20 γυναικοκτονίες μετρήσαμε στη χώρα τους πρώτους δέκα μήνες του 2022 και το μόνο που σκεφτόμαστε ήταν η ευχή μας να μην υπήρχε ούτε μια. Μα πόσο παράδοξο Θεέ μου; Να εύχεσαι για το αυτονόητο. Καλά τα είχε πει η Ράνια Τζίμα στη συνέντευξή της στον Άρη Καβατζίκη στο GLOW Νοεμβρίου, «ξέρουμε ότι η φωνή μας δε θα φτάσει εκεί, αλλά υπάρχουν στιγμές που έχω σκεφτεί ότι το πού θα γεννηθείς γυναίκα τελικά είναι μια ζαριά. Εξάλλου, γυναίκα δε γεννιέσαι, γυναίκα γίνεσαι μέσα από τις διαδρομές της ζωής. Γυναίκα είναι, δηλαδή, το φύλο με το οποίο γεννητικά ερχόμαστε στον κόσμο ή το ροζ βραχιολάκι ενός νεογέννητου στο μαιευτήριο; Όχι. Το περιεχόμενο της γυναικείας φύσης κατακτιέται. Η θηλυκότητα διαμορφώνεται συν τω χρόνω, δεν ορίζεται την ημέρα που δημιουργείσαι. Η θέση σου στην κοινωνία, στη δουλειά, η μητρότητα, αυτά συγκροτούν το θηλυκό -έτσι όπως το αντιλαμβάνομαι- και τα κατακτάς μέρα με τη μέρα».

«Το πού θα γεννηθείς γυναίκα τελικά είναι μια ζαριά…»

Όταν βέβαια διαβάζεις στην τελευταία έρευνα που διεξήχθη από την ActionAid ότι στην Ελλάδα, το μεγαλύτερο μέρος των ανδρών δεν ξέρουν τι σημαίνει στα αλήθεια σεξουαλική παρενόχληση, χάνεται η ελπίδα. Τα προκλητικά βλέμματα των ανδρών προς τις γυναίκες στους χώρους εργασίας ή η αφήγηση σεξουαλικών και πρόστυχων αστείων δεν αναγνωρίζονται συχνά από εκείνους ως σεξουαλική παρενόχληση, όπως διαπίστωσε η έρευνα. Μάλιστα, σε ερώτηση για τα περιστατικά στα οποία έχουν υπάρξει μάρτυρες οι περισσότεροι άνδρες, οι απαντήσεις αναφέρονταν σε προκλητικά βλέμματα (21,3%), αφήγηση σεξουαλικών ή πρόστυχων αστείων (15,8%), σεξουαλικά ή σεξιστικά σχόλια και προσβλητικές ερωτήσεις για την προσωπική ζωή (14,5%). Ωστόσο, οι αντιδράσεις τους σε περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης φαίνεται πως δεν είναι συχνές. Συγκεκριμένα, όσοι δήλωσαν ότι έχουν υπάρξει μάρτυρες τέτοιων περιστατικών, κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερώτηση σχετικά με το πώς αντέδρασαν, ωστόσο το 60% δεν απάντησε. Επίσης, οι περισσότεροι θεωρούν ότι οι ίδιες οι γυναίκες θύματα πρέπει να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα.

Μάλλον σκέφτομαι ότι κάπου μεταξύ της αδιαφορίας και της ελαφρότητας με την οποία αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι άντρες το συγκεκριμένο φαινόμενο, ισορροπεί και η γενική αποστροφή τους ως προς τον όρο γυναικοκτονία. Γιατί συχνά δεν τον αποδέχονται και στέκονται στην ορθότητα του λόγου και όχι στον αποτροπιασμό της πράξης που σκιαγραφεί; 

Ο όρος γυναικοκτονία  - στα αγγλικά, femicide - χρησιμοποιήθηκε στην Αγγλία το 1801 για να περιγράψει το φόνο μίας γυναίκας. Το 1848 μπήκε στο νομικό λεξικό Wharton. Το 1976 η φεμινίστρια και ακτιβίστρια κοινωνιολόγος Diana Russell, τον δημοσίευσε στο Crimes Against Women Tribunal. Οπότε ας συμφωνήσουμε όλοι ότι ο συγκεκριμένος όρος υπάρχει πολύ πριν από εμάς και ναι, είναι δόκιμος. 

Οι μορφές κακοποίησης 

«Η κακοποίηση είναι ένα φαινόμενο που δυστυχώς υπήρχε πάντοτε και το βιώνουμε καθημερινά. Μόνο κατά τα τελευταία 5 χρόνια χρόνια 81 κακοποιημένες γυναίκες φιλοξενήθηκαν στον Ξενώνα και 647 άτομα κάλεσαν στη γραμμή βοήθειας. Είναι γεγονός πως κινήματα όπως το #metoo και δη το ελληνικό #metoo επέδρασαν πολύ θετικά στη χώρα αλλά και την περιοχή μας. Πρέπει να δείξουμε στην γυναίκα ότι μπορεί να μας εμπιστευτεί, ότι είμαστε εδώ για να την βοηθήσουμε να απεγκλωβιστεί. Σίγουρα δεν είναι εύκολο για μια γυναίκα να μιλήσει, γι' αυτό κάνουμε δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησής, ώστε να καταλάβει ότι δεν είναι η μόνη και να πάρει δύναμη ώστε να το αντιμετωπίσει. Το μεγάλο κύμα υποστήριξης που έλαβε το κίνημα #metoo έδειξε επίσης πως η ελληνική κοινωνία είναι έτοιμη να κάνει ακόμη περισσότερα βήματα μπροστά και δίνει πολύ ελπιδοφόρα μηνύματα ιδιαίτερα από τις νέες γενιές οι οποίες ανατρέφονται με διαφορετικές αξίες και ερεθίσματα όσον αφορά τα έμφυλα ζητήματα.», μοιράστηκε μαζί μας η αντιπρόεδρος της Ένωσης Κυριών Δράμας, Παναγιώτα Βουγιούκαλου-Τσιαμούρα, που προσφέρουν στήριξη στο Σπίτι Ανοιχτής Φιλοξενίας.

Η βία σε όλες τις μορφές της δεν φέρει απλά ένα πρόσωπο. Θυμίζει το μυθικό τέρας Μέδουσα, με τα πολλά κεφάλια, που όσο τα κόβεις, τόσα περισσότερα ξεφυτρώνουν. Η αναγνώριση όλων των εκφάνσεών της είναι εξίσου σηµαντική µε την αντιµετώπισή της. Πόσο εξωφρενικό μπορεί να ακούγεται ότι οι γυναίκες πέφτουµε θύµατα κακοποιητικής και βίαιης συµπεριφοράς, εξαιτίας και μόνο του φύλου µας. Σκεφτείτε μονάχα ότι 1 στις 3 γυναίκες σε όλο τον κόσμο έχουν πέσει θύματα σωματικής ή σεξουαλικής βίας από τον σύντροφό τους, ενώ τα νούμερα της σεξουαλικής κακοποίησης ξεφεύγουν. 

Το επαναλαμβανόμενο μοτίβο

Η ενδοοικογενειακή βία περιλαμβάνει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο παραβιαστικών συμπεριφορών που ασκεί ο δράστης, με στόχο να διατηρήσει την εξουσία και τον έλεγχο πάνω στο θύμα του, είτε είναι γυναίκα ή παιδί. Με τις συνεχείς λεκτικές και σωματικές τιμωρίες, τις απειλές, τον εξαναγκασμό, ο κακοποιητής έχει ως σκοπό να εκφοβίσει, να τρομάξει, να ταπεινώσει το θύμα, να του «σπάει» το ηθικό και να το κάνει να νιώσει ανίκανο να προβάλει αντίσταση, να δει καθαρά την κατάσταση. Πέρα από τη σωματική κακοποίηση, που απειλεί τη σωματική ακεραιότητα του θύματος, η ενδοοικογενειακή βία παίρνει διάφορες μορφές: λεκτική, ψυχολογική, σωματική, σεξουαλική κακοποίηση και οικονομική βία, που μπορεί να μην αφήνουν ορατά σημάδια αλλά τραυματίζουν εξίσου.

Ψυχολογική βία

Πρόκειται για συστηματική, επίπονη και διαβρωτική διαδικασία που οδηγεί την επιζώσα σε διανοητική και συναισθηματική οδύνη ή βλάβη. Ως ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση αναφέρεται ένα σύνολο ενεργειών: πρώτον ο εκφοβισμός και οι απειλές για σωματική ή σεξουαλική βία. Συχνότατα ο θύτης απειλεί ότι θα βλάψει το θύμα ή την οικογένειά του, ότι θα πάρει την κηδεμονία των παιδιών ή ότι θα αυτοκτονήσει. Δεύτερον, η συστηματική ταπείνωση και διαρκής κριτική, η δημιουργία ενοχών στη σύντροφο, και ο αδιάκοπος έλεγχο της προσωπικής της ζωής. Τρίτον, η προσπάθεια απομόνωσης του θύματος, από τον οικογενειακό/φιλικό/συγγενικό περίγυρο. Τα παραπάνω στοχεύουν στη μείωση της αυτοπεποίθησης, την υπονόμευση της αυτοεκτίμησης του θύματος, σε σημείο που το ίδιο να αμφιβάλλει για την ψυχική του διαύγεια και να πιστεύει ότι είναι υπεύθυνο και ένοχο για την κακοποίηση που δέχεται.

Λεκτική βία

Η λεκτική βία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ψυχολογική κακοποίηση. Εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών που ξεκινούν από φωνές, απειλές και εξυβρίσεις και φτάνουν ως το λεκτικό εξευτελισμό και την τρομοκράτηση. Στόχος της λεκτικής κακοποίησης είναι η χειραγώγηση διαμέσου του φόβου και ο έλεγχος πάνω στη ζωή του ατόμου. Οι προσβολές, οι κατηγορίες, οι μομφές, η δυσφήμηση, η επίρριψη ευθυνών για την κακοποιητική συμπεριφορά στο θύμα, οι συνεχείς επικρίσεις, η λεκτική υποβάθμιση και υπονόμευση της αυτοπεποίθησης, αποτελούν μερικά μόνο πρόσωπα αυτού του πολύπλοκου φαινομένου. Αν και είναι η πιο συνηθισμένη μορφή ενδοοικογενειακής βίας, είναι αρκετά κανονικοποιημένη είτε γιατί δεν υπάρχουν ορατές αποδείξεις ή γιατί ο θύτης μπορεί να παραπλανά, διατηρώντας άψογη συμπεριφορά στο δημόσιο χώρο.

Οικονομική βία

Η οικονομική βία είναι η στέρηση πόρων, ευκαιριών, αγαθών και υπηρεσιών. Συνήθως, η οικονομική βία εντός της σχέσης αποσκοπεί στον έλεγχο της συντρόφου προκειμένου να αισθανθεί ανίσχυρη και αδύναμη να εγκαταλείψει τον κακοποιητικό δεσμό. Η οικονομική βία ασκείται με πολλούς τρόπους: Πρώτον, τη στέρηση του δικαιώματος για οικονομική αυτονομία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η απαγόρευση ή παρεμπόδιση του δικαιώματος στην εργασία. Δεύτερον, τον έλεγχο των περιουσιακών στοιχείων και του εισοδήματος του θύματος. Ο θύτης μπορεί να αποσπά τον μισθό της συντρόφου του ή να αρνείται την κατά βούληση αξιοποίησή του, να την αποκλείει από χρηματοπιστωτικούς πόρους (π.χ. παρακράτηση τραπεζικής κάρτας), να την εξαναγκάζει να πάρει δάνειο στο όνομά της, να μην της επιτρέπει την πρόσβαση στο οικογενειακό εισόδημα ή να αποφασίζει για κοινούς πόρους χωρίς την ενημέρωση της.

Σεξουαλική βία

Αφορά οποιαδήποτε σεξουαλική πράξη, αλλά και απόπειρα τέτοιας πράξης, χωρίς την εκούσια και ελεύθερη συναίνεση του θύματος. Κατά την άσκησή της, συχνά (αλλά όχι πάντα) χρησιμοποιείται σωματική βία, εξαναγκασμός, αλλά και απειλές βίας. 

Μην γυρνάτε το βλέμμα αλλού. Οι μορφές της έμφυλης βίας είναι εδώ και συνυπάρχουμε μαζί τους. Ως πότε; Ως πότε θα ακούμε για αδικοχαμένα κορίτσια από το Ιράν ή για μητέρες, συζύγους, κόρες που δεν τα κατάφεραν... Η λίστα μεγαλώνει και η υπομονή μας τελειώνει. Όπως θα 'πρεπε και η ανοχή μας. «Σε μια εξελιγμένη κοινωνία, η θέση της γυναίκας και τα θέματα που την αφορούν δε θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ένα ειδησεογραφικό ή μελετητικό φαινόμενο, απλά και μόνο για να γίνεται συζήτηση. Αντίθετα, θα πρέπει ν’ αποτελούν προτεραιότητα κάθε Πολιτείας. Κι αυτό δε θα «κλειδώσει» μέσα από μια επανάσταση ή κάποια διαμαρτυρία ούτε θα πετύχει όσο το πρόβλημα κατατάσσεται στα αυτονόητα και χιλιοειπωμένα, με αποτέλεσμα να «βαλτώνει». Αρεσκόμαστε στο να λέμε ότι είμαστε προοδευτικοί, αλλά ας δούμε πόσα δεν έχουμε λύσει ακόμη, μιας και οι γόρδιοι δεσμοί παραμένουν και οι απαιτήσεις τού να είσαι γυναίκα συνεχώς αυξάνονται», γράφει στο GLOW Δεκεμβρίου η Μαρία Αραμπατζίδου. 

Γιατί κλείνουμε τα μάτια και τα αυτιά μας, σε όσα συμβαίνουν δίπλα μας. Στη διπλανή πόρτα, στον πάνω ή τον κάτω όροφο, απέναντί μας. Γιατί το κράτος δεν έχει μάθει επιτέλους να τιμωρεί όσους αποφασίζουν με τεράστια ευκολία να αφαιρέσουν μία ανθρώπινη ζωή; Πόσο ακόμη θα μεγαλώσει ο κατάλογος με τις γυναικοκτονίες; 

Ζητήστε Βοήθεια:

• Γραµµή SOS: 15900, womensos.gr
• Διοτίµα: Κέντρο για τα έµφυλα δικαιώµατα και την ισότητα. Τηλ.: 210 3244380, diotima.org.gr
• Γραµµή 197 του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ekka.org.gr
• Γραµµή Πληροφόρησης για την Εµπορία Ανθρώπων 1109. Για περιπτώσεις σεξουαλικής βίας, 1109.gr
• Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας, τηλ.: 210 9225491, antiviolence-net.eu
• Φεµινιστικό σωµατείο. Τηλ.: 210 3626460
• Σπίτι Ανοιχτής Φιλοξενίας, Ένωση Κυριών Δράμας, dlu.gr