Η Σαντορίνη και τα γύρω νησιά του Αιγαίου βιώνουν μια άνευ προηγουμένου κρίση λόγω των συνεχών σεισμών που πλήττουν την περιοχή. Η γη τρέμει ασταμάτητα, προκαλώντας πανικό στους κατοίκους, οι οποίοι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, ενώ οι κατολισθήσεις κάνουν την κατάσταση ακόμα πιο επικίνδυνη. Το νησί μοιάζει να έχει βυθιστεί σε μια διαρκή αβεβαιότητα. Οι τοπικές αρχές προσπαθούν να κρατήσουν την κατάσταση υπό έλεγχο, αλλά κάθε δόνηση φέρνει μαζί της τον τρόμο για κάτι ακόμα πιο καταστροφικό.

Τι έχει όμως να δείξει η ιστορία για τη σημερινή κατάσταση;

Η ιστορία του νησιού, από τη Μινωική Έκρηξη, μία από τις πιο ισχυρές ηφαιστειακές εκρήξεις που έχουν καταγραφεί, έως τον καταστροφικό σεισμό των 7,5 Ρίχτερ το 1956, είναι γεμάτη από φυσικές καταστροφές που διαμόρφωσαν την πορεία του.

Η απαρχή

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι το ηφαίστειο της Σαντορίνης σχηματίστηκε πριν από περίπου 3 εκατομμύρια χρόνια, μαζί με άλλα νησιά του Αιγαίου. Αρχικά ήταν υποθαλάσσιο, αλλά οι συνεχείς εκρήξεις προκάλεσαν τη συσσώρευση ηφαιστειακών υλικών, με αποτέλεσμα την ανάδυση του πρώτου νησιού, της Στρογγύλης. Tότε, η Στρογγύλη ήταν μικρότερη από τη σημερινή Θήρα, αλλά αποτελούσε ένα ενιαίο νησί. Μετέπειτα ηφαιστειακές εκρήξεις και γεωλογικές μεταβολές μετέτρεψαν τη μορφή της Σαντορίνης όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.

Η πρώτη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου

Η Μινωική Έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, που συνέβη το 1613 π.Χ., ήταν μία από τις ισχυρότερες ηφαιστειακές εκρήξεις στην ιστορία. Κατά τη διάρκειά της, η απελευθέρωση τεράστιων ποσοτήτων ηφαιστειακού υλικού προκάλεσε σεισμούς μεγέθους 7 ή και περισσότερων βαθμών Ρίχτερ, που επηρέασαν όχι μόνο τη Σαντορίνη αλλά και γειτονικά νησιά, όπως η Κρήτη. Η έκρηξη οδήγησε στην κατάρρευση της καλδέρας και στην εκτόπιση τεράστιων ποσοτήτων νερού, προκαλώντας γιγαντιαία τσουνάμι ύψους 20-50 μέτρων, τα οποία έπληξαν τις ακτές της Κρήτης. Υπήρξε ένα από τα πιο εντυπωσιακά γεωλογικά φαινόμενα της ιστορίας, διαμορφώνοντας την εξέλιξη του πολιτισμού στην ανατολική Μεσόγειο.

Η συνέχεια

Μετά τη Μινωική Έκρηξη του 1613 π.Χ., το ηφαίστειο της Σαντορίνης συνέχισε την ηφαιστειακή του δραστηριότητα, προκαλώντας αρκετές εκρήξεις που διαμόρφωσαν το νησί. Στην πορεία του χρόνου, δημιουργήθηκαν η Παλιά Καμένη το 46 μ.Χ., η Μικρή Καμένη το 1570 μ.Χ. και η Νέα Καμένη το 1707 μ.Χ., όλα αυτά από τις συνεχείς εκρήξεις και εκχυλίσεις λάβας. Από το 1866 έως το 1941, η περιοχή υπήρξε ξανά ενεργή, με εκρήξεις που δημιούργησαν νέους ηφαιστειακούς θόλους. Η πιο πρόσφατη σημαντική έκρηξη καταγράφηκε το 1950, με έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα, ροές λάβας και εκτόξευση τέφρας που έφτασε σε ύψος 1.000 μέτρων, υπενθυμίζοντας τη διαρκή απειλή του ενεργού ηφαιστείου.

Ο μεγάλος σεισμός του 1956

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 9ης Ιουλίου του 1956, οι κάτοικοι των Κυκλάδων αιφνιδιάστηκαν από έναν ισχυρό σεισμό μεγέθους 7,5 Ρίχτερ, ο οποίος σημειώθηκε χωρίς προειδοποίηση. Ο σεισμός προκάλεσε σοβαρές ζημιές σε πολλά νησιά, με τη Σαντορίνη και την Αμοργό να πλήττονται ιδιαίτερα. Χιλιάδες κτίρια υπέστησαν μερική ή ολική κατάρρευση, ενώ η έλλειψη άμεσης βοήθειας δυσκόλεψε το έργο της διάσωσης των εγκλωβισμένων. Η σεισμική δόνηση δεν ήταν το μοναδικό φαινόμενο που προκάλεσε καταστροφή, καθώς ακολούθησε τσουνάμι, το οποίο έφτασε ύψος έως και 25 μέτρα σε ορισμένες περιοχές. Τα τεράστια κύματα χτύπησαν τις ακτές της Αμοργού, της Αστυπάλαιας και άλλων νησιών. Συνολικά, ο σεισμός και το τσουνάμι προκάλεσαν τον θάνατο 53 ανθρώπων, τον τραυματισμό δεκάδων και την καταστροφή αμέτρητων σπιτιών και υποδομών, αφήνοντας ανεξίτηλο το σημάδι τους στην ιστορία των Κυκλάδων.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο σεισμός της 9ης Ιουλίου 1956, με επίκεντρο στη θαλάσσια περιοχή της Αμοργού, ήταν ο τρίτος πιο ισχυρός στην Ευρώπη από το 1900 έως σήμερα. Επιπλέον, υπογραμμίζεται ότι το τσουνάμι που δημιουργήθηκε από τη σεισμική έξαρση ήταν το μεγαλύτερο που έχει καταγραφεί σε ολόκληρη τη Μεσόγειο στη διάρκεια του 20ού αιώνα.

Το ηφαίστειο και η σχέση του με τους σεισμούς

Η γενεσιουργός αιτία του μεγάλου σεισμού αποδίδεται σε υποθαλάσσιες μετατοπίσεις γεωλογικών πλακών και όχι σε έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Αυτό είναι μία λάθος αντίληψη που επικρατεί για τη Σαντορίνη, ότι δηλαδή οι σεισμοί που τακτικά συγκλονίζουν το νησί, οφείλονται στο ηφαίστειο.

Αυτό στηρίζεται στο γεγονός πως αυτοί συνδέονται, άμεσα ή έμμεσα, με το ηφαίστειο και το ηφαίστειο συνδέεται με τη Σαντορίνη. Διότι η ίδια η Σαντορίνη έχει σχηματιστεί από την ηφαιστειακή λάβα, ενώ αυτό που αποτελεί σήμερα υπόσταση του νησιού, είναι στην ουσία ό,τι έχει απομείνει πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας μετά από τις τρομακτικές γεωλογικές ανακατατάξεις οι οποίες συντελέστηκαν στη διάρκεια εκατομμυρίων ετών. Κι αυτό που έχει απομείνει είναι τα κομμάτια της αρχέγονης Στρογγύλης. Στο κέντρο του νησιού, όμως, υπήρχε το ηφαίστειο, το οποίο βυθίστηκε και μετετράπη μια τεράστια κοιλότητα εδάφους, τη λεγόμενη «Καλντέρα», που σχηματίζεται όταν υποχωρεί η κορυφή ενός ηφαιστειακού κώνου.