H ενοχή ως συναίσθημα έχει μεγάλη δύναμη. Αν και μπορεί μερικές φορές να προάγει τη θετική ανάπτυξη, μπορεί επίσης να παραμείνει και να μας κρατήσει πίσω στη ζωή μας. Κι αυτή μπορεί να συμβεί σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο. Μερικοί άνθρωποι μετακινούνται μέσα και έξω από κάθε τύπο της καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Η επαναλαμβανόμενη αυτοκριτική αλλά και η κριτική σχετίζονται με τις αναμνήσεις για το τι συνέβη και τον φόβο μήπως το μάθουν οι άλλοι. Όσο οι ενοχές παρεισφρέουν και καταλαμβάνουν χώρο στη συνείδηση, μπορούν να προκαλέσουν πολλές συναισθηματικές και σωματικές αναταραχές. Ο στερεοτυπισμός, η ξενοφοβία, ο ρατσισμός, η ομοφοβία, ο μισογυνισμός, ο σεξισμός, τις προκαλούν και τις ενισχύουν. Όλα αυτά, όμως, ίσχυαν έως τώρα. Το στοίχημα, λοιπόν, σήμερα είναι πώς θα εξασφαλιστεί η παγκόσμια ευδαιμονία, δίχως όλες αυτές τις φοβικές παθογένειες. Γι’ αυτό και νιώθουμε πως πρώτα απ’ όλα πρέπει να αποτινάξουμε από πάνω μας τις ενοχές. 

Tι έχουν να πουν για όλα αυτά εμπεριστατωμένοι επιστήμονες και αναγνωρισμένα πρόσωπα της σύγχρονης κοινωνίας;

Διαμεσολάβηση: Η απενοχοποίηση του χωρισμού

Ζωή Γιαννοπούλου, Διδάκτωρ Νομικής, Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω & Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια κι Εκπαιδεύτρια Διαμεσολαβητών

«Για πολλά χρόνια, η απόφαση των ζευγαριών με παιδιά να χωρίσουν αντιμετωπιζόταν ως μια επίπονη, χρονοβόρα διαδικασία, που συνοδευόταν για πολλούς λόγους από αρκετές ενοχές. Η νομική διαδικασία της οικογενειακής διαμεσολάβησης, ωστόσο, ήρθε να βοηθήσει έναν μεγάλο αριθμό ζευγαριών να επιτύχουν ένα εποικοδομητικό συναινετικό τέλος στη σχέση τους, επικεντρωμένοι στα πραγματικά συμφέροντα και στις ανάγκες των μελών της οικογένειάς τους. Αυτό είναι το αποτέλεσμα των σημαντικών αλλαγών που επέφερε ο Ν.4800/2021 για το οικογενειακό δίκαιο. 

Η ελληνική έννομη τάξη τήρησε την υποχρέωσή της να υποστηρίζει τις εναλλακτικές μορφές επιλύσεως διαφορών. Έτσι, νομοθέτησε προς αυτήν την κατεύθυνση, με αποτέλεσμα ο θεσμός της διαμεσολάβησης να εμπεδώνεται βαθμιαίως στη δικαιική συνείδηση των πολιτών. Σύμφωνα με την Κεντρική Επιτροπή Διαμεσολάβησης του Υπουργείου Δικαιοσύνης, εδώ και δύο χρόνια διαφαίνεται ισχυρή τάση προσφυγής στη διαμεσολάβηση, με το 70% των διαμεσολαβήσεων να καταλήγουν σε Πρακτικό Επίτευξης Συμφωνίας. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι μονογονεϊκές οικογένειες αντιπροσωπεύουν το 9% των οικογενειών με παιδιά, ενώ οι γυναίκες αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των μονογονέων, με το αντίστοιχο ποσοστό να βρίσκεται στο 91%. Η Πολιτεία αντιλαμβάνεται τις αυξημένες ανάγκες των μονογονεϊκών οικογενειών. Γι’ αυτό και λαμβάνει ιδιαίτερη μέριμνα στο πλαίσιο διάφορων κοινωνικοοικονομικών παροχών, προκειμένου να αντιμετωπιστούν πιο αποτελεσματικά οι νέες αυτές καταστάσεις στην ιδιωτική σφαίρα της ζωής».

Απενοχοποίηση: Ένα βήμα μπροστά για την ανθρωπότητα

Ροζελίνα Φιλιππίδου, ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια, BSc (Hons) Psychology, MSc Psychological Research Methods, PGip Drama and Movement Therapy, Επιστημονική υπεύθυνη Ινστιτούτου Εκπαίδευσης και Θεραπείας Επίνειο

«Οι ενοχή είναι ένα συναίσθημα που αναφέρεται σε ένα γεγονός ή εμπειρία, για την οποία ένας άνθρωπος αισθάνεται υπεύθυνος. Ένας ενοχικός όμως τρόπος σκέψης, μπορεί να τον ωθήσει να ζει μέσα σε ένα κόσμο στον οποίο δε μπορεί να είναι πραγματικά ο εαυτός του, αφού αυτό δεν είναι ασφαλές μιας και πάντα υπόκειται σε κριτική. Η εποχή που διανύουμε, εν συνεχεία των προηγούμενων ετών που εξελίχθηκαν τόσο δύσκολα για την ανθρωπότητα λόγω της πανδημίας, δεν θα μπορούσε να μην έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Αν θα μπορούσαμε να βρούμε κάτι θετικό μέσα σε αυτό τον κυκεώνα, αυτό θα ήταν ο επαναπροσδιορισμός των προτεραιοτήτων που φαίνεται να προωθείται απο την σύγχρονη κοινωνία που βίωσε την απειλή της ίδιας της ύπαρξής της. Ίσως τελικά το να είμαστε ικανοποιημένοι από τη ζωή μας, να αποκτά ουσιαστικό νόημα και να δίνεται περισσότερη βαρύτητα σε όσα είναι πραγματικά σημαντικά. 

Ένας τρόπος για να έρθει ο άνθρωπος πιο κοντά στον πραγματικό του εαυτό, είναι να αποδεχτεί όλα του τα κομμάτια και να σταματήσει να ντρέπεται τουλάχιστον για εκείνα που είτε δεν μπορεί να αλλάξει, είτε έχει συνειδητά επιλέξει. Ένας από τους τομείς που επηρεάζει αυτή η τάση για απενοχοποίηση, είναι εκείνος της ψυχικής υγείας. Βλέπουμε πολλούς διάσημους ανθρώπους να μιλάνε πια ανοιχτά για τις συναισθηματικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, την κατάθλιψη, το άγχος, τις κρίσεις πανικού, τη διπολική διαταραχή και άλλες. Αυτή η παραδοχή εκ μέρους ατόμων που αποτελούν πρότυπα για πολλούς, μπορεί να αποτελέσει ένα εισιτήριο ελευθερίας και για τους υπόλοιπους ανθρώπους. Το μήνυμα που περνάει ειναι πως κανείς δεν είναι τέλειος, ακόμη κι αν κάτι τέτοιο προβάλλεται. Μπορεί κάποιος να είναι επιτυχημένος, αθλητής, τραγουδιστής, influencer, δημόσιο πρόσωπο, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν αντιμετωπίζει δυσκολιες στην προσωπική του ζωή. Εκείνο όμως που έχει σημασία, είναι ότι αποδέχεται τις αδυναμίες του, τις δουλεύει και προχωράει μπροστά. Η αλλαγή αυτή στη στάση της κοινωνίας απέναντι στη διαφορετικότητα, αποτελεί ένα μεγάλο βήμα μπροστά. Μόνο κοιτώντας μέσα από ένα τέτοιο πρίσμα, μπορούν οι άνθρωποι να αισθανθούν απελευθερωμένοι από δεσμά που τους κρατούν μακριά από την αποδοχή του εαυτού τους και περιορίζουν τις ειλικρινείς σχέσεις τους με τους άλλους».

Απενοχοποιούμε την ανδρική υπογονιμότητα

Αλεξία Χατζηπαρασίδου, MSc, Sr. σύμβουλος Κλινικής Εμβρυολογίας, διευθύντρια Embryolab Academy & συνιδρύτρια Embryolab

«Γιατί πρέπει να απενοχοποιήσουμε την ανδρική υπογονιμότητα; Γιατί σήμερα αυτή αντιμετωπίζεται, και αισθήματα όπως αυτά της ενοχής μόνο περιπλέκουν, μπερδεύουν και τελικά επιβαρύνουν τόσο τον άνδρα όσο και τη σύντροφό του. Σήμερα, άνδρες που παράγουν πολύ λίγα ή και καθόλου σπερματοζωάρια μπορούν ν’ αποκτήσουν το δικό τους βιολογικό παιδί. Αυτό έγινε εφικτό χάρη στη μέθοδο της μικρογονιμοποίησης, κατά την οποία τα σπερματοζωάρια επιλέγονται και εισάγονται απευθείας μέσα στα ωάρια της συντρόφου του. 

Για πρώτη φορά στην Ιστορία, οι άνδρες με υπογονιμότητα μπορούν πια να γίνουν γονείς. Η εξέλιξη των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχουν φέρει την επανάσταση στην αντιμετώπιση της ανδρικής υπογονιμότητας. Νέες προηγμένες μέθοδοι ανεύρεσης, επεξεργασίας και επιλογής σπερματοζωαρίων έχουν ανατρέψει τα δεδομένα. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, τα ζευγάρια που αντιμετωπίζουν πρόβλημα ανδρικής υπογονιμότητας θα τα καταφέρουν. Εύχομαι αυτή η νέα γενιά, η γενιά της απενοχοποίησης, να καταφέρει να αποδεσμεύσει την ανδρική γονιμότητα από τα αισθήματα της ενοχής. Η απενοχοποίηση θα ενθαρρύνει σημαντικά την ευαισθητοποίηση και την πρόληψη».

Πλαστικές επεμβάσεις δίχως ενοχές

Dr. Παναγιώτης Μυλωθρίδης, πλαστικός χειρουργός

«Αν το σκεφτούμε, η επιθυμία των ανθρώπων να βελτιώσουν την εικόνα τους και να αναστρέψουν τα σημάδια που αφήνει ο χρόνος έχει τη ρίζα της στην αρχαιότητα. Κι όμως, η επιστήμη της Πλαστικής Χειρουργικής έχει συνδεθεί με αρκετά ταμπού. Γυρνώντας πίσω τον χρόνο, τον 20ό αιώνα, η επιλογή των ανθρώπων να διαχειρίζονται την εμφάνισή τους, αλλάζοντας κάποιο χαρακτηριστικό της εικόνας τους που δεν τους άρεσε, είχε ενοχοποιηθεί. Έως πρόσφατα, στις συζητήσεις μας, η αντίληψη ότι οφείλουμε να μην παρεμβαίνουμε στα σημάδια που αφήνει ο χρόνος πάνω μας και να μεγαλώνουμε “φυσικά” ήταν η επικρατέστερη. Η απενοχοποίηση της Πλαστικής Χειρουργικής φαίνεται ότι έχει κατακτηθεί αρκετά πρόσφατα. 

Γιατί; Γιατί η αύξηση του αριθμού των ασθενών που υποβάλλονται σε κάποια αισθητική παρέμβαση στο σώμα και το πρόσωπό τους οδήγησε σε μεγαλύτερη οικειότητα του πληθυσμού με τις επεμβάσεις αυτές. Ακόμα, η εξέλιξη των τεχνικών των πλαστικών χειρουργών πρόσφερε δύο επιπλέον πλεονεκτήματα: βελτιωμένη μετεγχειρητική αποθεραπεία και πιο φυσικά αποτελέσματα. Οι ασθενείς μπορούν πλέον σύντομα να επιστρέψουν στην εργασία και τις καθημερινές δραστηριότητές τους. Αυτό συντελεί περαιτέρω στην απενοχοποίηση των πλαστικών επεμβάσεων και την γενικώς αποδεκτή πεποίθηση ότι ο κάθε άνθρωπος δικαιούται να διαχειρίζεται την εικόνα του με όποιον τρόπο επιθυμεί, χωρίς να επιτρέπεται κανείς να τον κρίνει γι’ αυτήν την επιλογή του. Ας μην ξεχνάμε ότι οι πλαστικές επεμβάσεις, όταν πραγματοποιούνται με λογική και σύνεση, έχει αποδειχθεί ότι οδηγούν σε υψηλότερη αυτοπεποίθηση και ποιότητα ζωής, βελτιώνοντας την ευζωία (well-being) των ασθενών».

Απόκτηση παιδιών: Η αποδοχή των εναλλακτικών μεθόδων

Βίκυ Βολιώτη, ηθοποιός

«Για μένα ήταν αυτονόητη η υιοθεσία από όταν ήμουν πάρα πολύ νέα. Ήταν προαποφασισμένο από πολύ μικρή ηλικία ότι, αν αποκτούσα παιδί, αυτό θα γινόταν μέσω υιοθεσίας. Δεν ήμουν ποτέ από τις γυναίκες που ονειρεύονταν μία κύηση, μία εγκυμοσύνη. Δεν είχα ποτέ αυτήν την επιθυμία. Μάλλον το αντίθετο. Πιο πολύ οραματιζόμουν αυτό που έκανα και χαίρομαι που το κατάφερα.

Γενικά, είμαι ένας άνθρωπος που ίσα ίσα υποστηρίζει το αντίθετο: πως όλοι οι εναλλακτικοί τρόποι απόκτησης παιδιού είναι ό,τι θετικότερο υπάρχει. Και από πλευράς επιστήμης, το ν’ αποκτήσουν κάποιοι άνθρωποι ένα παιδί που μέχρι πρότινος δεν μπορούσαν αλλιώς, το θεωρώ μόνο ευτυχές γεγονός. Οπότε είναι περιττό οποιοδήποτε μάγκωμα ή προκατάληψη. Είμαστε άνθρωποι με μυαλό και γνώση, ώστε να μπορούμε να βγάλουμε το ασφαλές συμπέρασμα το οποίο λέει ότι το ν’ αποκτήσεις ένα παιδί, για παράδειγμα, με ένα όχι δικό σου ωάριο είναι απολύτως φυσιολογικό.

Ακόμη να πω ότι στην Αιθιοπία, απ’ όπου υιοθέτησα την Άννα, επιτρέπονταν υιοθεσίες στις μονογονεϊκές οικογένειες. Παράλληλα με εμάς υπήρξαν και υιοθεσίες από μονογονεϊκές οικογένειες την ίδια περίοδο. Όσο για τον κόσμο, πάντα υπάρχουν περιπτώσεις που ακόμη και σήμερα θα σταθούν παραξενεμένοι ή με θαυμασμό, που κι αυτό δηλώνει μία όχι οικειότητα. Ωστόσο, είναι λιγότερο συχνό από ό,τι στο παρελθόν. Εγώ, όμως, πάντα είχα στο μυαλό μου απενοχοποιημένο το θέμα της υιοθεσίας, όπως και το να αποκτήσουν παιδί ένα ζευγάρι ομόφυλοι. Καλοί γονείς δεν μπορεί να είναι και σίγουρα δε γίνονται μόνο οι γονείς που είναι αντίθετου φύλου».

Ελεύθερες επιλογές: Μονογονεϊκότητα, σεξουαλικότητα, διαφορετικότητα

Φωτεινή Παντζιά, επιχειρηματίας, ιδιοκτήτρια των “By the glass”, “Boccanegra” και του εστιατορίου “Cardinale”

«Επιδίωξή μου εδώ και χρόνια, από τότε που υιοθέτησα τον πρώτο μου γιο, που ήταν ταμπού για την Ελλάδα, ήταν να μιλάω γι’ αυτό, αλλά και για σεξουαλικότητα, για το ποιον να ερωτευόμαστε... Η διαφορετικότητα έχει πολλά πρόσωπα, στα οποία πρέπει πλέον να είμαστε ανοιχτοί. Ξέρετε, δεν έχω επιτρέψει ποτέ το τι πιστεύει ο άλλος να γίνει κριτήριο της ευτυχίας μου και των επιλογών μου, ούτε από πολύ μικρό παιδί. Είχα μία δύσκολη οικογένεια και διάφορα να διαχειριστώ. Μια σπουδαία μαμά, αλλά μία δύσκολη οικογένεια, οπότε δεν επέτρεψα ποτέ το τι θέλω να “περνάει” μέσα από το τι νομίζει ο άλλος ότι πρέπει να κάνω. Αυτό, λοιπόν, πράττω και τώρα σε πιο μεγάλο βαθμό.

Νομίζω ότι βοήθησα πολύ κόσμο ν’ απενοχοποιήσει κάποιες λέξεις, μερικές καταστάσεις, επιλογές του ή κομμάτια του εαυτού του. Στα παιδιά μου το μήνυμα που περνάω είναι να μην ντρέπονται ποτέ γι’ αυτό που είναι, γι’ αυτό που είμαστε, γι’ αυτό που θα γίνουν. Νομίζω ότι το ζούμε τόσο πολύ καθημερινά που δε θα καταφέρει ποτέ κανείς να τους κάνει να νιώσουν άσχημα ούτε γιατί είναι μαύρα, ούτε γιατί η μητέρα τους είναι μόνη της, ούτε για τη σεξουαλικότητά της, ούτε για κανένα άλλο από τα χαρακτηριστικά τους που πιθανόν δεν ξέρω». 

Ο καρκίνος δεν είναι ταμπού

Ολυμπία Κρασαγάκη, φωτογράφος

«Η απενοχοποίηση δίνει μια ελαφρότητα στην ψυχή μας. Στην εποχή μας, οι πιέσεις και καταπιέσεις από τον περιβάλλοντα χώρο είναι αμέτρητες και είναι αλήθεια πως δε νιώθεις την ελευθερία της χαράς. Κάποια στιγμή θέλεις να απελευθερωθείς από τα “πρέπει” της κοινωνίας. Αυτά τα “πρέπει” χαρακτηρίζουν και την αντιμετώπιση απέναντι στις ασθένειες. Για μια αρρώστια όπως, για παράδειγμα, ο καρκίνος ήταν και είναι ακόμη ταμπού να μιλήσεις ανοιχτά γι’ αυτήν. Εγώ, ωστόσο, επέλεξα να μοιραστώ το γεγονός ότι έχω καρκίνο και να μην το κρατήσω μυστικό, γιατί πολύ απλά δεν έκανα κάτι κακό.

Δε θα μπορούσα να νιώσω ενοχές για κάτι που απλά ήρθε απρόσκλητο στη ζωή μου. Η απενοχοποίηση μου έδωσε γαλήνη στην αρρώστια μου. Και εντέλει, μέσα από αυτήν την απόφασή μου να μοιραστώ το δικό μου προσωπικό βίωμα, τα μηνύματα που έλαβα μου πρόσφεραν μια τρυφερή συμπαράσταση, μου έδωσαν δύναμη, κουράγιο και χαρά. Η σιωπή δεν ωφελεί κανέναν».

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOW ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2023