Όταν πριν από λίγο καιρό ο συνιδρυτής της εταιρίας δεδομένων Cambridge Analytica, Christopher Wylie, κατέθεσε ενώπιον μελών του βρετανικού κοινοβουλίου και αποκάλυψε, ότι προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων χρηστών του Facebook είχαν «υποκλαπεί», δεν έπεσαν όλοι από τα σύννεφα. Η εμπιστοσύνη και η ασφάλεια που παρέχουν τα κοινωνικά δίκτυα ήταν πάντα αμφιλεγόμενες έννοιες, παρά το γεγονός ότι μετρούν εκατομμύρια users. Η φράση «είμαστε φακελωμένοι» φυσικά και ισχύει. Απλώς, όταν αποκαλύπτεται επίσημα, ότι συζητήσεις που έχετε κάνει με τους φίλους σας ίσως και να επηρέασαν την εκλογή Trump ή το Brexit, τότε το πράγμα γίνεται λίγο πιο τρομακτικό.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Στις 17 Μαρτίου, οι κορυφαίες εφημερίδες “London Observer” και “The New York Times” δημοσίευσαν το λεγόμενο “Facebook scandal” με τη βοήθεια του Wylie, τονίζοντας συγκεκριμένα ότι η βρετανική Cambridge Analytica –που συνεργάστηκε με τον Donald Trump στην προεκλογική εκστρατεία του- συγκέντρωσε τα data 87 εκατομμυρίων χρηστών με σκοπό να δημιουργήσουν ένα software, μια φόρμουλα ικανή να επηρεάσει την απόφαση των ψηφοφόρων. «Χρησιμοποιήσαμε το Facebook για να συγκεντρώσουμε τα προφίλ εκατομμυρίων ανθρώπων και χτίσαμε μοντέλα επικοινωνίας για να εκμεταλλευτούμε, ό,τι μάθαμε γι’ αυτούς» είπε στην Observer ο Wylie.

Πώς έγινε αυτό; Το 2014 κυκλοφόρησε στο Facebook μια εφαρμογή που λεγόταν "thisisyourdigitallife" την οποία δημιούργησε ο Aleksandr Kogan ερευνητής του Cambridge University. Η εν λόγω εφαρμογή καλούσε τους users να μοιραστούν τις πληροφορίες τους για μια ακαδημαϊκή μελέτη, δίνοντάς τους ένα μικρό χρηματικό αντίτιμο. Αυτό, όμως, που κανένας δεν κατάλαβε είναι, ότι συγκέντρωσε τις προσωπικές πληροφορίες όχι μόνο από τους 27.000 που συμφώνησαν, αλλά και από όλους τους διαδικτυακούς φίλους τους –οι οποίοι δεν είχαν ιδέα. Στη συνέχεια, με τα δεδομένα που συλλέχθηκαν η Analytica συνέθεσε 30 εκατομμύρια ψυχογραφικά προφίλ με σκοπό να χρησιμοποιηθούν για ειδικά σχεδιασμένες πολιτικές διαφημίσεις. Πριν λίγες εβδομάδες δήλωσε, ότι διέγραψε όλα τα δεδομένα, μόλις πληροφορήθηκε ότι η διαδικασία συλλογής δε συμφωνούσε με τους κανόνες ασφαλείας του Facebook, ενώ δε χρησιμοποιήθηκαν ποτέ για την καμπάνια του Trump.

Στις μέρες που ακολούθησαν, μια παγκόσμια «οργή» για το δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο προκάλεσε την πτώση της αξίας της μετοχής του έως και 60 δις δολάρια. Το Facebook απέρριψε την κατηγορία και δήλωσε αμέσως μετά ότι, ο κόσμος είχε επίγνωση των πράξεών του και συμφώνησε σε όσα διάβασε. Το τεράστιο μέγεθος που λάμβανε το σκάνδαλο, ωστόσο δεν άφησε πολλά περιθώρια στον Mark Zuckerberg, που αναγκάστηκε να απολογηθεί δημόσια για την παραβίαση της εμπιστοσύνης τους, όχι μόνο επειδή επέτρεψε να συμβεί κάτι τέτοιο, αλλά και για το γεγονός ότι δεν προέβη στις ανάλογες ενέργειες (να ειδοποιήσει τους χρήστες και να αποκαταστήσει την ασφάλεια των δεδομένων τους), όταν έμαθε για τη χρήση των πληροφοριών που συλλέχθηκαν.

Πριν από λίγες μέρες, κυριολεκτικά όλος ο κόσμος είδε τον διάσημο δισεκατομμυριούχο να κάθεται ενώπιον του αμερικανικού Κογκρέσου και να απαντά υπομονετικά, αλλά φανερά αγχωμένος, τις ερωτήσεις των μελών του, οι οποίοι τον κάλεσαν να απολογηθεί. Ο επικεφαλής του Facebook επιβεβαίωσε, ότι θα προβεί σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες και θα μελετήσει μία-μία όλες τις εφαρμογές με τις οποίες συνεργάζεται κι αν βρεθεί έστω και η παραμικρή ύποπτη δραστηριότητα, θα διεξαχθεί ένας πλήρης έλεγχο για τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν τα δεδομένα τους.

«Φυσικά κι έχουμε κάνει πολλά λάθη στη λειτουργία της εταιρίας» παραδέχτηκε ο ίδιος και τόνισε ότι αυτό είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό, όταν μεγαλώνει με τόσο ραγδαίους ρυθμούς. Επιβεβαίωσε ότι από εδώ και στο εξής θα ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα για την απόλυτη ασφάλεια των χρηστών, αλλά και την προστασία τους από τα fake news που έχουν κατακλύσει το διαδίκτυο. Ύστερα από την ήρεμη αντιμετώπιση των κατηγοριών, φαίνεται ότι ο κόσμος ανταποκρίθηκε θετικά, κάτι που οδήγησε σε άμεση αύξηση των μετοχών της εταιρίας κατά 4.5%.

Την προηγούμενη εβδομάδα ξεκίνησε και η εφαρμογή των νέων μέτρων ασφαλείας που ανακοινώθηκαν τον Ιανουάριο, με στόχο την ενίσχυση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, τα οποία περιλαμβάνουν την πλήρη συγκατάθεσή κάθε χρήστη για την οποιαδήποτε χρησιμοποίηση των δεδομένων του καθώς και το ποιες προσωπικές πληροφορίες θέλει να μοιράζεται. Από την Τρίτη 24/4 ισχύουν μάλιστα και τα νέα «Κοινοτικά Πρότυπα», σχετικά με το ποιες αναρτήσεις παραβιάζουν κώδικες αντιδεοντολογικής συμπεριφοράς, σχετικά με σεξουαλικό, τρομοκρατικό, ρατσιστικό περιεχόμενο κλπ. Μάλιστα, στο πνεύμα της ελευθερίας του λόγου, δίνεται στους χρήστες η νέα διαδικασία ένστασης και το ενδεχόμενο επανεξέτασης, σε περίπτωση που θεωρήσουν, ότι μια δημοσίευση δεν είχε λόγο να αφαιρεθεί. 

Σκεφτόμενοι, λοιπόν, με πόση άνεση πολλοί από εμάς δημοσιεύουμε προσωπικές στιγμές της καθημερινότητάς μας, φωτογραφίες από τα σπίτια μας, μητέρες ποστάρουν φωτογραφίες των παιδιών τους και υπάλληλοι μιλούν με τα χειρότερα λόγια για τους  εργοδότες τους, με την απατηλή σιγουριά, ότι οι μόνοι που θα δουν όσα «ποστάρονται» είναι οι διαδικτυακοί φίλοι τους, και μπαίνοντας στη θέση του χρήστη του οποίου τα δεδομένα έχουν υποκλαπεί (βέβαια μπορεί και να είμαστε και να μην τον ξέρουμε), μια ανατριχίλα τη νιώθουμε. Και αν αναλογιστούμε ότι, αμέσως μετά το σκάνδαλο, το Twitter γέμισε με το hashtag #DeleteFacebook από users που ήταν –αφελώς- σίγουροι, ότι βρίσκονται σε ασφαλή ζώνη, αναρωτιόμαστε αν όντως υπάρχει ποτέ περίπτωση ένα κοινωνικό δίκτυο να πέσει σε αχρηστία (όπως συνέβη στο MySpace) ή κάτι τέτοιο είναι απλώς απίθανο, καθώς ο βαθμός του εθισμού μας είναι τόσο μεγάλος, που είναι αδύνατον να απέχουμε εντελώς από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.

"Είναι η δύναμη που κινεί πλέον τα παγκόσμια νήματα; Κι αν ναι, ποιος μπορεί να το παραδεχτεί δημόσια;"

Και από την άλλη, ποια θέση πρέπει να πάρουμε εμείς απέναντι σε αυτά; Κατά πόσο μπορεί να αλλάξει ένας ολόκληρος κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικός κόσμος, όπου τα πάντα –από την τέχνη και τη μόδα μέχρι το μάρκετινγκ και το κοινωνικό status- εξαρτώνται από δημοσιεύσεις, likes και posts; Υπάρχουν κινήσεις και συνήθειες που πρέπει να υιοθετήσουμε, για να είμαστε πλήρως προστατευμένοι;

Κανένας δεν ξέρει. Σίγουρα ωστόσο, τα παθήματα γίνονται μαθήματα σε κάθε περίπτωση. Παρά το γεγονός, ότι μέχρι στιγμής έχουμε αποκαλύψει το 90% της ζωής και της δουλειάς μας σε κοινή θέα, υπάρχει το 10% που κανένας δεν ξέρει και δε χρειάζεται να μάθει. Ποτέ δεν είναι αργά για μια πιο προσεκτική προσέγγιση των social media και να σκεφτόμαστε δυο φορές, αν μια φωτογραφία είναι δημοσιεύσιμη ή όχι. Κρατήστε ιδιωτικές τις πιο οικείες σας στιγμές με τα αγαπημένα σας πρόσωπα.

Κάνετε πάντα log out, ειδικά αν μπαίνετε από πολλούς και διαφορετικούς υπολογιστές και χρησιμοποιήστε την επιλογή να κάνετε αυτά που δημοσιεύονται να μη μπορούν να τα βλέπουν όλοι αλλά έστω όσοι είναι «φίλοι» σας. Φυσικά, μη δέχεστε άτομα που δεν έχετε ιδέα πώς σας βρήκαν και σας έκαναν add, που έχουν ύποπτη εικόνα προφίλ και το όνομά τους δε βγάζει κανένα νόημα. Αγνοήστε τα links που σας στέλνουν άγνωστοι στο messenger και ποτέ μα ποτέ μη δώσετε τον κωδικό σας σε άλλον!

Δε χρειάζεται να επικρατεί ο φόβος, ούτε να αρχίσουν να διαγράφονται το ένα προφίλ μετά το άλλο. Άλλωστε, όταν ο κόσμος γυρίζει προς τα πίσω, οδεύει προς τον σκοταδισμό. Αντίθετα, όταν προσαρμόζεται σε νέα δεδομένα και τα φέρνει στα μέτρα του, τότε μιλάμε για εξέλιξη. Μείνετε στο Facebook, συνεχίστε να χρησιμοποιείτε το Instagram. Απλά όχι αλόγιστα. Γιατί ποτέ δεν ξέρεις.