Σκορπίζοντας θλίψη κι αφήνοντας ένα μεγάλο κενό στο καλλιτεχνικό στερέωμα, η είδηση του θανάτου του Ντίνου Χριστιανόπουλου σε ηλικία 89 ετών χάραξε νέα δεδομένα στην ποιητική κι εκδοτική πορεία της χώρας μας. Ο εμβληματικός αυτός χαρακτήρας γέννημα-θρέμμα Θεσσαλονικιός που προσάρμοσε την Ελλάδα σε νέα συγγραφικά μονοπάτια καταρρίπτοντας κανόνες και στεγανά, βρέθηκε αντιμέτωπος με το φαύλο κύκλο μιας άλλης εποχής, λογοκρίθηκε κι απορρίφθηκε, αλλά κατάφερε να ξεχωρίσει, να αφήσει το δικό του καλλιτεχνικό στίγμα και να θέσει καινοτόμα θεμέλια σε μια Ελλάδα που παρέμενε προσηλωμένη σε όσα είχε συνηθίσει από άλλες εποχές.

Η κηδεία του μεγάλου δημιουργού θα τελεστεί στις 10:00, στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στις 40 Εκκλησίες και θα ακολουθήσει, στις 12:00, η ταφή στο νεκροταφείο Αναστάσεως του Κυρίου, στη Θέρμη.

Ας κάνουμε όμως μια αναδρομή σε όλα όσα εξασφάλισαν την επιτυχημένη πορεία του ποιητή κι εκδότη & σε κάθε στάδιο της ζωής του -που αποτέλεσε σημαντικό σταθμό για να διαμορφωθεί ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόταν τα πράγματα!

Get to know him

Έχοντας ρίζες από την Ανατολική Θράκη και γεννημένος στις 20 Μαρτίου του 1931, ο Κωνσταντίνος Δημητριάδης -κατά κόσμον Ντίνος Χριστιανόπουλος, όπως ο ίδιος είχε ορίσει ως ψευδώνυμό του με το οποίο υπέγραφε κάθε του έργο- μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη στην οποία και παρέμεινε κατά τη διάρκεια της ζωής του. Κατακτώντας σπουδαία ποιητική φήμη μέσα από τα έργα που ο ίδιος κατέγραψε, άφησε εποχή για την αποτύπωση του απτού ρεαλισμού υπό το άγρυπνο βλέμμα του και ξεχώρισε χάρη στην αντισυμβατικότητα με την οποία πορευόταν, κάνοντάς τον απίστευτα αληθινό κι άκρως λατρευτό προς όσους έψαχναν απεγνωσμένα να βρουν γραμμένα όσα θα τους έκαναν να ταυτιστούν σε θέματα που στρέφονται σε κάθε σπιθαμή του έρωτα, της ανθρώπινης ύπαρξης, του σεβασμού απέναντι σε ό,τι ζει και κινείται επί γης και σε ολόκληρη τη ζωή, εν γένει.

Tα πρώτα χρόνια 

Υπό την ένδεια μια εποχής που δε γνώριζε από πολυτέλειες, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος βίωσε τα δύσκολα χρόνια της ζωής του γεμάτος από στερήσεις ακόμα και στα πιο βασικά της ζωής, όπως το φαγητό κι ένα αξιοπρεπές καταφύγιο. Από το 1937 έως το 1941 φοίτησε στο 1ο Δημοτικό Σχολείο της Β' Περιφέρειας Θεσσαλονίκης, όπου απέδειξε το πόσο συνεσταλμένος ήταν αλλά και με πόση αγάπη για μάθηση διακατεχόταν. Κατά τη διάρκεια των πρώτων σχολικών του χρόνων, όλοι τον γνώριζαν ως «Λάκη», από το όνομα «Αγγελής» που έλεγαν τον αδελφό του πατέρα του, ο οποίος είχε σκοτωθεί σε εργατικό δυστύχημα όταν ο Ντίνος ήταν σε νηπιακή ηλικία. Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, μάλιστα, ο Ντίνος και η οικογένειά του έζησαν στερούμενοι από τα απολύτως απαραίτητα, ενώ αξίζει να σημειωθεί πως ο ίδιος κινδύνευσε να πεθάνει από ασιτία.

Ψάχνοντας διεξόδους για φαγητό και για ελάχιστα χρήματα που η παρουσία τους θα λειτουργούσε κάτι σαν θησαυρός για ολόκληρη την οικογένεια, ο Ντίνος γνώρισε τυχαία τον Βασίλη Τσιτσάνη ο οποίος στάθηκε ως τρανταχτή αφορμή για το ξεκίνημα μια πορείας κατακλισμένης από τέχνη κι έκφραση συναισθημάτων, βάσει των οποίων άλλαξε μια για πάντα τρόπο σκέψης κι αντιμετώπισης της ζωής.

Ήταν μονάχα η αρχή για κάτι μεγάλο που βρισκόταν στα σκαριά...

Όντας έφηβος, βρέθηκε μπροστά από το αιώνιο δίλημμα για το ποιο θα ήταν το επάγγελμα που θα το συντρόφευε στην πορεία της επαγγελματικής του ζωής, έχοντας ως κύριες επιλογές του τη θεολογία και τη σχολή καλών τεχνών. Η πρώτη, μάλιστα, αφορούσε και στη συχνή επαφή του με διάφορα θρησκευτικά δρώμενα από τα οποία είχε επηρεαστεί, γι’ αυτό και ως παιδί βρισκόταν διαρκώς υπό τη στέγη του κατηχητικού της περιοχής του. Παρόλο που αμφιταλαντεύτηκε, κατέληξε στο τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από το οποίο αποφοίτησε το 1954, ερχόμενος σε άμεση επαφή με την ελληνική γλώσσα που τόσο επιθυμούσε να ανακαλύψει κάθε καλά κρυμμένο μυστικό της.

Παρά την αγάπη του για τη σχολή στην οποία βρέθηκε και ολοκλήρωσε επιτυχώς, δε θέλησε να ασχοληθεί επαγγελματικά ως φιλόλογος και λίγα χρόνια αργότερα εργάστηκε ως βιβλιοθηκάριος στη Δημοτική Βιβλιοθήκη και λίγο πριν κλείσει μια ολόκληρη δεκαετία πήρε την απόφαση να παραιτηθεί, διότι ένιωθε πως δεν μπορούσε να εκφραστεί καλλιτεχνικά.

Extra fact: Σε συνέντευξή του είχε δηλώσει γεμάτος παράπονο πως θωρεί «κατάρα το να είναι κάποιος υπάλληλος».

Όσο τα χρόνια κυλούσαν, εκείνος ήρθε σε επαφή με εμβληματικές καλλιτεχνικές παρουσίες που του υπέδειξαν το δρόμο για τον οποίο ήταν αποκλειστικά προορισμένος από τη ζωή και τον βοήθησαν να στρέψει το ενδιαφέρον του ολοκληρωτικά στην τέχνη. 

Εμβληματικές προσωπικότητες που δραστηροποιούνταν στη Θεσσαλονίκη, όπως ο Γιώργος Ιωάννου και ο Δημήτρης Μαρωνίτης, με τους οποίους διατηρούσε φιλικές σχέσεις που άγγιζαν τα όρια μιας κατάστασης που θύμιζε οικογενειακή θαλπωρή -εφόσον τον στήριζαν τόσο ψυχολογικά όσο και στη διαμόρφωση του προσωπικού του χαρακτήρα- ήταν το έναυσμα για όλα όσα θέλησε να εκφράσει στην πορεία γράφοντας. Σημαντικός σταθμός της ζωής του αποτέλεσε επίσης και η γνωριμία με τον Βασίλη Χατζηανδρέου -σπουδαία θρησκευτική μορφή της πόλης εκείνης της εποχής-, με τον οποίο βρισκόταν στο κατηχητικό και, εν συνεχεία, έγινε ο πνευματικός του πατέρας, δίνοντας εξαιρετικής σημασίας συμβουλές που διαμόρφωσαν μία προς μία κάθε πτυχή του χαρακτήρα του.

Παράλληλα με τις παραπάνω ασχολίες του κι όσο όδευε προς την επιτυχία, έγινε συνδρομητής στο παιδικό περιοδικό «Ελληνόπουλο», στο οποίο δημοσίευσε και το πρώτο του ποίημα με τίτλο «Παράπονο ξενιτεμένο», υπογράφοντάς το ως «Το Χριστιανόπουλο». Το 1945, εξέδωσε το πρώτο του περιοδικό που έφερε αποκλειστικά τη δική του ευθύνη και του είχε δώσει για τίτλο το ψευδώνυμό του, κυκλοφορώντας το για τα επόμενα δύο χρόνια που ακολούθησαν και κάνοντας τη διαφορά στις εκδόσεις της τότε εποχής, διότι αποτελούνταν μόνο από έγχρωμες σελίδες.

Γεμάτος βιώματα κι εμπειρίες ζωής που του είχαν διηθηθεί τα προαναφερόμενα καλλιτεχνικά «τέρατα», πραγματοποίησε την πρώτη του λογοτεχνική απόπειρα το 1949, με τη δημοσίευση του ποιήματος «Βιογραφία» στο περιοδικό «Μορφές», που βρισκόταν στις δόξες του εκείνη την περίοδο στη Θεσσαλονίκη. 

Συνεχίζοντας, το 1950 κυκλοφόρησε την πρώτη του ποιητική συλλογή που τιτλοφορούνταν ως «Εποχή των ισχνών αγελάδων», ενώ οκτώ χρόνια αργότερα ίδρυσε κι ανέλαβε το περιοδικό «Διαγώνιος» που κυκλοφορούσε έως το 1983. Το 1962, έχοντας αποκτήσει μια σημαντική εμπειρία, δημιούργησε τον εκδοτικό οίκο «Εκδόσεις της Διαγωνίου», προτείνοντας κι εκδίδοντας σημαντικούς λογοτέχνες, μεταξύ των οποίων ο Νίκος - Αλέξης Ασλάνογλου, ο Γιώργος Ιωάννου, ο Περικλής Σφυρίδης και ο Σάκης Παπαδημητρίου.

Μια σειρά από επιτυχίες που διαδεχόταν η μία την άλλη, εκτυλισσόταν εκείνη την εποχή στην πόλη και σκιαγραφούσε μια δυνατή καλλιτεχνική πορεία που ανοιγόταν μπροστά του.

Success story

Από πάντα είχε τον τρόπο να γίνεται το επίκεντρο των συζητήσεων αφού η γραφή του αντιστεκόταν σε οποιαδήποτε μορφή συμβατικότητας και τοξικής πεποίθησης, κάτι που τον οδήγησε στην απόλυτη επιτυχία ενώ, αρχικά, φαινόταν όλη αυτή η στάση να στέκεται ως το βασικότερο εμπόδιο για να αφήσει το δικό του ποιητικό στίγμα.

Σπέρνοντας ποικίλα αρνητικά συναισθήματα σε διάφορους κύκλους, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος κρίθηκε ιδιαιτέρως για την τόλμη του στην αποτύπωση των κειμένων, την πρωτοπόρα έκφραση του έρωτα και των ανθρώπινων σχέσεων, καθώς και για τη ρεαλιστική του ματιά απέναντι σε καταστάσεις ζωής που ταλάνιζα την κοινωνία του τότε και μπορεί να απασχολούν ακόμα και σήμερα -πάνω από εβδομήντα χρόνια αργότερα. Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η πρώτη του ποιητική συλλογή, την οποία ο κόσμος αντιμετώπισε ως κάτι το καινούριο και, ταυτόχρονα, το «ξένο» από αυτά που είχε συνηθίσει, παρά την ανέλπιστη επιτυχία της (υπήρξαν 300 αντίτυπα).

Η εξομολογητική διάθεση του συνολικού έργου στάθηκε ως αφορμή για μια σειρά από αντιδράσεις που προσπάθησαν να τον αποτρέψουν από την καλλιτεχνική πορεία που άρχισε να διαβαίνει...

Το κατηχητικό καταδίκασε το ερωτικό περιεχόμενο της συλλογής του και τον έδιωξε, ενώ παρόμοιες ήταν και οι αντιδράσεις των καθηγητών του στο πανεπιστήμιο και των οικογενειακών του προσώπων που δε συμμερίστηκαν ούτε στο ελάχιστο την όλη του προσπάθεια. Αντίστοιχη αντιμετώπιση είχε και από τον βαθιά συντηρητικό Τύπο της Θεσσαλονίκης, ο οποίος ουκ ολίγες φορές λογόκρινε τις απόψεις και τα πιστεύω του.

Η όλη αγάπη και το πείσμα του να φέρει εις πέρας τους στόχους του, του έδωσαν τη δύναμη να συνεχίσει δυναμικά, δίχως να τον απασχολήσει ούτε στιγμή η γνώμη των άλλων. Είχε ανοιχτές τις αισθήσεις του μόνο στους ανθρώπους που είχαν να του διδάξουν κάτι ουσιαστικό, κάτι που θα τον ωθούσε σε ένα μεγαλύτερο ποιητικό μονοπάτι και την περίοδο που αναζητούσε με όλες του τις δυνάμεις να βρει μια σανίδα σωτηρίας, βρέθηκε μπροστά στον Μανώλη Αναγνωστάκη κι απέκτησε μαζί του μια φιλία που άντεξε στο χρόνο. Εισχώρησε στη σκέψη του τις απαραίτητες συμβουλές και συνέχισε να γράφει χωρίς σταματημό.

Το 1952 εξέδωσε το δεύτερο μέρος της «Εποχής των ισχνών αγελάδων» και οι αντιδράσεις παρέμειναν σχεδόν ακέραιες, κάνοντας λόγο για το καινοτόμο ύφος γραφής του και το περιεχόμενό του που συγκέντρωνε κάθε καλά κρυμμένο πόθο και πάθος του. Παράλληλα με την εκδοτική του επιμονή, είχε εντάξει στο πρόγραμμά του και διαλέξεις για διάφορα ζητήματα που απασχολούσαν και προβλημάτιζαν την κοινωνία, καθώς και μικρά αφιερώματα σε σπουδαίες προσωπικότητες, όπως για την ποιήτρια Ζωή Καρέλλη. Ακόμα και τα λεγόμενά του κατά τη διάρκεια αυτών των διαλέξεων είχαν λογοκριθεί από τους πολίτες της Θεσσαλονίκης, που μέχρι τότε δε γνώριζαν πόσο σημαντικό είναι να διαθέτεις τη δική σου άποψη και την εκφράζεις με κάθε μέσο. Αργά ή γρήγορα θα το καταλάβαιναν.

Μέχρι τα τριάντα του χρόνια είχε αποκτήσει στο έπακρο όλα εκείνα τα στοιχεία που τον καθιέρωσαν αγέρωχο απέναντι σε κάθε συμπεριφορά και κατάσταση που καλούνταν να αντιμετωπίσει. Έπειτα από το δύσκολο ξεκίνημα που ήταν μια καλή ευκαιρία για να γνωρίσει ο κόσμος τον τρόπο γραφής του και το χαρακτήρα του μέσα από αυτόν, πλέον ήξερε πραγματικά σε τι μονοπάτια βάδιζε, με ποιους συνεργαζόταν και ποιες ιδέες υλοποιούσε. Βάσει αυτού, καθιέρωσε μια για πάντα νέα δεδομένα στις εκδόσεις της πόλης, μέσα από τον εκδοτικό οίκο «Διαγώνιος» που εργάστηκε σκληρά για να του προσδώσει όλα τα στοιχεία που τον ξεχώρισαν και να εκφράσει μέσα από αυτόν όλα όσα επιθυμούσε να δηλώσει. Το ομώνυμο λογοτεχνικό περιοδικό, συνεχίζοντας τη μεγάλη παράδοση ανάλογων εντύπων στη Θεσσαλονίκη, όσα χρόνια κυκλοφορούσε παρουσίαζε τη δουλειά περισσοτέρων από 250 λογοτεχνών, ανάμεσά τους και σημαντικά διεθνή ονόματα που έκαναν πρώτη φορά την εμφάνισή τους στα ελληνικά γράμματα.

Εκτός από ποιητής και εκδότης, υπήρξε και σημαντικός διηγηματογράφος, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, ερευνητής, λαογράφος, επιμελητής εκδόσεων, βιβλιοκριτικός, συλλέκτης, μελετητής κι ερμηνευτής ρεμπέτικων τραγουδιών – πάντα υπό το πρίσμα της δικής του οπτικής που διέφερε στην αμεσότητα και στην απόλυτη αποτύπωση της πραγματικότητας. Είχε ασχοληθεί, μάλιστα, επισταμένα με τον Διονύσιο Σολωμό, τον Στρατή Δούκα, τον Νίκο Καββαδία και τον Κωνσταντίνο Καβάφη, από τον οποίο αντλούσε συνεχώς έμπνευση και τόλμη για εξομολογήσεις, όπως είχε αποκαλύψει σε πολλές από τις συνεντεύξεις του στο παρελθόν.

Σε όλη του την πορεία, δεν έκρυψε ούτε στιγμή την ομοφυλοφιλία του για την οποία είχε μιλήσει ανοιχτά μέσα από τα ποιήματά του, εκφράζοντας τις ερωτικές του διαθέσεις με το μοναδικό τρόπο που μόνο ο ίδιος γνώριζε. Μάλιστα, διαφωνούσε έντονα όταν χαρακτήριζαν τα έργα του «ομοφυλοφιλικά», καθώς πίστευε ότι ήταν καθαρά ερωτικά κι ανθρώπινα και πως ο ορισμός που τους προσέδιδαν ήταν εντελώς λανθασμένος. Σε συνέντευξή του είχε τοποθετηθεί επί του θέματος: «Τα ποιήματά μου είναι εντελώς ερωτικά. Η λεζάντα αυτή, την έχω βάλει εγώ, γιατί κάποιοι κακοήθεις θα λέγανε ομοφυλόφιλα. Πρώτα πρώτα δεν έχουν δίκιο αυτοί που τα λένε, για το βασικό λόγο ότι δεν είναι όλα ομοφυλόφιλα. Δεύτερον, και για έναν άλλο μυστήριο λόγο, γιατί η ομοφυλοφιλία είναι αυτή που δημιουργεί τελικά την αίσθηση του ερωτικού. Ένας μη ομοφυλόφιλος ποιητής δεν μπορεί να είναι ερωτικός. Αυτό φαίνεται υπερβολή, δεν ξέρω πώς φαίνεται. Απλά είναι μια αλήθεια. Αντίθετα εγώ ως ομοφυλόφιλος μπορώ να εκφράσω καλύτερα και μη ομοφυλόφιλους έρωτες».

Η στάση που διατηρούσε απέναντι σε κάθε μορφή έρωτα, έσπασε κάθε κοινωνικό ταμπού και τοποθέτησε τα θεμέλια για μια εποχή πιο ανοιχτή σε νοοτροπίες κι επιλογές, καταρρίπτοντας σταδιακά τις τοξικές πεποιθήσεις που είναι βγαλμένες από άλλη εποχή -καθόλου δημοκρατική και φιλική προς τα ανθρώπινα όντα.

Reaching today

Αφού το έργο του αναγνωρίστηκε και ο τρόπος του έγινε αποδεκτός και ξεχωριστός, δεν ήταν λίγες οι φορές που τιμήθηκε με βραβεύσεις που συμπλήρωσαν την επιτυχημένη πορεία του, έχοντας ως πρόσφατο παράδειγμα την τίμησή του με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για την προσφορά του τόσο στην πνευματική ζωή της Θεσσαλονίκης όσο και στα ελληνικά γράμματα, εν γένει. Αρνήθηκε, όμως, να το παραλάβει παραπέμποντας στο κείμενό του «Εναντίον» από το 1979 στο οποίο αναφέρει: «Είμαι εναντίον των βραβείων γιατί μειώνουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Βραβεύω σημαίνει αναγνωρίζω την αξία κάποιου κατωτέρου μου και κάποτε θα πρέπει να διώξουμε τα αφεντικά από τη ζωή μας», φανερώνοντας έτσι για ακόμα μία φορά πόσο διαφορετική ήταν η στάση του προς όσα η κοινωνία προσπάθησε να επιδείξει και να καθιερώσει.

Οι Θσσαλονικείς, πλέον, διακατέχονταν από περηφάνια για τον άνθρωπο που πήγε κόντρα στο κατεστημένο και το τιμούσαν δεόντως σε κάθε του ενέργεια, διάβαζαν και συνεχίζουν να διαβάζουν με λαχτάρα τα έργα του και συνήθιζαν να τον επισκέπτονται ακόμα και στο σπίτι του στις Σαράντα Εκκλησιές, όπου κατοικούσε από το 2000 μέχρι και σήμερα.

Η φήμη και η σπουδαιότητά του έγιναν ολοκάθαρα χαρακτηριστικά σε πανελλαδικό φάσμα και δεν πρόκειται να εκλείψουν ποτέ!

Ύστερα από διάφορες περιπέτειες σε θέματα υγείας που έκαναν την εμφάνισή τους από τα πρώτα χρόνια του 2000 -το 2004 σε ηλικία 73 ετών υπεβλήθη σε εγχείρηση καρδιάς-, ξεκίνησε σταδιακά μια κατάσταση που φανέρωνε τις αδυναμίες της ηλικίας του, αλλά δεν ήταν αρκετή για να δώσει τέλος στη δραστήρια συμπεριφορά του σε ό,τι αφορούσε στην τέχνη και τον πολιτισμό της Θεσσαλονίκης.

Η έντονη παρουσία του σε οτιδήποτε διαδραματιζόταν εντός κι εκτός πόλης, τον έκανε επίτιμο διδάκτορα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, τη στιγμή που ο ίδιος είχε απαρνηθεί τη «λογοτεχνική σύνταξη» που του πρόσφερε το κράτος, παραμένοντας πιστός στη λιτότητα σύμφωνα με την οποία ζούσε από τα πρώτα χρόνια της ζωής του -δίχως να στρέφει το ενδιαφέρον του στη δόξα που προσφέρουν τα χρήμα και τη δημοσιότητα που ξετυλιγόταν μπροστά του.

Η φιλανθρωπική του δράση πήρε τη θέση της στο κουβάρι των επιτυχιών του, καθώς βασίστηκε στη λατρεία του προς τα τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη, πραγματοποιώντας τιμητικές επισκέψεις σε φυλακές και ιδρύματα με σκοπό τη διάδοση του έργου του φημισμένου καλλιτέχνη. Τον Οκτώβριο του 2016, μάλιστα, αποφάσισαν από κοινού με τον ξάδελφο και κληρονόμο του, το γνωστό συλλέκτη Γιάννη Μέγα, να δωρίσουν τη συλλογή και το αρχείο του στη Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Η κατάσταση της υγείας του, όμως, άρχισε σταδιακά να κάνει αισθητά τα σημάδια της και να μην τον αφήνει να προχωρήσει σε νέες δράσεις, καθώς τα τελευταία χρόνια ήταν καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο. Η αγάπη του κόσμου ήταν ξεκάθαρη ακόμα και σε αυτήν τη δύσκολη φάση, εφόσον είχε τη στήριξη από φίλους, θαυμαστές και γείτονες που έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να καλύψουν κάθε του ανάγκη. Οι προσπάθειες αποδείχθηκαν μάταιες όταν η ζωή για εκείνον ολοκλήρωσε τον κύκλο της που έκλεινε μέσα του κάθε στάδιο της πορείας του, από τα πρώτα χρόνια των άκαρπων προσπαθειών του μέχρι τις δόξες που τον κατεύθυναν στο απόγειο της πορείας του.

«Ο θάνατος με αφήνει αδιάφορο, αλλά αν πεθάνω τώρα, θα φύγω ευχαριστημένος, διότι εκείνα που ήταν να γράψω τα έχω γράψει», είπε και μας αποχαιρέτησε, αφήνοντας φτωχότερο τον καλλιτεχνικό κόσμο, αλλά πάντα με τα έργα του να παραμένουν ακέραια στο φως.