Ακόμα μια τροχιά γύρω από τον ήλιο μας υπενθυμίζει ότι είμαστε εδώ δυνατές. 8 Μαρτίου του 2024 και φέτος γιορτάζουμε την Ημέρα της Γυναίκας, όλο και πιο ισχυρές και σίγουρες ότι μπορούμε να κάνουμε τα πάντα. Εμπνεόμαστε και καθοδηγούμαστε από ό,τι λαχταρά και ορίζει η καρδιά και το μυαλό μας. Η κάθε μια ξεχωριστά αλλά και όλες μαζί προχωράμε μπροστά. Έχοντας στο νου τη γυναίκα του σήμερα και φυσικά κοιτώντας προς τη γυναίκα του μέλλοντος, ζητήσαμε από 6 επιδραστικές κι επιτυχημένες η κάθε μία στον τομέα τους, Ελληνίδες να μας μιλήσουν από καρδιάς για το τι σημαίνει να είσαι γένος θηλυκού.

Μαρίνα Φωκίδη - Επιμελήτρια εκθέσεων 

Είναι ανεξάρτητη επιμελήτρια, συγγραφέας και εκπαιδευτικός τέχνης με έδρα την Αθήνα. Υπήρξε ιδρύτρια του κέντρου τέχνης Kunsthalle Athena (2010-2015) και του περιοδικού South as a State of Mind. Η Μαρίνα Φωκίδη ήταν μέλος της βασικής ομάδας της documenta 14, συν-επιμελήτρια της 3ης Μπιενάλε Θεσσαλονίκης και επιμελήτρια του ελληνικού περιπτέρου της 51ης Μπιενάλε της Βενετίας. Ως ανεξάρτητη επιμελήτρια, έχει επιμεληθεί αρκετές διεθνείς εκθέσεις, μεταξύ των οποίων η πιο πρόσφατη με τίτλο «Η Μεσόγειος: Μαδρίτης 2023», την κεντρική θεματική έκθεση του Arco Madrid 2023. Η ίδια διδάσκει στη Διεθνή Θερινή Ακαδημία Καλών Τεχνών του Σάλτσμπουργκ από το 2019, όπου έχει ήδη αναλάβει την επιμέλεια των δημόσιων προγραμμάτων για τα έτη 2021 και 2022. Το 2020 ήταν επιμελήτρια του ετήσιου προγράμματος EADJ (Engine of Art Democracy and Justice) του Πανεπιστημίου Vanderbilt, Living in Common in the Precarious Souths, για το οποίο έλαβε το Curatorial Award of Excellence από την Ένωση Επιμελητών Μουσείων Τέχνης των ΗΠΑ. Αυτήν τη στιγμή βρίσκεται στο Curatorial & Advisory Board της φετινής Spark Art Fair της Βιέννης, η οποία διεξάγεται από τις 24 μέχρι τις 26 Μαρτίου, αποτελώντας τη μοναδική γυναίκα και ελληνίδα του συμβουλίου. 

Μιλήστε μου για τη φετινή Spark Art Fair, και τη συμμετοχή σας σε μια τόσο σημαντική καλλιτεχνική διοργάνωση;

Η Spark Art Fair είναι μια μεγάλη art έκθεση που λαμβάνει χώρα στην Βιέννη. Εκεί μαζεύονται gallery, οι οποίες πωλούν έργα, καθώς η Αυστρία διαθέτει πολλούς συλλέκτες. Χαίρομαι πολύ που με κάλεσαν να επιμεληθώ όλη την art fair, και μαζί με άλλους τρεις εξαιρετικούς curators επιλέξαμε ποιες θα είναι οι gallery που θα συμμετέχουν και καλέσαμε τους καλλιτέχνες. Θα είναι πάνω από 90 gallery, 4 από αυτές είναι από την Ελλάδα - και είμαι πολύ χαρούμενη φυσικά γι' αυτό.

Πόσο σημαντική είναι η παρουσία της Ελλάδας σε διεθνείς θεσμούς που προωθούν την Τέχνη; 

Είναι πάντα σημαντική η παρουσία της Ελλάδας σε τέτοιου είδους διεθνείς διοργανώσεις. Όταν κάναμε την documenta στην Αθήνα - στην οποία ήμουν καλλιτεχνική διευθύντρια και μέλος της επιμέλειας - εντοπίσαμε το γεγονός ότι η πρωτεύουσα έχει αλλάξει πολύ. Στο σύνολό της, η χώρα μας έχει εξελιχθεί στο κομμάτι της Τέχνης, γιατί έχει υποδεχτεί αρκετά μεγάλο μέρους του ξένου καλλιτεχνικού κόσμου, που κατοικεί πλέον στην Αθήνα και κατ' επέκταση στη Θεσσαλονίκη, στην Αίγινα, στα νησιά... Οι καλλιτέχνες μετακινούνται εκεί που υπάρχει ζωή και ενέργεια. 

Μετά την documenta, λοιπόν, η χώρα μας βρίσκεται στο επίκεντρο της σύγχρονης τέχνης και με την αφορμή αυτή καλέστηκα πέρσι από το Ισπανικό κράτος - τον Βασιλιά Φελίπε και τη Βασίλισσα Λετίθια - στην ΑRCO, που είναι η αντίστοιχη Art Fair της Ισπανίας και επιμελήθηκα την κεντρική έκθεση εκεί. Η θεματολογία της ήταν η μοναδική Μεσόγειο. Και κάπως έτσι, όλοι οι άνθρωποι της Τέχνης αντιληφθήκαμε ότι ξαφνικά, μετακινήθηκε ο χάρτης, από την Γερμανία, την Αγγλία, την Γαλλία και χώρες της Μεσογείου ήρθαν στο επίκεντρο. Αυτή τη στιγμή ο παγκόσμιος Νότος είναι μέσα σε αυτό τον κεντρικό άξονα. Και η Θεσσαλονίκη είναι μέσα σε αυτό θεματολογικά. Οι καλλιτεχνικοί ρυθμοί κάνουν κύκλους γυρνούν! 

Είστε η μοναδική γυναίκα του Curatorial & Advisory Board στην Spark. Πόσο πρόκληση αποτελεί αυτό; 

Το να είσαι γυναίκα αποτελεί πάντα μια πρόκληση. Το να είσαι γυναίκα και να διατηρείς τη θηλυκότητα και την διαφορετικότητά σου ακόμα μεγαλύτερη. Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα της γυναίκας θα ήθελα να πω πόσο περήφανη είμαι, γιατί υπήρξαν και γυναίκες πριν από εμάς που πάλεψαν, αλλάξαν τον χαρακτήρα τους -έγιναν άντρες σχεδόν- για να μπορέσουμε εμείς τώρα να περιφέρουμε τη θηλυκότητά μας όπως τη θέλουμε. Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να κάνει ό,τι θέλει με το φύλο του. Πιστεύω στη διαφορετικότητα του καθενός. Αν εγώ θέλω είμαι μια σέξι γυναίκα είναι δικαίωμά μου - βέβαια δεν σημαίνει ότι θα κριθώ διαφορετικά γι' αυτό. Οφείλουμε να διατηρούμε τη θηλυκότητα μας με τον τρόπο που η κάθε μία μας ξεχωριστά θέλει. Όπως είπε και η φιλόσοφος, Judy Batler, «το φύλο είναι μια performance», εμείς το μετατρέπουμε σε ό,τι θέλουμε.

Πώς θα καταφέρουμε να μην αναγκαζόμαστε να σκεφτόμαστε ως γυναίκες «πώς θα αντιμετωπιστώ ισότιμα και παράλληλα θα παραμείνω ο εαυτός μου»;

Κοιτάξτε, εγώ είμαι χαρούμενη με έμενα - γιατί πρέπει συνέχεια να σκέφτομαι μην προκαλέσω παραπάνω από ότι θα ήθελα; Δεν νομίζω ότι υπάρχει αντίστοιχη εσωτερική ερώτηση στους άντρες. Σε επαγγελματικό επίπεδο, στη χώρα μας σε μεγάλες θέσεις καλλιτεχνικές ή που αφορούν την Τέχνη παρατηρούμε περισσότερες γυναίκες από ότι στο εξωτερικό, που για παράδειγμα Διευθυντές Μουσείων είναι οι περισσότεροι άντρες. Και αυτό γιατί στην Ελλάδα υπάρχει εμποτισμένη η πατριαρχική πεποίθηση ότι η Τέχνη είναι καθαρά γυναικεία και πιο «θηλυκή» υπόθεση. Είναι λίγο αστείο...

Σε αυτό το Αrt Βoard με αντιμετωπίζουν εννοείται ισότιμα, αλλά γενικά αντιμετωπίζω τον εξής προβληματισμό: επειδή είμαι αρκετά ισχυρογνώμων, συνήθως η αντίδραση που λαμβάνω σε απάντηση κάποιας απόφασής μου συσχετίζεται με την φράση «υστερική» γυναίκα. Σκεφτείτε λοιπόν ότι οι περισσότερες γυναίκες, έχουμε πάντα να αντιμετωπίσουμε και αυτό το σχόλιο, ενώ αντίστοιχα ο άντρας θεωρείται απλά ισχυρός.

Πόσο ισχυρό αντικείμενο μελέτης στην Τέχνη έχει αποτελέσει η γυναίκα; 

Από τα '60s μέχρι και τα '90s, η Τέχνη αποτέλεσε ένα «πεδίο μάχης» για τον φεμινισμό. Όλες οι γυναίκες των τεχνών - άλλες πιο δυνατά άλλες πιο διακριτικά - προσπαθούσαν να βρουν φωνή μέσα σε όλα τα πεδία της. Στην Τέχνη υπάρχει η γυναίκα σαν θέμα, σαν δημιουργός, υπάρχει η φεμινιστική τέχνη και οι εκθέσεις με θέμα τη γυναίκα.

Είναι πιο δύσκολο για τη γυναίκα καλλιτέχνη να εξασφαλίσει την αναγνωρισιμότητα του έργου της; 

Επειδή ο χώρος μας δεν έχει οικονομική ασφάλεια, και δεν υπάρχει για παράδειγμα άδεια μητρότητας στις γυναίκες καλλιτέχνιδες, αυτό αποτελεί είναι μεγάλο ζήτημα. Η καλλιτέχνιδα που είναι δοσμένη στο έργο της, όταν γίνεται μητέρα, ξαφνικά αποκόβεται από αυτό - κάτι που επιφέρει επιπτώσεις στο καλλιτεχνικό της έργο. Επειδή επίσης η Τέχνη έχει να κάνει με την κοινωνικότητα και την εξωστρέφεια, όταν μια γυναίκα τα χάνει αυτά, σχεδόν θα έλεγε κανείς ότι «αποκλείεται» από το έργο της. Οπότε συζητάμε ακόμα για γυναίκες που μπορεί να ήταν την ίδια εποχή με τον Πικάσο, και το ίδιο άξιες, και να μην αναγνωρίστηκαν ποτέ. Η μητρότητα και η Τέχνη είναι ακόμα ένα μεγάλο θέμα στην Ελλάδα.

Πώς παρουσιάζεται η σύγχρονη γυναίκα στην Τέχνη; 

Το θέμα σήμερα είναι και πώς θέτεις καλλιτεχνικά το ερώτημα για το γυναικείο φύλο. Έγινε μια έκθεση στην Tate Modern του Λονδίνου, με τίτλο "Revolt", η γυναίκα στην τέχνη από το 1960 έως το 1990, την περίοδο που δινόντουσαν φεμινιστικές «μάχες». Είχα κάνει κι εγώ μια αντίστοιχη έκθεση, Η Σύγχρονη Ελληνίδα - ένα σχήμα που λειτουργούσε οξύμωρα. Πρέπει να βρούμε την ισορροπία σχετικά με την τοπικότητά μας. Πως μπορεί να εξελιχθεί μέσα από τα ήθη και τα έθιμα; Σήμερα, πρέπει κανείς να σκεφτεί πώς το θέτει αυτό το ερώτημα ώστε να μην κάνουμε «βουτιά» στο παρελθόν και να αντιληφθούμε ότι πλέον υπάρχουν πολλά φύλα. Είναι πάντα καλό να κάνουμε εκθέσεις με θέμα τις γυναίκες.

Πώς αισθάνεστε ως γυναίκα του 2024; 

Ακόμα και το ότι η χώρα μας ψήφισε τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών είναι πολύ σημαντικό για μένα ως γυναίκα, και πιστεύω ακράδαντα ότι βοηθάει το γυναικείο κίνημα. Νιώθω ότι ως γυναίκα που έχω υποστεί συμπεριφορές διάκρισης, κάτι τέτοιο με κάνει πολύ περήφανη. Είναι και δικός μου αγώνας!

Τι θα λέγατε στον νεότερο εαυτό σας αν είχατε τη δυνατότητα; 

Να συνεχίσω να μπορώ να περιφέρω τη θηλυκότητά μου και τη μοναδικότητά μου με τον τρόπο που ακριβώς θέλω, χωρίς να αφήνω τα στερεότυπα που ακόμα υπάρχουν εκεί έξω να με δαμάζουν.

Άννα Ντουντουνάκη - Παγκόσμια πρωταθλήτρια 

Η Άννα Ντουντουνάκη μας εξέπληξε όλους όταν κατετάγη 5η πριν μερικές εβδομάδες στον τελικό των 100 μέτρων πεταλούδας - τον πρώτο της τελικό σε παγκόσμιο πρωτάθλημα στην Ντόχα. Η παγκόσμια πρωταθλήτρια γεννήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου του 1995 και ξεκίνησε στα Χανιά, σε ηλικία πέντε ετών, να ασχολείται με τη κολύμβηση, ξεκινώντας από τη συγχρονισμένη. Σχεδόν 15 χρόνια αργότερα, συμμετείχε για πρώτη φορά σε Ολυμπιακούς Αγώνες, στο Ρίο. Αγωνιζόμενη στα 100 μέτρα πεταλούδα γυναικών, τερμάτισε 17η, με χρόνο 58.27 δευτερόλεπτα, καταρρίπτοντας το εθνικό ρεκόρ. Το 2019, κατέκτησε το χάλκινο μετάλλιο στα 100μ. πεταλούδα στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα, στη Γλασκώβη. Ήταν το πρώτο μετάλλιο Ελληνίδας αθλήτριας στην ιστορία σε πανευρωπαϊκό 25άρας πισίνας. Οι αθλητικές επιτυχίες της συνδυάζονται με την ακαδημαϊκή πορεία, καθώς τελείωσε με άριστα τη Νομική Σχολή στην Αθήνα και στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακό στο University of London Commercial and Corporate Law. Παράλληλα, η ίδια είναι λάτρης του πιάνου και γνωρίζει τρεις ξένες γλώσσες.

Ποια είναι η γυναίκα-πρότυπο που σάς εμπνέει;

Η γυναίκα πρότυπο που με ενέπνεε και με εμπνέει μέχρι σήμερα είναι η μαμά μου, καθώς στα δικά μου μάτια είναι έξυπνη, δυναμική, ανεξάρτητη, πετυχημένη και με αυτοπεποίθηση και από παιδί τη θαύμαζα. Σίγουρα στην πορεία των χρόνων υπήρξαν κι άλλες σπουδαίες γυναίκες από τις οποίες εμπνεύστηκα και έμαθα πράγματα, αλλά αυτό νομίζω ότι δεν αρκεί για να αποτελέσουν πρότυπα, καθώς θεωρώ ότι θα πρέπει να γνωρίζεις κάποιον καλά και από πολλές πλευρές του εαυτού του για να φτάσει να αποτελεί πρότυπο.

Είναι δυσκολότερο για μια γυναίκα να προσαρμοστεί στον ανταγωνιστικό χώρο του αθλητισμού; Τι προκλήσεις έχετε συναντήσει εσείς.

Νομίζω μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στον χώρο του αθλητισμού είναι ο συνδυασμός αθλητισμού, εκπαίδευσης, εργασίας και οικογένειας, που είναι πολύ δύσκολος και δεν υποστηρίζεται, με αποτέλεσμα ο γυναικείος αθλητισμός στην Ελλάδα να περιορίζεται στις σχολικές ηλικίες με λίγες εξαιρέσεις. Η στήριξη της οικογένειάς μου διαχρονικά, καθώς και η συνεχής προσπάθεια που κατέβαλα τόσο στις σπουδές μου όσο και στον πρωταθλητισμό, συνέβαλαν στο να αντιμετωπίσω με επιτυχία τέτοιες προκλήσεις μέχρι στιγμής.

Πώς μπήκε στη ζωή σας ο αθλητισμός; Και πώς θα θέλατε να δείτε τον χώρο του αθλητισμού να εξελίσσεται στην Ελλάδα;

Ο αθλητισμός μπήκε στη ζωή μου με προτροπή των γονιών μου, καθώς επειδή είμαι μοναχοπαίδι, θεώρησαν ότι μέσα από αυτόν θα μπορέσω να κοινωνικοποιηθώ. Στην αρχή δοκίμασα πολλά αθλήματα (τένις, μπαλέτο, ρυθμική κ.ά.) αλλά τελικά με «κέρδισε» η καλλιτεχνική κολύμβηση με την οποία ασχολήθηκα μέχρι τα 15 μου. Μετά αποφάσισα να ξεκινήσω την κλασική κολύμβηση την οποία αγάπησα από την πρώτη στιγμή και με την οποία ασχολούμαι μέχρι σήμερα.

Θα ήθελα να δω τον αθλητισμό να αποτελεί προτεραιότητα και βασικό πυλώνα της πολιτείας μας, καθώς αποτελεί θεμελιώδες κομμάτι της παιδείας. Να αποκτήσουμε ως χώρα σύγχρονες αθλητικές εγκαταστάσεις και να δώσουμε κίνητρα για να ασχοληθεί ο κόσμος περισσότερο με κάτι τόσο πολύπλευρα ωφέλιμο για όλους μας όπως είναι ο αθλητισμός.

Ποιο θεωρείτε το “a-ha moment” σας. Τη στιγμή που «έσπασε η γυάλινη οροφή» και οδηγηθήκατε στην επιτυχία;

Νομίζω η στιγμή αυτή ήταν στο Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα 25αρας πισίνας στη Γλασκόβη το 2019, όπου κέρδισα το πρώτο μου ευρωπαϊκό μετάλλιο. Νιώθω ότι τότε άνοιξε ο δρόμος για όλα όσα ακολούθησαν, άλλαξα επίπεδο κολυμβητικά, πίστεψα πολύ στον εαυτό μου και άρχισα να θέτω υψηλότερους στόχους.

Social media: Ποια είναι η σχέση σας με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και κατά πόσο πλέον επηρεάζουν τη ζωή των σύγχρονων γυναικών;

Νομίζω ότι αν τα social media δεν ήταν τόσο αναγκαία στη σύγχρονη εποχή -από επαγγελματικής απόψεως- θα προτιμούσα να μην έχω τίποτα πέρα από το Facebook που με εξυπηρετεί κυρίως λόγω του Μessenger το οποίο χρησιμοποιώ για να επικοινωνώ με φίλους. Παρόλα αυτά προσπαθώ να κάνω λελογισμένη χρήση του Ιnstagram το οποίο έφτιαξα το 2019 καθαρά λόγω της κολύμβησης. Νιώθω ότι πλέον τα social media επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή των σύγχρονων γυναικών, αφού πέρα από το ότι έχουν οδηγήσει όλους μας στο να περνάμε πολλές ώρες μπροστά από μία οθόνη ακόμα και όταν δεν είμαστε μόνοι, προβάλουν πολλών ειδών πρότυπα τα οποία πολλές φορές δεν είναι υγιή. Από την άλλη πλευρά, έχουν καταφέρει να αποτελούν σημαντικό εργαλείο δουλειάς για αρκετούς ανθρώπους, καθώς συμβάλουν στην ιδιαίτερα ελκυστική προβολή του έργου τους και παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες. Σε γενικές γραμμές πιστεύω ότι αν κάποιος μπορεί να κρατήσει μια ισορροπία και να «φιλτράρει» την πληθώρα πληροφοριών που δέχεται μπορεί να πάρει αρκετά θετικά στοιχεία από τα social media.

Ποια είναι η επόμενη μέρα για εσάς κι ένα μήνυμα που θα θέλατε να περάσετε στις γυναίκες και τα κορίτσια του σήμερα;

Ο βασικότερος στόχος μου για φέτος είναι οι Ολυμπιακοί Αγώνες στο Παρίσι και προσπαθώ να δίνω κάθε μέρα τον καλύτερό μου εαυτό γι'αυτό τον σκοπό. Αυτό που έχω μάθει από τον πρωταθλητισμό και το μήνυμα που θα ήθελα να περάσω στις γυναίκες και τα κορίτσια του σήμερα είναι ότι τίποτα σε αυτή τη ζωή δεν έρχεται εύκολα, αλλά χρειάζεται πολλή δουλειά, υπομονή, επιμονή, πίστη στον εαυτό μας και στην καθημερινή μας προσπάθεια, καθώς και να μην τα παρατάμε στις δύσκολες στιγμές, αλλά να βρίσκουμε τη δύναμη να συνεχίζουμε και να προσπαθούμε ακόμα περισσότερο για να πετύχουμε τους στόχους μας.

Έλενα Ακτύπη - Managing Director, WE LEAD

Η Ελένη Ακτύπη είναι Managing Director του WE LEAD, του μη κερδοσκοπικού οργανισμού, που ιδρύθηκε από το Libra Philanthropies το 2023, με στόχο να ανοίξει τον δρόμο που θα οδηγήσει τις γυναίκες σε θέσεις ηγεσίας, ξεκινώντας με το χώρο της τεχνολογίας. Προτού αναλάβει τον τρέχοντα ρόλο της, η Ελένη εργαζόταν ως Head of Marketing and Communications στην Dialectica, και πριν ήταν υπεύθυνη για την επικοινωνιακή στρατηγική της Blueground παγκοσμίως. Ξεκίνησε την καριέρα της σε εταιρείες δημοσίων σχέσεων με πελάτες μεγάλες εταιρείες όπως την The Coca-Cola Company και την Αθηναϊκή Ζυθοποιία.

Ποια είναι η γυναίκα-πρότυπο που σάς εμπνέει;

Η γυναίκα που καθημερινά κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί και δεν το βάζει εύκολα κάτω, εκείνη που ακόμη και στις δυσκολίες, θα βρει τον τρόπο να ξανασηκωθεί. Η γυναίκα που βάζει σε προτεραιότητα τον εαυτό της και τη ψυχική της υγεία. Η γυναίκα που δίνει το χέρι στις άλλες γυναίκες, ειδικά όταν βρίσκεται στο τραπέζι των αποφάσεων, και δημιουργεί ένα περιβάλλον αλληλοϋποστήριξης και ενδυνάμωσης γύρω της. Η γυναίκα που παραμένει ο εαυτός της ακόμη και όταν όλος ο κόσμος της λέει ότι πρέπει να είναι κάποια άλλη για να πετύχει στο χώρο της - πιο σκληρή, πιο ευαίσθητη, λιγότερο ευαίσθητη, πιο χαμογελαστή. Αυτή τη γυναίκα έχω ως πρότυπο, και είμαι πολύ τυχερή γιατί υπάρχουν πολλές τέτοιες γυναίκες γύρω μας - στο σπίτι, στο γραφείο, στο ευρύτερο περιβάλλον μας.

Είναι δυσκολότερο για μια γυναίκα να προσαρμοστεί στον σχετικά ανδροκρατούμενο χώρο της τεχνολογίας; Τι προκλήσεις έχετε συναντήσει εσείς.

Δεν θα το περιόριζα στην προσαρμογή. Σημασία έχει όχι μόνο να μπουν περισσότερες γυναίκες στον χώρο της τεχνολογίας, αλλά και να μείνουν, να αναπτυχθούν και να αναλάβουν ηγετικές θέσεις. Μόνο τότε μπορούμε να μιλήσουμε για ριζική αλλαγή. Όσον αφορά στις προκλήσεις που συναντάμε στον τομέα της τεχνολογίας, παρακάτω θα βρείτε τις πιο συχνές, όπως έχουν αποτυπωθεί μέσα από τις συζητήσεις μας με γυναίκες από όλη την Ελλάδα στο WE LEAD:

• Η έλλειψη ευκαιριών για ανάπτυξη και ανάληψη ηγετικών θέσεων. Η συγκεκριμένη πρόκληση συνδέεται άμεσα με τα στερεότυπα που συνεχίζουν να υπάρχουν στο χώρο της τεχνολογίας και των επιστημών. Για παράδειγμα, η πεποίθηση - στερεότυπο πως οι γυναίκες δεν είναι καλές στην τεχνολογία οδηγεί στο να “ξεσκονίζεται” πολύ περισσότερο ο κώδικας που έχει αναπτύξει μια γυναίκα. Επίσης, επειδή ο χώρος της τεχνολογίας είναι από τους πιο γρήγορα αναπτυσσόμενους κλάδους παγκοσμίως - τα δεδομένα αλλάζουν σχεδόν καθημερινά - παρατηρείται πως το φαινόμενο της “ποινής μητρότητας” (“motherhood penalty”) είναι αρκετά μεγαλύτερο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η έκφραση “Είσαι μητέρα άρα δεν θα δουλεύεις μέχρι τόσο αργά”.

• Η έλλειψη γυναικών role-models και η γενικότερη χαμηλή εκπροσώπηση των γυναικών στο κλάδο. Συγκεκριμένα, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι γυναίκες κατέχουν λιγότερο από το 30% των θέσεων εργασίας στον τομέα της τεχνολογίας. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με έρευνα της McKinsey, αυτό το ποσοστό μειώνεται στο 22%. Στην Ελλάδα, πρόσφατη έρευνα της Marathon VC σε 40 ελληνικές start-ups αποκάλυψε ότι μόνο το 19,5% των εργαζόμενων σε ρόλους τεχνολογίας ήταν γυναίκες. Το ποσοστό για τις engineers ήταν ακόμα χαμηλότερο, στο 15,6%, ενώ το ποσοστό γυναικών σε ηγετικούς ρόλους ήταν περίπου 12,6%. Όπως καταλαβαίνετε, είναι καθημερινό γεγονός για πολλές γυναίκες στο χώρο της τεχνολογίας να είναι οι μόνες γυναίκες σε μια συνάντηση ή project. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει ένα αίσθημα απομόνωσης, νιώθωντας πως δεν ανήκουν εκεί. Συχνά, επίσης, δέχονται μικρο-επιθέσεις (micro-aggressions), για παράδειγμα επειδή είναι η μόνη γυναίκα στο χώρο να θεωρείται δεδομένο πως θα κρατήσει σημειώσεις. Τέλος, η έλλειψη role-models είναι από τους κύριους λόγους που λιγότερες γυναίκες επιλέγουν τον κλάδο. Άρα όσο τα νούμερα είναι χαμηλά συνεχίζεται ένας φαύλος κύκλος.

• Το μισθολογικό χάσμα. Αν και ο χώρος της τεχνολογίας είναι από τους πιο υψηλά αμειβόμενους κλάδους, το μισθολογικό χάσμα όχι μόνο επικρατεί αλλά βλέπουμε να εντείνεται ειδικά σε νέες θέσεις εργασίας.

Ποιο θεωρείτε το “a-ha moment” σας. Τη στιγμή που «έσπασε η γυάλινη οροφή» και οδηγηθήκατε στην επιτυχία;

Το δικό μου “a-ha moment” ήρθε όταν ξεκίνησα να μοιράζομαι τις προκλήσεις και δυσκολίες που αντιμετώπιζα με άλλες γυναίκες στο χώρο. Το να νιώθεις πως δεν είσαι μόνη σου ή ότι δεν είναι η ιδέα σου, είναι από τις σημαντικότερες μορφές ενδυνάμωσης. Για το λόγο αυτό, πιστεύω πολύ στη δύναμη των κοινοτήτων και τη δημιουργία υποστηρικτικών περιβαλλόντων. Στο WE LEAD, ενθαρρύνουμε τις γυναίκες να γνωριστούν μεταξύ τους, να δικτυωθούν και να ενωθούν μπροστά στις προκλήσεις. Και χαιρόμαστε ιδιαίτερα που σήμερα η κοινότητά μας μετράει εκατοντάδες γυναίκες και άνδρες-συμμάχους, έτοιμες και έτοιμοι να υποστηρίξει το ένα άτομο το άλλο, θέτοντας τα θεμέλια για επιτυχία στο μέλλον.

Μιλήστε μου για το “We Lead”. Τι ακριβώς είναι και πώς «σπάει» το έμφυλο χάσμα στην τεχνολογία; Και πόσο σημαντικό είναι για όλες τις γυναίκες στην τεχνολογία;

Το WE LEAD είναι ένας νέος μη κερδοσκοπικός οργανισμός για τη γυναικεία ενδυνάμωση και τη μείωση του έμφυλου χάσματος στο χώρο της τεχνολογίας και των επιχειρήσεων. Ιδρύθηκε το 2023 από το Libra Philanthropies με ένα ξεκάθαρο όραμα: Έναν τεχνολογικό κόσμο όπου οι γυναίκες - σις και τρανς - έχουν ίσες ευκαιρίες να εισέλθουν, να αναπτυχθούν και να ηγηθούν του μέλλοντος. Αφού ακούσουμε προσεκτικά τις γυναίκες - τις ανάγκες και τα θέλω τους - αλλά και την αγορά εργασίας, σχεδιάζουμε ολιστικά προγράμματα επαγγελματικής ανάπτυξης με τη βοήθεια κορυφαίων εκπαιδευτικών οργανισμών και επαγγελματιών του χώρου. Τα προγράμματα αυτά παρέχουν σε όσες γυναίκες επιθυμούν τα απαραίτητα εργαλεία και γνώσεις που χρειάζονται για να χτίσουν μια σταθερά αναπτυσσόμενη καριέρα και να γίνουν οι ηγέτιδες της τεχνολογίας και των επιχειρήσεων του αύριο. Ταυτόχρονα, οι #weLEADERs, όπως λέμε τα μέλη της κοινότητάς μας, έχουν πρόσβαση σε προγράμματα mentoring και peer support, καθώς και σε ευκαιρίες εργασίας και δικτύωσης - όλα αυτά κάτω από την ομπρέλα μιας ισχυρής κοινότητας, στην οποία συμμετέχουν επαγγελματίες κάθε γένους από όλο τον κόσμο.

Αξίζει να σημειωθεί, πως τον Φεβρουάριο ολοκληρώθηκαν τα πρώτα μας δωρεάν online εκπαιδευτικά προγράμματα σε front-end και back-end development διάρκειας 15 εβδομάδων στα οποία συμμετείχαν 58 σις και τρανς γυναίκες από όλη την Ελλάδα. Για τα συγκεκριμένα bootcamps λάβαμε πάνω από 400 αιτήσεις. Σύντομα θα ανακοινώσουμε νέα προγράμματα και πρωτοβουλίες.

Πώς παρατηρείτε τις γυναίκες στην Ελλάδα του 2024;

Στο WE LEAD, έχω την ευκαιρία να επικοινωνώ καθημερινά με πολλές ταλαντούχες γυναίκες από διάφορους κλάδους από όλη την Ελλάδα. Και γι' αυτό λέω με βεβαιότητα ότι οι γυναίκες στην Ελλάδα του 2024 διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες, επιμονή και διάθεση για να χτίσουν μια επιτυχημένη καριέρα, ανεξαρτήτως κλάδου, και να ηγηθούν του μέλλοντος.

Ωστόσο, παρατηρούμε πολλές φορές ότι ο δρόμος για την επίτευξη αυτού του στόχου δεν είναι πάντα ξεκάθαρος - ειδικά στην επαρχία όπου οι ευκαιρίες είναι περιορισμένες σε σχέση με την Αθήνα ή τις άλλες μεγάλες πόλεις. Εδώ έρχεται και το WE LEAD μεταξύ άλλων.

Social media: Ποια είναι η σχέση σας με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και κατά πόσο πλέον επηρεάζουν τη ζωή των σύγχρονων γυναικών;

Λόγω της επαγγελματικής μου δραστηριότητας και της προηγούμενης εμπειρίας μου - ήμουν στον χώρο της επικοινωνίας και του marketing για πάνω από 10 χρόνια - η σχέση μου με τα social media δεν είναι ακριβώς αυτή που θα ήθελα να έχω. Παρατηρώ ότι αφιερώνω υπερβολικά πολύ χρόνο σε διάφορες πλατφόρμες, κάτι που έχω αναγνωρίσει και προσπαθώ να ελέγξω. Όσον αφορά στον τρόπο που έχουν επηρεάσει τη ζωή μας, πιστεύω ότι η μεγαλύτερη θετική επίδραση, ιδιαίτερα για τις γυναίκες, είναι η δυνατότητα να επικοινωνούν με κοινότητες και άτομα που αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις ή έχουν παρόμοια ενδιαφέροντα, και στα οποία δεν θα είχαν με άλλον τρόπο πρόσβαση. Μέσα από αυτή την οπτική, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ένα σημαντικό μέσο ενδυνάμωσης.

Ποια είναι η επόμενη μέρα για εσάς κι ένα μήνυμα που θα θέλατε να περάσετε στις γυναίκες και τα κορίτσια του σήμερα;

Η επόμενη μέρα για εμένα είναι μαζί με το WE LEAD και τις γυναίκες και άνδρες-συμμάχους που πιστεύουν στο όραμά μας. Το ταξίδι μας ξεκινά από την Ελλάδα με στόχο να επεκταθούμε όπου μπορούμε να προσφέρουμε αξία και όπου υπάρχει ανάγκη. Το μήνυμα που θα ήθελα να μεταφέρω σήμερα είναι ότι "Ο δρόμος προς την επίτευξη των ονείρων μας δεν είναι ο ίδιος για όλους τους ανθρώπους. Είναι ΟΚ να ξεκινάμε από διαφορετικές αφετηρίες". Για παράδειγμα, συζητάμε συχνά στον οργανισμό μας πως για να εισέλθεις στον τομέα της τεχνολογίας, ένα πτυχίο Πληροφορικής είναι ένα καλό αλλά όχι το μοναδικό ξεκίνημα. Βλέπουμε ανθρώπους με διαφορετικές σπουδές, όπως Παιδαγωγικά ή Φιλολογία, όχι μόνο να εισέρχονται στον χώρο αλλά και να ηγούνται σε αυτόν. Ας μην επιτρέψουμε σε κανέναν να μας πει τι μπορούμε να επιτύχουμε, σε τι μπορούμε να είμαστε καλές και σε τι όχι.

Αλεξάνδρα Μπουσίου - Παραγωγός κινηματογράφου & τηλεόρασης, συγγραφέας

Γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι παραγωγός κινηματογράφου και τηλεόρασης. Έχει σπουδάσει Πολιτιστική Διαχείριση στη Leuven του Βελγίου και Κλασσική Μονωδία στην Αθήνα. Έχει βραβευθεί δύο φορές με το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας από την Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου και οι ταινίες της έχουν ταξιδέψει στα μεγαλύτερα φεστιβάλ του κόσμου. Η Αλεξάνδρα Μπουσίου καταφέρνει να «γεννά» ιστορίες με χαρακτήρες, οι οποίοι μοιράζονται μαζί μας την ουσία της ζωής και της αλήθειας. Το στοιχείο αυτό αποκαλύπτει, άλλωστε, και το πρώτο της παιδικό βιβλίο με τίτλο «Ήταν ένα ψαρόνι– μια ιστορία θάρρους» από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος, το οποίο κυκλοφόρησε το 2023, μεταφέροντας το ηχηρό μήνυμα του να παραμείνει κανείς πιστός στο όραμά του, να ανακαλύψει και να υποστηρίξει τον αληθινό εαυτό του, κόντρα στις πεποιθήσεις και τις προκαταλήψεις που τον περικυκλώνουν.

Ποια είναι τα στοιχεία που θεωρείτε ότι χαρακτηρίζουν τη γυναίκα του 2024;

Ζούμε σε έναν κόσμο ακόμα ανδροκρατούμενο και ταυτόχρονα επικίνδυνο για τις γυναίκες. Οι διεκδικήσεις μας στην καλύτερη περίπτωση είναι σε τροχιά γύρω από έναν κόσμο δομημένο για να εξυπηρετεί τους άνδρες. Πρόσφατα η μισή Αμερική επέστρεψε σε μία εποχή που οι γυναίκες κάνουν έκτρωση παράνομα, χωρίς ασφαλείς συνθήκες για τη ζωή τους. Δικαιώματα δηλαδή που θεωρούσαμε αυτονόητα μας δείχνουν ξεκάθαρα ότι δεν είναι. Ακόμα και όταν θεσπίζεται ένα ισότιμο δικαίωμα, αυτό συμβαίνει, εξισώνοντας τη γυναικεία κατάσταση με μία ήδη υφιστάμενη – την ανδρική. Ακόμα η αντισύλληψη είναι γυναικεία ευθύνη. Ακόμα επιτυχημένη συμπεριφορά στους χώρους εργασίας θεωρείται η «ανδρική», όποιο φύλο και αν την υιοθετεί. Ακόμα η ουσιαστική σεξουαλική απελευθέρωση αφορά στις περισσότερες κοινωνίες τους άνδρες. Ακόμα δεν περπατάμε με ασφάλεια τη νύχτα μόνες μας στο δρόμο. Σε κανέναν δρόμο. Έχουν κατορθωθεί πολλά, αλλά η καταπίεση είναι ακόμα παρούσα και ισχυρή.

Ποιες προκλήσεις έχει να αντιμετωπίσει μια γυναίκα σήμερα και τι ρίσκα πιστεύετε ότι χρειάζεται να πάρει;

Είναι πολλές και διαφορετικές οι προκλήσεις και τα ρίσκα, ανάλογα με την κοινωνία, στην οποία ζει. Η βασική πρόκληση της γυναίκας που ζει σε μία σύγχρονη, δυτική κοινωνία, νομίζω είναι το να μην ικανοποιεί κανένα πρότυπο. Να αγνοεί το προηγούμενο θέσφατο. Να κάνει ό,τι θέλει. Να ρισκάρει τη σύγκρουση με διάφορες αηδιαστικές πεποιθήσεις όπως το να είναι γλυκιά, προκειμένου να ζήσει όπως επιθυμεί. Τώρα για τις γυναίκες στη Γάζα, στο Ιράν, στην Ουκρανία, τις γυναίκες στη Ρωσία και σε τόσα άλλα μέρη που η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι προτεραιότητα ή βάλλεται ευθέως, τα ρίσκα είναι άλλα. Ο «δυτικός κόσμος» έχει την τάση να σπουδαιολογεί τη δική του κατάσταση και τις δικές του διεκδικήσεις, αλλά η αλήθεια είναι ότι άνθρωποι σε πολλά μέρη του κόσμου ρισκάρουν την επιβίωσή τους αυτή τη στιγμή.

Ποιες οι συμβουλές που μοιράζεστε με νέα κορίτσια και σε ποια σημεία αυτών εστιάζετε;

Το να είσαι χαριτωμένη δεν είναι προτεραιότητα σου. Το να είσαι χαρούμενη είναι.

Με ποια ηρωίδα παραμυθιού ή μιας ιστορίας συνεχίζετε να ταυτίζεστε μέχρι σήμερα και γιατί;

Με την Jeanne d’Arc. Αιρετική, κάπως αλαφροΐσκιωτη και ατρόμητη – ιδίως μπροστά σε άνδρες με αξιώματα. Αν εννοείτε φανταστικής ιστορίας, με τη Βαϊάνα.

Κεφάλαιο οικογένεια. Είναι τελικά η ολοκλήρωση μιας γυναίκας η δημιουργία οικογένειας; Ποια θα ήταν η κληρονομιά που θα θέλατε να αφήσετε;

Όχι. Η ολοκλήρωση μιας γυναίκας δεν είναι η δημιουργία οικογένειας. Δεν υπάρχει οριζόντια προσέγγιση σε αυτό το θέμα. Εγώ δεν ήθελα παιδί μέχρι που πήγα 38 και μισό. Μετά ήθελα. Ένα. Το έκανα. Ούτε νιώθω ότι εκπροσωπώ το φύλο μου επαρκέστερα από τις φίλες μου που δεν θέλουν ή δεν έχουν παιδιά, ούτε ότι περνάω καλύτερα από αυτές – και σίγουρα κοιμάμαι λιγότερο! Μπορώ να μιλάω μέρες ολόκληρες για την κόρη μου και όσα νιώθω γι' αυτήν, για όσα συναισθήματα νιώθω ότι μου έγιναν προσβάσιμα εξαιτίας της, για την μοναδική αυτή εμπειρία του να μεγαλώνεις ένα παιδί. Αλλά δεν θεωρώ ότι ολοκληρώθηκα με τη Μάγια. Ολοκληρώνομαι κάθε μέρα και ταυτόχρονα παραμένω ατελής, περίεργη και ζωντανή και μέσω της σχέσης μου μαζί της και -ευτυχώς και γι' αυτήν και για μένα – μέσα από όλες μου τις σχέσεις και τις επιθυμίες. Δεν επιθυμώ να αφήσω καμία κληρονομιά, κανενός είδους. Να έχω αγαπήσει και αγαπηθεί από δύο-τρεις ανθρώπους θέλω.

Μαριάννα Καβαλλιεράτου - Χορογράφος/ χορεύτρια

Ξεκίνησε χορό στη σχολή μπαλέτου Carol Hanis και συνέχισε τις σπουδές της στο Χορό και στη χορογραφία στο London Contemporary Dance School, στο SYNY Purchase College στη Νέα Υόρκη (με υποτροφία του Ωνασείου Ιδρύματος) και στη σχολή της Martha Graham. Από το 1992 μέχρι και σήμερα συνεργάζεται με τον Robert Wilson στα θερινά εργαστήρια του κέντρου τεχνών Watermill Center. από το 2016 διδάσκει χορογραφία, αυτοσχεδιασμό και σύγχρονο χορό στην Κρατική Σχολή Ορχηστικής Τέχνης (ΚΣΟΤ), σε Δραματικές Σχολές, Σεμινάρια και Εργαστήρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ως μια επιτυχημένη χορογράφος και χορεύτρια, η Μαριάννα Καβαλλιεράτου αφήνει το δικό της ίχνος σε πολλά υποσχόμενες παραγωγές, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη μετάδοση μηνυμάτων μέσω της Τέχνης της, όπως είναι η ταυτότητα φύλου. 

Πριν λίγες εβδομάδες έφτασε στο τέλος της η παράσταση «Τρεις Ψηλές Γυναίκες» του Edward Albee στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά σε σκηνοθεσία του Robert Wilson και τη δική σας υπογραφή στις χορογραφίες. Ποια η συνεργασία σας με τις 3 γυναίκες ηθοποιούς Ρένη Πιττακή, την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και τη Λουκία Μιχαλοπούλου;

Πολύ διαφορετικές και πολύ εξαιρετικές αντίστοιχα με τα χρόνια που έχουν πίσω τους στο θέατρο. Αντιλήφθηκαν πολύ γρήγορα τη δυσκολία και το έργο, με το οποίο πρέπει να ανταπεξέλθουν, γιατί έχει πολύ συγκεκριμένες κινήσεις σε πολύ συγκεκριμένο χρόνο και συγκεκριμένο κείμενο και τρόπο που το αποδίδουν. Πιστεύω ότι δεν είχαν δουλέψει ποτέ έτσι. Θυμάμαι την τεράστια κούρασή τους γιατί ο Wilson δουλεύει με το μακιγιάζ και τα ρούχα από την αρχή στην πρόβα. Ειδικά η Ρένη η Πιτακή  είχε πει: Είναι ένα ολόκληρο σχολείο αυτή η δουλειά και ήταν πολύ συγκινητικό γιατί είναι και η πιο μεγάλη σε ηλικία, έχει περάσει από πάρα πολλούς σκηνοθέτες, όπως ο Κάρολος Κουν. Η κάθε κινητική προσέγγιση στον κάθε ρόλο έγινε με βάση τους χαρακτήρες. Η Πιττακή ήταν πιο αυστηρή και η κινησή της, καθώς στο έργο της η ηρωίδα που ενσάρκωσε ήταν 92 χρονών, γι΄αυτό και ήταν πιο δυσκίνητη. Η Καρυοφιλλιά ήταν μεσήλικας και πιο σκληρή και δυνατή φυσιογνωμία και στοιβαρός ο τρόπος που κινείται και η Λουκία είναι ανάλαφρη, με στροφές και ελαφρά πηδηματάκια. Και οι τρεις τους υπέροχες μαζί με τον Αλέξη τον Φουσέκη τον χορευτή, ο οποίος είναι το βουβό πρόσωπο της παράσταση.

Με ποιες έννοιες είναι ταυτισμένη για εσάς η ομορφιά;

Για μένα είναι και μια πολιτική στάση. Βλέπω τόση κακία και ασχήμια στον κόσμο. Ακούγεται κλασικό και ρομαντικό, αλλά με απασχολεί να βλέπουμε όμορφα πράγματα. Μπορεί και από ένα έργο πιο σκοτεινό να δείξεις τη φωτεινή του πλευρά. Εμένα γενικότερα με χαρακτηρίζει και το χιούμορ και στη δουλειά μου και αυτό μπορεί να φέρει πολλά μηνύματα.

Ποια είναι τα στοιχεία, τα οποία θεωρείται ότι χαρακτηρίζουν τη γυναίκα του 2024; 

Πιστεύω ότι έχει χειραφετηθεί πολύ περισσότερο...Σίγουρα από τις μητέρες και τις γιαγιάδες μας βρισκόμαστε σε μια καλύτερη κατάσταση, αλλά θεωρώ ότι πάρα πολλά πράγματα είναι ακόμη τα ίδια. Και αυτό γιατί, ενώ εμείς προσπαθούμε να δυναμώσουμε περισσότερο μέσα από την κοινωνία, εκείνη είναι ακόμη πάρα πολύ συντηρητική, για να δεχθεί αυτές τις αλλαγές, ειδικά στην Ελλάδα.

Ποιες είναι οι γυναίκες, οι οποίες «έχτισαν» τη δική σας έμπνευση όσον αφορά στην Τέχνη του χορού; 

Σίγουρα από τις πρώτες, πολύ δυναμικές προσωπικότητες, ήταν η Pina Bausch, η οποία και στη δουλειά της είχε εισαγάγει πάρα πολύ το γυναικείο ζήτημα, δηλαδή υπήρχε πάρα πολύ αυτή η σχέση και με το άλλο φύλο, αλλά η γυναίκα αντιμετωπιζόταν πάντα ως υποκείμενο. Και η Martha Graham, η οποία πήρε τους γυναικείους μύθους από την αρχαία Ελλάδα και τον δυναμισμό των γυναικών εκείνης της εποχής, αυτό είναι πολύ σημαντικό πιστεύω.

Ποιες προκλήσεις έχει να αντιμετωπίσει η σύγχρονη γυναίκα;

Νομίζω ότι οι προκλήσεις δεν αλλάζουν ποτέ! Ουσιαστικά, είναι πάντα οι ίδιες. Σίγουρα, έχει να αντιμετωπίσει μια ανδροκρατούμενη κοινωνία και πιστεύω ότι αυτό δεν θα μεταβληθεί ποτέ...Η ουσία είναι ότι όσο πιο δυναμικές γινόμαστε, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η ζωή μας, δεν χάνουμε τις φυσικές μας ευθύνες, οπότε είναι διπλάσιες οι ευθύνες μιας γυναίκας. Για παράδειγμα -είναι κοινότυπο αυτό που θα πω- μια γυναίκα πρέπει να είναι και μητέρα και σύζυγος και επαγγελματίας και πιστεύω ότι δύσκολα αλλάζει αυτή η φύση της και σε ένα ετερόφυλο ζευγάρι, ίσως τα ομόφυλα ζευγάρια να είναι πιο εξισορροπημένα σε αυτές της σχέσεις. Αν το σκεφτούμε, η γιαγιά μου, η οποία ήταν μόνο νοικοκυρά, μεγάλωνε τα παιδιά της και μαγείρευε για τον άντρα της, είχε έναν ρόλο. Σήμερα, μια γυναίκα επιθυμεί να γίνει μητέρα, είναι πάρα πολύ δύσκολη η ζωή της όσο και να είναι δίπλα της ο άντρας της, ο οποίος στις ημέρες μας είναι πιο βοηθητικός από τους μπαμπάδες και τους παππούδες μας. Δεν είναι αυτονόητο ότι ένας άντρας θα αναλάβει πράγματα που είναι φυσικές εργασίες για μια μητέρα, ας πούμε! Από την άλλη πλευρά, αν δεν έχουμε και μια καριέρα, δεν υφιστάμεθα σήμερα...

Ποια είναι η γυναίκα, για την οποία υποστηρίζετε ότι «σπάει» τα στερεότυπα; 

Πιστεύω ότι αν ακολουθείς το στερεότυπο και μπορείς να βρεις μια ελευθερία μέσα από ένα στερεότυπο, τότε έχεις καταφέρει πάρα πολλά! Το στερεότυπο δεν πρέπει να το αφήνεις να σε καταπίνει και να παίρνεις τη μορφή του, αλλά να συμβαδίζεις μαζί του και να κάνεις μικρές ατασθαλίες, όπως λέω, γιατί όταν κινηθείς και τελείως κόντρα σε αυτό, κάπου μπορεί και να χαθείς. Το θέμα είναι το πως με τη διπλωματία θα το εκμεταλλευτείς. Εγώ, για παράδειγμα, έχω και παιδί και άντρα σύντροφο -ο οποίος δεν είναι ο πατέρας του παιδιού μου-, ενώ πήγα με το στερεότυπο, το έσπασα τελείως, μεγάλωσα το παιδί μου μόνη μου και μετά βρήκα τον άνθρωπο, με τον οποίο συμπορεύομαι.

Ποιες είναι οι συμβουλές, τις οποίες θα δίνατε στον νεότερο εαυτό σας; 

Να μην φοβάται τόσο πολύ και να είναι πολύ πιο τολμηρός. Παρόλο που δεν είμαι το στερεότυπο του ανθρώπου που δεν έχει τολμήσει πράγματα, θα ήθελα να είχα τολμήσει τα τριπλάσια. Τώρα παίρνω πιο πολλά ρίσκα από ό,τι όταν ήμουν μικρή...

Λένα Μαντά - Συγγραφέας

Κάθε της συγγραφικό «παιδί» είναι και μια αποκάλυψη, παρμένη με ισχυρές δόσεις ρεαλισμού, αλλά και συναισθήματος. Οι θεματικές των βιβλίων της φέρουν στο προσκήνιο μια ευρεία γκάμα κοινωνικών ζητημάτων, πλοκές, οι οποίες εκτυλίσσονται με έξυπνες εναλλαγές, ρίχνοντας φως στην ψυχοσύνθεση των κεντρικών ηρώων τους. Η Λένα Μαντά αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας συγγραφέως, η οποία πολλές φορές έχει θέσει σε πρώτο πλάνο τη γυναικεία ενδυνάμωση και υποστήριξη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το δημοφιλές βιβλίο με τίτλο «Γυναικεία Υπόθεση» σε συνεργασία με την Κλαίρη Θεοδώρου, το οποίο κυκλοφόρησε το 2021 από τις εκδόσεις Ψυχογιός, εστιάζοντας σε περιπτώσεις ατιμώρητων γυναικοκτονιών.

Ποιες είναι οι συμβουλές που θα δίνατε στον νεότερο εαυτό σας;

Αν μπορούσα να γυρίσω τον χρόνο πίσω και να συναντήσω τον νεότερο εαυτό μου, θα είχα πολλά να του πω! Πρώτα απ’ όλα θα τον συμβούλευα να με…προσέξει λίγο περισσότερο! Να με φροντίσει και να με αγαπήσει. Θα τον παρότρυνα να μην δεχτεί κανέναν συμβιβασμό, αλλά να περιορίσει στο ελάχιστο τον παρορμητισμό του. Να δείχνει ψυχραιμία και να σκέφτεται δύο φορές πριν πράξει. Θα του έλεγα ακόμη ότι πρέπει να πετάξει οπωσδήποτε, το άγχος και να σταματήσει να θέλει να γίνονται όλα σωστά και στην ώρα τους. Πολύ φοβάμαι όμως, ότι όσες συμβουλές κι αν έδινα στον νεότερο εαυτό μου, δεν θα τις ακολουθούσε ποτέ!

Πως παρατηρείτε τις γυναίκες στην Ελλάδα του 2024;

Τις παρατηρώ με φόβο σχεδόν. Έχουν κατακτήσει μεν απάτητες κορυφές, καταπονώντας όμως σώμα και ψυχή. Οι πολλαπλοί και πολυδιάστατοι ρόλοι που έχουν αναλάβει μου θυμίζουν την Κρητική μαντινάδα: «Δίνει ο Θεός, όπου μπορεί ν’ αντέξει!». Είναι μαγικό πλάσμα η γυναίκα, η δύναμη είναι συνυφασμένη μαζί με τα κύτταρά της υποθέτω. Γι’ αυτό και με λυπεί όταν βλέπω περιπτώσεις που ένα νόμισμα ευτελίζει μόνο του την αξία του. Με στενοχωρεί επίσης που βλέπω γυναίκες να πέφτουν θύματα βίας επειδή δεν αντέδρασαν όταν έπρεπε. Δυστυχώς όσα χιλιόμετρα κι αν έχει διανύσει η γυναίκα προς την ισότητα, πολύ φοβάμαι ότι ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς...

Ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερη δύναμη και τη μεγαλύτερη αδυναμία μιας γυναίκας;

Η μεγαλύτερη δύναμη της γυναίκας, είναι σίγουρα το δυνατό, περίλαμπρο μυαλό της, αυτό που την καθιστά ικανή για πολλαπλές και, συχνά, ταυτόχρονες δράσεις· ένα μυαλό που μπορεί να τρέχει με μεγάλη ταχύτητα συνδυάζοντας δεδομένα. Η μεγαλύτερη αδυναμία της, είναι όμως η ψυχή της. Βαθιά, χωράει πολλά και συγχωρεί ακόμα περισσότερα.

Ποια τα μηνύματα που εσείς επιθυμείτε να περάσετε μέσα από τα συγγραφικά σας «παιδιά» όσον αφορά στην ψυχοσύνθεση μιας γυναίκας;

Όταν γράφω, δεν το κάνω με σκοπό να περάσω κανένα μήνυμα στο αναγνωστικό κοινό. Δεν μου αρέσει να κουνάω το δάκτυλο σε κανέναν. Ακριβώς όμως επειδή αγαπώ και θαυμάζω το φύλο μου, ο τρόπος σκέψης που αποδίδω στις ηρωίδες μου, οι αντιδράσεις τους και γενικότερα η στάση τους απέναντι στη ζωή, είναι δοσμένα έτσι που κάθε αναγνώστρια, εξάγει τα δικά της συμπεράσματα. Ακόμα και το ανδρικό αναγνωστικό κοινό που έχει διαβάσει βιβλία μου, ίσως κατάφερε να ρίξει μια ματιά στα άδυτα της δαιδαλώδους γυναικείας σκέψης.

Με αφορμή το τελευταίο σας βιβλίο "Γυναικεία Υπόθεση -Scripta Manent", ποια είναι τα τιμήματα που καλείται να πληρώσει μια γυναίκα μιλώντας με δεδομένα μιας πατριαρχικής κοινωνίας;

Η αυστηρή υπακοή σε κοινωνικές φόρμες και το αρνητικό πρόσημο όταν κάποια γυναίκα δεν υποτάσσεται σε αυτές. Οι ρόλοι, τις περισσότερες φορές αδιάλλακτοι, που έχουν από την γέννησή τους άντρες και γυναίκες και που βάζουν όρια και φραγμούς εκεί που κανονικά δεν έπρεπε να υπάρχουν. Το γεγονός ότι ορισμένα επαγγέλματα ακόμα αποτελούν ουτοπία για τις γυναίκες. Η οικονομική υποτέλεια που στερεί την ανεξαρτησία, η βία, οι γυναικτονίες. Πόσα ακόμα θέλετε;