Είναι η πρώτη φορά που συζητώ με τον Γιώργο Ζώη, τον σκηνοθέτη της ταινίας “Arcadia”, η οποία εκπροσωπεί την Ελλάδα στα Όσκαρ 2026. Η κουβέντα μας ξεκινά σε μια στιγμή δημιουργικού πανικού, καθώς εκείνος ταξιδεύει ανάμεσα στη Νέα Υόρκη και τη Ρώμη, δύο πόλεις όπου η ταινία του ήδη κερδίζει κοινό και κριτικούς. Με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, μου αποκαλύπτει πως αυτήν τη στιγμή γράφει δύο σενάρια μεγάλου μήκους: το ένα μιλάει τη γλώσσα της Ελλάδας, ενώ το άλλο ανοίγει τα φτερά του σ’ έναν διεθνή κινηματογραφικό κόσμο.

Πώς γεννήθηκε η επιθυμία σας να ασχοληθείτε με το σενάριο και τη σκηνοθεσία; Τι λειτούργησε ως αφετηρία;

Τότε που ήμουν στο σχολείο, εκεί στο Λύκειο, είχα έναν καθηγητή στο φροντιστήριο που μου έδωσε την ευκαιρία να δω ταινίες όπως το «Μίσος» του Αγγελόπουλου και τους «Απόντες». Μου άνοιξε ξαφνικά το μυαλό, ήταν ένα μικρό σοκ. Από εκείνη τη στιγμή μού μπήκε το μικρόβιο. Αργότερα, όταν ήμουν στο Πολυτεχνείο, μια φίλη μου είχε μια φοβερή κάμερα που της την είχε πάρει δώρο ο πατέρας της. Θυμάμαι ότι είχαμε πάει διακοπές και άρχισα να τη χρησιμοποιώ, να παρατηρώ εκείνη και το τοπίο μέσα στο κάδρο. Έτσι, άρχισα να βλέπω την πραγματικότητα μέσα από κάδρα. Επειδή τότε δεν υπήρχαν προγράμματα μοντάζ, τραβούσα ένα πλάνο και μετά φρόντιζα πως το επόμενο θα ήταν η συνέχειά του, έκανα δηλαδή μοντάζ μέσα στην ίδια την κάμερα. Κάπως έτσι κατάλαβα ότι αυτό με εκφράζει και θέλω να το εξερευνήσω.

Το οικογενειακό σας περιβάλλον ενθάρρυνε τη φαντασία; 

Ο πατέρας μου ήταν ελαιοχρωματιστής, αλλά έλεγε πάντα πως είναι «ζωγράφος μεγάλων επιφανειών»! Ήταν και ερασιτέχνης ζωγράφος. Στο σπίτι μας υπήρχαν πίνακες, αντικείμενα που βρίσκαμε, αγάλματα, ακόμα και μια τοιχογραφία με μια γυμνή γυναίκα πάνω σε άλογο. Θυμάμαι τη γιαγιά μου να τη βλέπει και να λέει: «Παναγία μου!» και να της φτιάχνει ένα διάφανο σάλι για να τη σκεπάσει! Ήταν ένα απλό διαμέρισμα στην Πετρούπολη, αλλά μέσα έμοιαζε με μπαρόκ λαογραφικό μουσείο. Μου άρεσε πολύ που το σπίτι μας ήταν διαφορετικό.

Υπάρχει κάποια σταθερά που διατρέχει τα έργα σας; 

Δεν μπορώ να το πω εγώ, περισσότερο ο κόσμος ή οι κριτικοί μπορούν. Ίσως υπάρχει κάποια υπόγεια σταθερά που δεν αντιλαμβάνομαι, γιατί, αν τη συνειδητοποιήσω, μετά γίνεται marketing. Μου αρέσει να ρισκάρω, να εξερευνώ διαφορετικά πεδία και να δοκιμάζω πράγματα τελείως διαφορετικά μεταξύ τους, που όμως, με κάποιον τρόπο, συνδέονται. Μια φίλη μού είπε πρόσφατα ότι και στις δύο τελευταίες μου δουλειές υπάρχει μια «συνθήκη ομηρίας». Στο θέατρο, οι θεατές είναι «όμηροι» χωρίς να το ξέρουν, και στο σινεμά υπάρχει μια ομηρία «φαντασμάτων» που εμφανίζεται μπροστά στους ζωντανούς. Δεν το είχα σκεφτεί ποτέ έτσι, αλλά μου άρεσε.

Σας έχει απασχολήσει ποτέ η έννοια της καριέρας ή τη βλέπετε ως κάτι ξένο προς τη δημιουργική διαδικασία; 

Θυμάμαι μικρός είχα γράψει σ’ έναν τοίχο: «Η καριέρα είναι χολέρα!» Δεν κυνηγούσα ποτέ κάτι τέτοιο. Πιστεύω πως η καριέρα πολλές φορές επιβάλλεται στον άνθρωπο και τον κάνει σκλάβο του εαυτού του. Έχω αλλεργία στη λέξη «καριέρα». Αυτό που ήθελα πάντα ήταν να ζω από τη δουλειά μου, να ξεφύγω από την ιδέα ότι η Τέχνη είναι χόμπι ή πολυτέλεια και ότι ανήκει μόνο στα πλουσιόπαιδα. Μέχρι στιγμής το έχω καταφέρει, και χαίρομαι πολύ γι’ αυτό.

Υπάρχει κάποιο συναίσθημα που δυσκολεύεστε να κινηματογραφήσετε; 

Δεν νιώθω ότι κινηματογραφώ συναισθήματα. Κινηματογραφώ ιστορίες που με στοιχειώνουν και μέσα από αυτές προκύπτουν τα συναισθήματα. Είναι πολύ δύσκολο, και τρέφω μεγάλο σεβασμό για όσους ξεκινούν από το μηδέν και στήνουν έναν ολόκληρο κόσμο. Αυτήν τη στιγμή, δουλεύω μια ταινία που βασίζεται σε ιστορικά στοιχεία, για την Αθήνα του 1941. Ζω μια άλλη διαδικασία, που μου αρέσει πολύ, μια εξερεύνηση μέσα από τα βλέμματα διαφορετικών ιστορικών. Όπως είχε πει κάποιος μεγάλος δημιουργός: «Δεν υπάρχει Ιστορία, υπάρχουν ιστορικοί». Το ίδιο πιστεύω και για το σινεμά: δεν υπάρχει κινηματογράφος, υπάρχουν κινηματογραφιστές. Εγώ προσπαθώ απλά να παρουσιάσω τη δική μου οπτική γωνία.

Πώς αξιολογείτε το σημερινό κινηματογραφικό τοπίο στην Ελλάδα; Το βλέπετε ως χώρο αντίστασης ή δημιουργίας; 

Το πιο εναλλακτικό σινεμά έχει σχέση και με την αντίσταση και με την προσωπική οπτική. Δεν είναι ο mainstream κινηματογράφος των στούντιο, είναι πιο δύσκολος, θέλει χρόνο και budget. Πάντα βρισκόταν σε κρίση, γιατί όποιος δεν βλέπει το σινεμά ως προϊόν δυσκολεύεται να βρει χρηματοδότηση. Κι όμως, για τον πολιτισμό μας αυτές οι ταινίες είναι πολύτιμες• βοηθούν τους ανθρώπους να καταλάβουν και να ενωθούν.

Πιστεύετε ότι η νέα γενιά σκηνοθετών έχει διαφορετική σχέση με την αγορά και την επαγγελματική ευθύνη; 

Εννοείται! Κάθε γενιά μεγαλώνει σε έναν τελείως διαφορετικό κόσμο. Ειδικά τώρα, με την τεχνολογία, την τεχνητή νοημοσύνη, την επιτάχυνση των πάντων… Όταν ήμουν φοιτητής, μπορούσες να ζεις σ’ ένα μεγάλο σπίτι με μικρό ενοίκιο, να πηγαίνεις σε μαγαζιά, διακοπές. Σήμερα, οι νέοι αισθάνονται φοβερά αποκλεισμένοι. Κι όμως, μέσα σε αυτές τις συνθήκες κάνουν σινεμά! Κάθε γενιά καλείται να απαντήσει σε διαφορετικά ερωτήματα, πέρα από τα διαχρονικά: έρωτας, θάνατος, κόσμος. Όταν ξεκινούσα, οι Έλληνες κριτικοί «διέλυαν» κάθε ελληνική ταινία μόνο και μόνο επειδή ήταν ελληνική. Τώρα, αυτό αλλάζει. Και σήμερα είναι πιο εύκολο να κάνεις ταινία μόνος σου, με απλό εξοπλισμό.

Η ταινία “Arcadia” και η εκπροσώπηση της Ελλάδας στα Όσκαρ 2026. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η αναγνώριση; 

Είναι τιμητική και μεγάλη χαρά! Από εκεί και πέρα, είναι μια μακρά διαδικασία η πορεία μέχρι την τελετή, που απαιτεί στήριξη - κάτι που ο κόσμος δεν γνωρίζει. Όσοι πάνε στα Όσκαρ χρειάζονται μια σοβαρή καμπάνια, και αυτή κοστίζει. Εμείς είμαστε τώρα στη φάση αναζήτησης πόρων. Προσωπικά, δεν αναζητώ την αναγνώριση ή την επιβεβαίωση. Με ενδιαφέρει το έργο μου να ταξιδεύει και να με κάνει σοφότερο σε σχέση με αυτό που κάνω και με τον κόσμο γύρω μου. Αυτή είναι η ανταμοιβή μου.

Πολλοί δημιουργοί φοβούνται ότι ένα έργο χάνει κάτι από την ψυχή του όταν ταξιδεύει εκτός συνόρων. Εσείς πώς το αντιλαμβάνεστε; 

Το αντίθετο! Δεν το πιστεύω καθόλου αυτό. Το δυνατό σημείο είναι ακριβώς οι πολλαπλές ερμηνείες. Τι φανταστικό να είμαι στο Χονγκ Κονγκ και να βλέπω πόσοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την ίδια σκηνή με διαφορετικό τρόπο. Έτσι προστίθενται πράγματα που εγώ δεν είχα καν σκεφτεί.
Ποια ήταν η πιο ουσιαστική συζήτηση που είχατε ως τώρα για την “Arcadia”; Ήταν με μια Αμερικανίδα στη Νέα Υόρκη. Μου είπε ότι είχε χάσει τον άντρα της πριν από μερικούς μήνες, και λίγο αργότερα έμαθε ότι την απατούσε. Ζούσε ανάμεσα στον θυμό και τη θλίψη. Μου είπε ότι η ταινία τής άνοιξε τόσες προοπτικές, ότι είδε τόσα πράγματα μέσα της και πως τη βοήθησε να προχωρήσει. Αυτό για μένα είναι το πιο σημαντικό: να μπορεί ο καθένας να μπαίνει στην ταινία από διαφορετικές πόρτες.

Η Αγγελική Παπούλια είναι το κεντρικό πρόσωπο της ταινίας, μια παρουσία με έντονη ποιητική αύρα. Πώς δουλέψατε μαζί για να βρείτε τη συχνότητα του χαρακτήρα της; 

Ο Μουρίκης κουβαλά κάτι γήινο, ενώ η Αγγελική κάτι αέρινο και πνευματικό. Ήθελα να ενώσω αυτούς τους δύο χαρακτήρες και να δω πώς θα λειτουργήσουν μαζί. Τους έλεγα να ξεχάσουν τα φαντάσματα, γιατί αυτά είναι πιο ζωντανά από τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι είναι παγιδευμένοι στις εμμονές τους, οπότε έπρεπε να παίζουν ενεργητικά.

Διαβάζετε τις κριτικές για τις ταινίες σας; 

Ναι, μου αρέσει! Κυρίως στο Letterboxd, όπου γράφουν οι σινεφίλ, κάποιες είναι και πολύ αστείες. Σου δίνουν τροφή. Αν ήθελα να αρέσει η ταινία μου σε όλους, θα έφτιαχνα κάτι σαν μπισκότα του σούπερ μάρκετ! Είμαι άνθρωπος που ακούει. Είναι σημαντικό να ακούμε για να εξελισσόμαστε. Ο κόσμος σήμερα δεν ακούει.

Υπάρχει κάποιο έργο ή στιγμή που σας ενέπνευσε πρόσφατα; 

Το “The Zone of Interest” του Jonathan Glazer, μια ταινία με πραγματική έμπνευση. Δείχνει πώς ένα θέμα μπορεί να αφορά όλους μας, με τρόπο τόσο τρομακτικό και σύγχρονο. Ο ήχος του Άουσβιτς δίπλα στην οικογενειακή ζωή... Η φόρμα της ταινίας απογείωσε το σενάριο.

Ποιο στιγμιότυπο από γύρισμα σάς έχει μείνει αξέχαστο; 

Μια σκηνή όπου τα φαντάσματα έπρεπε να τραγουδούν πολυφωνικά. Εκείνη τη στιγμή ηρέμησαν όλα - ο άνεμος, η θάλασσα, η φύση. Το συνεργείο συγκινήθηκε. Ήταν μια ανατριχιαστική συγκυρία. Όλοι συντονιστήκαμε - όσοι ήταν μπροστά και πίσω από την κάμερα. Οι άνθρωποι και η φύση έγιναν «ένα» μέσα στη φοβερή σιωπή.

Αν μπορούσατε να γυρίσετε ταινία σε οποιαδήποτε χώρα, ποια θα επιλέγατε; 

Σε μια χώρα όπου η φύση δεν έχει διαλυθεί από τους ανθρώπους, ίσως στην Ισλανδία. Εκεί νιώθεις ότι ανήκεις στον πλανήτη Γη. Θα ήθελα να μου δώσει αυτό το συναίσθημα.

Ποια είναι η θέση σας απέναντι στην τεχνολογία ως εργαλείο δημιουργίας; 

Φυσικά και βγάζει πολύ ωραία αποτελέσματα, αρκεί να συμφωνήσουμε ότι γίνεται για την πρόοδο της επιστήμης και της Τέχνης, προς όφελός μας. Το πρόβλημα είναι το τεράστιο χάσμα που δημιουργείται• όταν κάποιοι χάνουν τη δουλειά τους, τότε η τεχνολογία παύει να λειτουργεί για το καλό όλων.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ ΚΡΑΣΑΓΑΚΗ

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΘΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΕΙ ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2025