Σκοτάδι. Μια μυστηριώδης μελωδία πιάνου εντείνει τον παλμό της καρδιάς. Στη μικρή και μεγάλη οθόνη, οι ιστορίες πνευμάτων παγώνουν τις αισθήσεις μας. Το 64^ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ξεκινά στις 2 Νοεμβρίου, προσκαλώντας μας στο ειδικό του αφιέρωμα «Φαντάσματα». Ο Ορέστης Ανδρεαδάκης, Καλλιτεχνικός Διευθυντής του θεσμού, μας μιλά για το πιο δυνατό σύμβολο του σινεμά.

Φαντάσματα & Έβδομη Τέχνη, ένας δεσμός ανθεκτικού αλληλοεπηρεασμού

«Για μένα η έννοια “φάντασμα” είναι ταυτισμένη με κάτι που είναι πολύ μακριά, αλλά και πολύ κοντά, ταυτόχρονα. Είναι κάτι που μας φοβίζει, αλλά διεγείρει τις αισθήσεις μας, κάτι που μας εμπνέει και κινητοποιεί μέσα μας κρυμμένες ή άγνωστες σκέψεις, οι οποίες πρέπει να βγουν στην επιφάνεια». Αυτά είναι τα λόγια που μοιράζεται μαζί μου ο Ορέστης Ανδρεαδάκης, φέρνοντας στο προσκήνιο την κεντρική έμπνευση της φετινής διοργάνωσης του ιστορικού κινηματογραφικού θεσμού της πόλης. Το concept «Φαντάσματα» δεν είναι κάτι απλό, αλλά περιέχει στους κόλπους του μια ολόκληρη φιλοσοφία, την οποία μέχρι σήμερα η Έβδομη Τέχνη εξελίσσει. «Κάθε χρόνο το Φεστιβάλ Κινηματογράφου έχει ένα αφιέρωμα ή ένα θέμα, το οποίο δανειζόμαστε από κάποια ταινία, βιβλίο, ιδέα ή καλλιτεχνικό ρεύμα. Φέτος σκεφτήκαμε να εμπνευστούμε το θέμα αυτό από κάτι διαφορετικό: μια σειρά ταινιών. Θέλαμε να αφορά στις οντότητες αυτές σε όλες τις δυνατές εκδοχές τους. Τα φαντάσματα ως σκιές του παρελθόντος που μάς στοιχειώνουν, ως “διαταραχές στον χώρο και στον χρόνο”, όπως αναφέρει ο Ντένις Λιμ, ο οποίος επιμελήθηκε το αφιέρωμα, είναι μια εκδοχή του ίδιου του σινεμά. Είναι αλήθεια ότι η Τέχνη του κινηματογράφου ξεκίνησε η ίδια ως φάντασμα. Ζητήσαμε, λοιπόν, από τον Λιμ, διευθυντή του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Νέας Υόρκης και πολύ γνωστό συγγραφέα, θεωρητικό και κριτικό του κινηματογράφου, να επιλέξει μια γκάμα από φιλμ -περίπου είκοσι μεγάλου και μικρού μήκους- που να έχουν κοινή θεματική. Μη νομίζει, όμως, ο κόσμος ότι σε όλες τις ταινίες πρωταγωνιστούν φαντάσματα. Μερικές απλά παραπέμπουν σε αυτά, τα έχουν κρυμμένα, αλληγορικά και συμβολικά, ως οντότητες της Ιστορίας, του Πολιτισμού, του έρωτα, της ζωής και του θανάτου. Θα δείτε τον Νοέμβριο τι ακριβώς εννοώ».

Η πιο στοιχειωτική Τέχνη

«Το πιο ενδιαφέρον είναι αυτό που αναφέρει ο ίδιος ο Λιμ, ότι δηλαδή “το σινεμά είναι η πιο στοιχειωτική μορφή από τις υπόλοιπες Τέχνες, γιατί είναι η Τέχνη της ψευδαίσθησης”. Τίποτα από αυτά που παρακολουθούμε στο σινεμά δεν είναι αληθινό, ωστόσο αποτελούν μέρη της Τέχνης της αναζωογόνησης, καθώς έχουν μια δυναμική πάνω μας, η οποία καταφέρνει να μας κάνει να ονειρευόμαστε και να ταξιδεύουμε σε χώρους που δεν είναι, αλλά μοιάζουν πραγματικοί. Όλο αυτό δεν είναι ένα φάντασμα; Μερικά από τα διαχρονικά φιλμ που κάνουν πράξη την κουλτούρα αυτή και θα προβληθούν στο φετινό φεστιβάλ είναι “Το Φάντασμα” του Ζοάο Πέντρο Ροντρίγκες, “O Νεκρός” του Τζιμ Τζάρμους, “Οι κυνηγοί” του Θεόδωρου Αγγελόπουλου - ταινίες στις οποίες οι έννοιες της ζωής και του θανάτου, της αλήθειας και του ονείρου, των απωθημένων, του υποσυνείδητου που ξυπνά και επανέρχεται, αλλά και της αλληγορίας, αποδεικνύονται ότι είναι πολύ ζωντανές».

«Το σινεμά είναι η πιο στοιχειωτική μορφή από τις υπόλοιπες Τέχνες, γιατί είναι η Τέχνη της ψευδαίσθησης»

Φετινή επιμέλεια από τον παγκόσμιο θρύλο της κριτικής κινηματογράφου

«Είναι τιμή για τη φετινή διοργάνωση του θεσμού να κουβαλά την ιστορική υπογραφή του Διευθυντή του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Νέας Υόρκης, Ντένις Λιμ», όπως μου επισημαίνει ο Ορέστης. «Είναι ένας άνθρωπος τον οποίο εκτιμάμε πολύ και ελπίζουμε κι αυτός το ίδιο. Βρίσκεται κοντά στο Φεστιβάλ εδώ και μια πενταετία. Τον συναντούμε συχνά, καθώς έχει έρθει αρκετές φορές στο Φεστιβάλ στη Θεσσαλονίκη και σε ποικίλες σχετικές διοργανώσεις, όπου ανταλλάσσουμε ιδέες και προτάσεις. Τον θεωρούμε φίλο του Φεστιβάλ. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο απευθυνθήκαμε σε αυτόν, μοιραστήκαμε τις ιδέες μας για τα “Φαντάσματα”. Tου άρεσε πολύ και αρχίσαμε μια πολύ όμορφη διαδικασία με ανταλλαγή απόψεων, ταινιών και δημιουργιών, καταλήγοντας έτσι στη συγκεκριμένη λίστα. Μια συναρπαστική διαδικασία, η οποία διήρκησε τουλάχιστον έξι μήνες με συναντήσεις στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, των Καννών, με e-mails και Zoom calls».

«Χρυσός Αλέξανδρος» στον Νίκο Περράκη

Ένα από τα σημαντικά πρόσωπα τα οποία θα τιμήσει το 64^ο Φεστιβάλ με την απονομή του «Χρυσού Αλέξανδρου» για το σύνολο της προσφοράς του στον ελληνικό αλλά και παγκόσμιο κινηματογράφο είναι ο Νίκος Περάκης. «Είναι ένας δημιουργός που έχει καθορίσει την ελληνική κωμωδία με εμβληματικές ταινίες, όπως το “Άρπα Κόλλα”, το “Λούφα και Παραλλαγή”, οι οποίες έχουν επηρεάσει δεκάδες δημιουργούς, όχι μόνο του κινηματογράφου - με το έργο του έχουν ασχοληθεί πολλοί επίσης θεωρητικοί και πανεπιστημιακοί. Θα παίξουμε κάποιες ταινίες του, το Τμήμα Κινηματογράφου της Σχολής Καλώς Τεχνών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης πρόκειται να διοργανώσει μια ειδική ημερίδα πανεπιστημιακού επιπέδου για το έργο του και ο ίδιος θα έρθει να συζητήσει με το κοινό. Εκτός από σημαντικός ανανεωτής της ελληνικής κωμωδίας, είναι κι ένας πολύ σπουδαίος σκηνογράφος - από αυτό ξεκίνησε, άλλωστε. Έχει κάνει σκηνικά και production designing σε σημαντικά φιλμ, όπως το “Ταμπούρλο” του Φόλκερ Σλέντορφ, το οποίο τιμήθηκε με τον “Χρυσό Φοίνικα” του Φεστιβάλ των Καννών και το Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας. Θέλουμε να θυμίσουμε κι αυτήν του την ιδιότητα στον κόσμο».

Η βιώσιμη προσέγγιση 

Ο Ορέστης τονίζει στη συζήτησή μας το ζήτημα του μηδενικού οικολογικού αποτυπώματος, στο οποίο εστιάζουν και τη φετινή χρονιά: «Είναι κάτι που έχει ξεκινήσει το Φεστιβάλ και φέτος θα το επαναλάβει και θα το εντείνει. Είναι μια προσπάθεια, έτσι ώστε όλες οι ενέργειές του να είναι βιώσιμες, να σέβονται το περιβάλλον και να μη δημιουργείται ένα ισχυρό αποτύπωμα. Θα μειώσουμε πολύ το τιράζ των εκδόσεών μας, χρησιμοποιούμε ανακυκλώσιμο χαρτί, θα ζητήσουμε από όλους τους διαπιστευμένους δημιουργούς, επισκέπτες και δημοσιογράφους ένα μικρό ποσό, το οποίο δεσμευόμαστε ότι θα αξιοποιήσουμε για τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος του Φεστιβάλ. Έτσι και οι εκδόσεις θα είναι όσο το δυνατόν βιώσιμες. Ο κατάλογος περιλαμβάνει διάφορα θέματα με θεωρητικά κείμενα για διάφορες ενέργειες, αφιερώματα και άρθρα. Η φετινή ειδική έκδοση θα φιλοξενεί και θεωρητικά κείμενα του Ντένις Λιμ γύρω από τα “Φαντάσματα”».

Η απαραίτητη εικαστική παρουσία 

Πέρα από τις ταινίες που θα προβληθούν, πρωταγωνιστικό ρόλο θα έχουν και η εικαστική έκθεση, καθώς και η επίσημη αφίσα της φετινής διοργάνωσης. «Η έκθεση θα πραγματοποιηθεί στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης, ως συνήθως, στο κτίριο με τα πολύχρωμα τζάμια. Είναι μια παρουσίαση-έκπληξη, όπου μπορούμε να παρατηρήσουμε πώς πολλοί σημαντικοί έλληνες εικαστικοί αντιμετώπισαν διάφορες εκδοχές των φαντασμάτων», μου εξηγεί. Το πόστερ του 64ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης υπογράφει ο εικαστικός καλλιτέχνης Βασίλης Σελιμάς. Με καταβολές από τον μαγικό ρεαλισμό, η αφίσα μάς καλεί να δούμε τα πάντα από την αρχή, μέσα από το βλέμμα ενός παιδιού.

Info: Διάρκεια 64^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, από 2-12/11.

Κεντρική φωτογραφία, πορτραίτο: Ηλίας Χατζάκης