονται κατακρατούν στον αέρα και τα σταγονίδια των προηγούμενων ημερών, και άρα υπάρχει πολλαπλασιαστική συσσώρευση παθογόνων σταγονιδίων.

Β. Πλήθος ατόμων

Ο αριθμός των ατόμων που συνευρίσκονται θα πρέπει να είναι τόσος ώστε να ελαχιστοποιηθεί η στατιστική πιθανότητα να υπάρχει φορέας. Τι σημαίνει αυτό; Προφανώς, όσο περισσότερα άτομα βρίσκονται σε ένα χώρο, τόσο πιθανότερο να συνευρεθούμε με κάποιο φορέα του ιού. Για παράδειγμα, εάν η θετικότητα σε μια χρονική περίοδο εκτιμάται στο 2%, σε κάθε χώρο με 50 ανθρώπους θα υπάρχει κατά μέσο όρο τουλάχιστον 1 φορέας. Και φυσικά σε περιόδους έξαρσης της επιδημίας, ή μετά την επικράτηση της μετάλλαξης «όμικρον», η συνεύρεση με κάποιον φορέα είναι κατά πολύ περισσότερο πιθανή.

Γ. Δραστηριότητα και χρόνος παραμονής στον χώρο

Το είδος της δραστηριότητας μας, αλλά και ο χρόνος παραμονής μας σε έναν εσωτερικό χώρο είναι κομβικής σημασίας. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Ο αριθμός των εκπνεόμενων σταγονιδίων είναι (10-1000)¹⁰ ανά λίτρο εκπνεόμενου αέρα, ενώ εκπνέουμε περίπου 450 λίτρα αέρα/ώρα. Όμως υπάρχουν μεγάλες διαφορές στον αριθμό τους ανάλογα με τον τρόπο εκπνοής. Για παράδειγμα, η δυνατή ομιλία, ή το τραγούδι οδηγεί έως και σε 100 φορές περισσότερα σωματίδια από την αναπνοή. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η συγκέντρωση ιικού φορτίου είναι κατά τεκμήριο μικρότερη σε ένα χώρο, όπου οι συνευρισκόμενοι δεν συνομιλούν (π.χ θέατρο), από ότι σε ένα χώρο με δυνατή μουσική, όπου για να ακουστεί κανείς θα πρέπει να μιλάει δυνατά.

Από την άλλη μεριά, εισπνέουμε ίδιο όγκο αέρα με αυτόν της εκπνοής. Όμως, η συσσώρευση σωματιδίων στο χώρο από τον οποίο εισπνέουμε αυξάνει σταδιακά, και ανάλογα με τον αριθμό των παρευρισκόμενων φορέων του ιού. Για παράδειγμα στο τέλος μιας εργάσιμης ημέρας 8 ωρών, οι παρευρισκόμενοι θα εισπνέουν 64 φορές περισσότερα παθογόνα σωματίδια από ότι στο τέλος της 1ης ώρας εργασίας. Εάν ο χώρος φιλοξενεί «ομιλητικούς» παρευρισκόμενους, ο αριθμός των εισπνεόμενων σταγονιδίων θα είναι από 10 έως 100 φορές μεγαλύτερος στην ίδια χρονική διάρκεια με ένα χώρο αμίλητων ή χαμηλόφωνων παρευρισκόμενων. Επίσης σε σχέση με το μέγεθος του χώρου, τα aerosol καταλαμβάνουν το χώρο σχετικά ομοιόμορφα, και άρα η συγκέντρωση τους είναι αντιστρόφως ανάλογη του συνολικού όγκου του χώρου. Για παράδειγμα, η συνεύρεση με ένα φορέα του ιού σε ένα δωμάτιο σπιτιού 10m², οδηγεί σε 10 φορές περισσότερα εισπνεόμενα σωματίδια σε σχέση με ένα χώρο 100m². Επίσης σε όλους αυτούς τους παράγοντες θα πρέπει να υπολογίσουμε και τον χρόνο παραμονής μας σε ένα χώρο.

Συμπερασματικά, αντιλαμβανόμαστε τις μεγάλες διακυμάνσεις της διασποράς των aerosols σε κλειστούς χώρους και άρα και του σχετικού ρίσκου μόλυνσης όταν αυτοί χρησιμοποιούνται από πολλούς ανθρώπους. Είναι λοιπόν κομβικής σημασίας να γίνουν οι αναγκαίες παρεμβάσεις ώστε να ενισχυθεί ο φυσικός αερισμός στους δημόσιους χώρους, όπως τα ΜΜΜ, τα δημόσια κτήρια, τα σχολεία, οι εκκλησίες και οι χώροι εργασίας. Επιπλέον, θα πρέπει η κοινωνικοποίηση, όταν βέβαια είναι αυτό εφικτό, να γίνεται σε ανοιχτούς/εξωτερικούς χώρους να μειωθούν οι συγκεντρώσεις σε κλειστούς χώρους, και να αποφεύγονται γενικά ανεπαρκώς αεριζόμενοι χώροι. Τέλος, η διάρκεια παραμονής σε κλειστούς χώρους θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη.

Ιδιαίτερη προσοχή λοιπόν και κατά την περίοδο των εορτών, όπου οι συναθροίσεις σε σπίτια θα αυξηθούν, συνάρτηση με τη σταδιακή επικράτηση της μετάλλαξης «όμικρον», η οποία έχει ήδη επισκεφτεί τη χώρα μας.

Bio

H Γεωργία Γκιούλα είναι αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Μικροβιολογίας, Ιατρικού Τµήµατος, Α.Π.Θ., µέλος του Εθνικού Κέντρου Αναφοράς Γρίπης Β. Ελλάδος-επίσηµο Ευρωπαϊκό Κέντρο Εκπαίδευσης Γρίπης του European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC)-, µέλος του GISN (Global Influenza Surveillance Network) κι εκπρόσωπος στο ECDC και του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας και υπεύθυνη του Ηπατολογικού Εργαστηρίου, της Β’ Παθολογικής Κλινικής Α.Π.Θ., ΓΝΝΘ «Ιπποκράτειο»| ggioula@auth.gr