Tο ενδιαφέρον και η ευαισθητοποίησή σας σε θέματα περιβαλλοντικά, πώς προέκυψε; Τι σας ενέπνευσε να υιοθετήσετε και σχετική ακτιβιστική δράση; 

Ασχολήθηκα με τα περιβαλλοντικά κάπως τυχαία. Είχα τη μεγάλη τύχη να κάνω το διδακτορικό μου μ’ έναν από τους σπουδαιότερους οικονομολόγους και φιλοσόφους της εποχής μας, τον Νομπελίστα Amartya Sen. Με προσέλκυσε το γεγονός ότι συνδύαζε την οικονομική επιστήμη με ζητήματα κοινωνικής ευημερίας και ηθικής φιλοσοφίας. Ο ίδιος με παρότρυνε ν’ ασχοληθώ μ’ ένα θεωρητικό θέμα στην Οικονομική Επιστήμη, γνωστό ως «εξωτερικότητες» -ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι η ρύπανση του περιβάλλοντος. Όταν ολοκλήρωσα το διδακτορικό κι έψαχνα ακαδημαϊκή θέση, τα περισσότερα πανεπιστήμια ενδιαφέρονταν γι’ αυτήν την περιβαλλοντική διάσταση, κι άρχισα να διδάσκω και να ερευνώ θέματα που αφορούσαν στο περιβάλλον και στη σχέση της οικονομίας με τη φύση. Το ακαδημαϊκό μου ενδιαφέρον και η συνειδητοποίηση του πόσο καταστροφικό για τη φύση είναι το οικονομικό σύστημα με ώθησαν σε μεγαλύτερη ενασχόληση με ζητήματα διαμόρφωσης πολιτικής και κοινωνικής ευαισθητοποίησης.

Η οποία είναι ιδιαίτερα πλούσια. Μπορείτε να μας αναφέρετε μερικά παραδείγματα και να μας πείτε κατά πόσο πιστεύετε ότι τέτοιου είδους πρωτοβουλίες μπορούν να επηρεάσουν και να ευαισθητοποιήσουν το ευρύτερο κοινό; 

Η πρώτη μου ερευνητική ενασχόληση με την κλιματική αλλαγή ήταν το 1993, στο Ινστιτούτο Περιβάλλοντος της Στοκχόλμης. Το 2002, συμμετείχα σε μια εθελοντική ομάδα επιστημόνων για την υποστήριξη του υπουργείου Εξωτερικών σε ζητήματα περιβαλλοντικής διπλωματίας και κλιματικής πολιτικής. Το 2007, συνεργάστηκα με τη Financial Times για τη διενέργεια ετήσιων συνεδρίων με θέμα την κλιματική κι ενεργειακή ασφάλεια. Το 2010 ξεκινούσε η Τράπεζα της Ελλάδας μια πρωτοποριακή Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής, στην οποία είχα την τιμή να συμμετέχω. Από τότε συνδέθηκα με τον διάσημο διανοητή, οικονομολόγο και ακτιβιστή Jeffrey Sachs. Το 2017, ιδρύθηκε το Ελληνικό Δίκτυο Λύσεων για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, με στόχο να συνδέσει την ακαδημαϊκή κοινότητα με λήπτες αποφάσεων, για να βρεθούν πρακτικές λύσεις για την επίτευξη των 17 Στόχων της Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών. Πιστεύω πως μέσα από αντίστοιχες πρωτοβουλίες το ευρύτερο κοινό ευαισθητοποιείται περισσότερο και μαθαίνει τους τρόπους να συνεισφέρει αποτελεσματικά και με μεγαλύτερο αντίκτυπο. Σε αυτό βοηθάνε πολύ, ιδιαίτερα στους νέους, πρόσωπα όπως η Greta Thunberg.

Εσείς, προσωπικά, ποιες eco-friendly συνήθειες έχετε υιοθετήσει στη ζωή σας, τις οποίες θεωρείτε ουσιαστικά ωφέλιμες;

Δε θα έλεγα ότι είμαι υπόδειγμα συμπεριφοράς. Διαχωρίζω τα σκουπίδια, αποφεύγω τα πλαστικά, προσπαθώ να εξοικονομώ ενέργεια στο διαμέρισμά μου και τις μεταφορές, αλλά έχω πολλά περιθώρια βελτίωσης. Πιστεύω πως είναι σημαντικό να κάνουμε ό,τι μπορούμε ατομικά για το περιβάλλον, αλλά τα περισσότερα προβλήματα αντιμετωπίζονται σε συλλογικό επίπεδο. Ακόμη και ηλεκτροκίνητο αυτοκίνητο ν’ αγοράσουμε, αν το ρεύμα παράγεται με καύση υδρογονανθράκων, δεν αντιμετωπίζουμε την κλιματική αλλαγή.

Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι είναι η κλιματική αλλαγή, για την οποία γίνεται τόσος λόγος; 

Πάντοτε υπήρχαν φυσικές διακυμάνσεις στο κλίμα, αλλά οι επιστήμονες ισχυρίζονται πως πλέον η μέση θερμοκρασία της Γης αυξάνεται πιο γρήγορα από άλλες εποχές. Αυτή η αλλαγή σχετίζεται με το «φαινόμενο θερμοκηπίου», που, όμως, έχει ενισχυθεί από την ανθρώπινη δραστηριότητα και κυρίως από την καύση υδρογονανθράκων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο κ.ά.), η οποία εκπέμπει αέρια θερμοκηπίου, όπως διοξείδιο του άνθρακα, παγιδεύοντας υπέρυθρη ακτινοβολία, που οδηγεί στην αύξηση της μέσης θερμοκρασίας.

Ποιες είναι οι βασικότερες αιτίες που την προκαλούν, κι αν είναι εύκολο, μπορεί να ξεκαθαριστεί αν ευθύνεται τελικά ο άνθρωπος ή είναι επακόλουθο της ίδιας της εξελικτικής πορείας της Γης; 

Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν σημαντικές εναλλαγές του κλίματος του πλανήτη σε μεγάλα χρονικά διαστήματα. Από την εποχή των παγετώνων (2,5 εκατομμύρια χρόνια πριν), το παγκόσμιο κλίμα μεταβάλλεται κυκλικά από συνθήκες παρόμοιες με τις δικές μας. Αυτές οι εναλλαγές σχετίζονται άμεσα με τις συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, οι διακυμάνσεις των οποίων τα τελευταία 800.000 χρόνια δεν ξεφεύγουν από ένα εύρος 180 ppm - 250 ppm. Η υψηλότερη συγκέντρωση στο παρελθόν (πριν από 300.000 χρόνια) έφτασε στα 300 ppm. Σήμερα, είναι πάνω από 400 ppm και συνεχίζει ν’ ανεβαίνει. Δεν είναι μόνο ότι δεν έχουμε ξαναδεί κάτι τέτοιο τα τελευταία 800.000 χρόνια, αλλά και ότι ποτέ δεν υπήρχε τόσο απότομη αύξηση, σε τόσο μικρό διάστημα. Αυτές οι υψηλές συγκεντρώσεις οφείλονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα και ξεκίνησαν από την εποχή που ανακαλύψαμε τον «μαύρο χρυσό», που συνέβαλε καθοριστικά στη βιομηχανική επανάσταση.

Μπορείτε να αναφερθείτε στις βραχυπρόθεσμες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής τόσο στο περιβάλλον όσο και στους ανθρώπους και τις κοινωνίες και στις επιπτώσεις που προβλέπεται να υπάρξουν από τη υπερθέρμανση του πλανήτη στο μέλλον; 

Η κλιματική αλλαγή που οφείλεται σε ανθρώπινη δραστηριότητα έχει ήδη αυξήσει τη μέση θερμοκρασία της Γης κατά 1° C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή. Με τους σημερινούς ρυθμούς, κι αν δεν αλλάξουμε ρότα, προβλέπεται μια αύξηση κατά 2-3° C μέχρι το 2100! Οι επιπτώσεις περιλαμβάνουν πιο ακραία καιρικά φαινόμενα, καύσωνες, πιθανές απότομες και τεράστιες μεταβολές, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν ακόμη και στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά επτά μέτρα -αν λιώσει ο παγετώνας της Γροιλανδίας. Θα δημιουργηθούν μεγάλες ζημιές στην παραγωγή τροφίμων, την παροχή νερού, τα οικοσυστήματα και τις οικονομικές δραστηριότητες -κάποιες περιοχές στην Ελλάδα θα είναι υπερβολικά ζεστές για τουρισμό. Η μετανάστευση θα αυξηθεί δραματικά από ξηρασίες και καύσωνες. Καθώς θα διαταράσσονται οι οικονομίες από τις επιπτώσεις και θα βλάπτονται δυσανάλογα οι ευάλωτοι και φτωχότεροι πληθυσμοί, μπορεί να οδηγηθούμε σε μεγαλύτερη πολιτική αστάθεια, με δραματικές συνέπειες για την παγκόσμια ειρήνη.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να ανακόψουμε την εξέλιξή της -τόσο ως μονάδες όσο και ως κράτη;

Να εφαρμόσουμε πολιτικές που θα βοηθήσουν τη μετάβαση της οικονομίας μας σ’ ένα νέο, ενεργειακό μοντέλο. Αυτό μπορεί να γίνει με μεγάλες επενδύσεις σε νέες υποδομές που είναι φιλικές στο κλίμα, όπως ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ηλεκτροκίνητες μεταφορές, οικοδομές που εξοικονομούν ενέργεια, εξυπνότερη διαχείριση των αποβλήτων. Ήδη, η ΕΕ με την Πράσινη Συμφωνία δίνει το παράδειγμα, ενώ ο πρόεδρος Biden ακολουθεί μια φιλόδοξη τακτική «πράσινης ανάκαμψης». Δεν υπάρχει κανένα κομμάτι της παραγωγής και της κατανάλωσης που πρέπει να μείνει ανέπαφο. Μπορούμε ν’ αλλάξουμε τη διατροφή μας, ώστε να είναι λιγότερο ενεργοβόρα, π.χ. τρώγοντας λιγότερο ή καθόλου κρέας, ή ν’ ανανεώνουμε πιο αραιά τα ρούχα μας ή να επιλέγουμε μέσα μεταφοράς με λιγότερες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Οι επιχειρήσεις έχουν ήδη αρχίσει να σκέφτονται πώς μπορούν να μειώσουν τις εκπομπές τους. Οι τράπεζες και οι επενδυτικοί οργανισμοί αποκλείουν ορισμένες δραστηριότητες που επιβαρύνουν το κλίμα. Πρώτο μέλημά μας πρέπει να είναι ν’ αποκτήσουμε συνείδηση του μεγέθους της κρίσης και να σκεφθούμε με ποιους τρόπους μπορούμε να βοηθήσουμε στην προσωπική μας ζωή, στον χώρο όπου δραστηριοποιούμαστε και στις πολιτικές που στηρίζουμε. Ευτυχώς, οι νέες γενιές δείχνουν να στρέφουν το ενδιαφέρον τους προς το περιβάλλον και δίνουν ελπίδες ότι η νέα βιομηχανική επανάσταση είναι εφικτή και μονόδρομος για την ευημερία όλων.

Who is who

Mε 30 χρόνια ακαδημαϊκής εμπειρίας σε πανεπιστήμια -University College London και Harvard-, oι δημοσιεύσεις και το ερευνητικό του έργο εστιάζουν στην περιβαλλοντική οικονομική, στη θεσμική και πολιτική οικονομική και τη μικροοικονομική. Είναι μέλος της Επιτροπής Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής της Τράπεζας της Ελλάδος, συμμετείχε στην εκπόνηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή στo πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, είναι επιστημονικός συνεργάτης του Διεθνούς Κέντρου Έρευνας για το Περιβάλλον και την Οικονομία, διευθυντής του Εργαστηρίου Πολιτικής Οικονομίας της Βιώσιμης Ανάπτυξης του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ και συμπρόεδρος στο Ελληνικό Δίκτυο Λύσεων για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών.

Φωτογραφία: Oλυμπία Κρασαγάκη

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOW ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ IOYNIOY 2021