Σε μια εποχή που όλα γύρω μας καταστρέφονται ολοσχερώς, σε έναν κόσμο γεμάτο «πληγές», η στροφή σε όσα ήδη έχουμε στα χέρια μας φαντάζει πιο επιτακτική από ποτέ άλλοτε. Τι είναι αυτά που ήδη έχουμε στα χέρια μας; Τίποτα άλλο πέρα από τη φύση, την οποία καταπατούμε με κάθε πιθανό τρόπο -ηθελημένα και μη. 

Τώρα που ο πόλεμος στην Ουκρανία φιγουράρει στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, αφήνοντας τους πάντες με ανοιχτό το στόμα εξαιτίας όσων συμβαίνουν, εμείς κοιτάμε μπροστά, αλλά και θυμόμαστε από το παρελθόν όλες εκείνες τις ανθρώπινες παρεμβάσεις που «σκότωσαν» -και συνεχίζουν να το κάνουν- τον πλανήτη μας. Εν έτει 2022, κανένας ανθρώπινος νους δεν μπορεί να χωρέσει την επικρατούσα κατάσταση -το γεγονός πως ζωές και περιουσίες χάνονται μπροστά στα μάτια του κόσμου.

Και όταν η Ειρήνη κυριαρχήσει, πώς οι μνήμες θα χαθούν; Πώς θα γυρίσουν πίσω τόσες ζωές; Και αυτό που σε αυτήν τη φάση κανείς δεν αναρωτιέται: Πώς το περιβάλλον θα ξεχάσει την καταστροφή που υπέστη; Θα καταφέρει να γίνει και πάλι καταπράσινο; Κι αν ναι, ποιος μπορεί να εγγυηθεί πως δε θα ξαναγυρίσουμε στη φρίκη ενός πολέμου;

Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα ενός πολέμου

Από την πρώτη πέτρα που σήκωσε ο άνθρωπος των σπηλαίων για να τη χρησιμοποιήσει ως όπλο, το φυσικό περιβάλλον δείχνει να απειλείται και να καταστρέφεται σταδιακά, κατά τη διάρκεια ενός πολέμου. Το περιβάλλον αποτελούσε πάντα τη σκηνή όπου διαδραματιζόταν κάθε πόλεμος σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη, και άρα οι επιπτώσεις του πολέμου σε αυτό δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραβλέπονται και να υποτιμούνται. Όσο για την άποψη πως τα ανθρώπινα όντα είναι πάνω από τις φυσικές απώλειες, και μπορούν να αποκοπούν από τον φυσικό τους χώρο προκειμένου να επιβιώσουν, παραμένει σταθερή, χωρίς να στην πραγματικότητα να στηρίζεται στη λογική. 

Θα έλεγε κανείς πως η φύση γύρω μας είναι ο αποδέκτης των συνεπειών ενός πολέμου, τη στιγμή που ο όρος «οικοκτονία» είναι κάτι που οι περισσότεροι κρατάμε στην πίσω άκρη του μυαλού μας, παρόλο που μας αφορά άμεσα.

Ο πρόεδρος της WWF France, Daniel Richard, είχε πει πολύ σοφά κάποτε πως «υπάρχει μια πολύ ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της κατάστασης του περιβάλλοντος και του πολέμου». Οι έρευνες, άλλωστε, μιλούν από μόνες τους: Ξεκινώντας από το έδαφος, παρατηρείται πως εκείνο δέχεται το μεγαλύτερο βάρος από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, με τις στρατιωτικές βάσεις παγκοσμίως να καταλαμβάνουν μεγάλο τμήμα εδαφών, που ιδανικά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για καλλιέργεια τροφής ή άλλες αναπτυξιακές δραστηριότητες. Πέρα από τη γη, την ίδια στιγμή, η εκμετάλλευση και η ρύπανση της  θάλασσας είναι απότοκο της κατασκευής στρατιωτικών βάσεων κι εγκαταστάσεων, με τις στρατιωτικές υποδομές, απαιτούν τη σπατάλη πόρων, όπως υδρογονάνθρακες, πολύτιμα μέταλλα, και νερό. Μάλιστα χρήση όπλων, καθώς και οι εκπομπές καυσαερίων από οχήματα, πλοία και αεροπλάνα, κατά τη διάρκεια μίας ένοπλης σύγκρουσης, συμβάλλουν καθοριστικά στη ρύπανση του αέρα και την πτώση της ποιότητάς του στην εκάστοτε περιοχή.

Μιλώντας με παραδείγματα

Δεν είναι λίγοι οι πόλεμοι που είναι παγκοσμίως γνωστοί για το δραματικό αποτύπωμά τους στο περιβάλλον. Μεταξύ αυτών, θυμόμαστε τη σύγκρουση στο Κονγκό (1998-2003), που έμεινε στην ιστορία εξαιτίας τις -μόνο- αρνητικές συνέπειες που είχε για την άγρια ζωή του τόπου, καθώς ο αριθμός των ελεφάντων μειώθηκε αισθητά εξαιτίας της έξαρσης της λαθροθηρίας στην περιοχή, για την αναζήτηση ελεφαντόδοντου.

Άλλο παράδειγμα είναι οι πόλεμοι σε Ιράκ (2003-2011), Αφγανιστάν (2001-2021) και Πακιστάν (1947-2004), με βασική συνέπεια την ατμοσφαιρική ρύπανση, καθώς και τα υψηλά ποσοστά λοιμώξεων και ασθενειών. Μάλιστα, στο Σκρα, όπου έγινε μια από τις σημαντικότερες νικηφόρες μάχες του ελληνικού στρατού στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, από τους βομβαρδισμούς, λόγω των ιδιαίτερων πετρωμάτων, η βλάστηση δεν έχει ωριμάσει πλήρως ακόμα, κάτι που υποστήριξε ο επιβλέπων καθηγητής κ. Ισπικούδης, μιλώντας το 2018 στο ελληνικό CNN.

Μπορεί το ίδιο το περιβάλλον να αποτελέσει αφορμή για να ξεσπάσει ένας πόλεμος;

Κι όμως, μπορεί. Σε έρευνά του, το Power Politics, είχε καταγράψει πως «το πρόγραμμα των ΗΕ για το περιβάλλον (UNEP) έχει ανακαλύψει ότι, τα τελευταία 60 χρόνια, τουλάχιστον το 40% των εσωκρατικών διαμαχών έχουν συνδεθεί με τη διαχείριση των φυσικών πόρων (United Nations, 2017). Και πράγματι, η πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικές πηγές (όπως το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και οι πολύτιμοι λίθοι) αποτελεί τη συνηθέστερη αιτία ενός πολέμου, όπως και η πρόσβαση στο νερό που είναι η σημαντικότερη αιτία διενέξεων στις χώρες της Αφρικής. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως πολλοί έχουν κατονομάσει την κλιματική αλλαγή ως αιτία για να ξεσπάσει μια σύγκρουση, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Συρίας (2011-2018), λόγω της χρόνιας ξηρασίας που βίωνε η χώρα πριν ξεσπάσει η ένοπλη σύρραξη».

36 χώρες στον κόσμο έχουν καταργήσει τον στρατό και μάλλον κάτι κάνουν σωστά

Φέτος, συμπληρώνονται 74 χρόνια από την κατάργηση του στρατού στην Costa Rica, κάτι για το οποίο ρίσκαρε ο Υπουργός Άμυνας Edgar Cardona την 1η Δεκέμβρη του 1948, και τελικά βγήκε σε καλό. Το γεγονός αυτό δείχνει να έχει ωφελήσει κατά πολύ τους κατοίκους, καθώς έχουν πολύ καλό βιοτικό επίπεδο, ενώ δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ταξινομεί την μικρή αυτή χώρα ως αυτή με το καλύτερο σύστημα υγείας στην Κεντρική Αμερική και το 36ο καλύτερο στον κόσμο. Η βιομηχανία ποντάρει στη δύναμη της φύσης, στην καλλιέργειά της και στα αγαθά που αυτή μπορεί να προσφέρει, ενώ οι άνθρωποι έχουν την τύχη να εισπνέουν καθαρό οξυγόνο. 

Η Costa Rica φαίνεται να έχει εντοπίσει την ουσία των πραγμάτων -των απλών, καθημερινών πραγμάτων που υπάρχουν γύρω μας. Γι' αυτό, άλλωστε, έχει τις πιο λειτουργικές οικονομίες στον κόσμο, παράγοντας υψηλά επίπεδα διαβίωσης με χαμηλό ΑΕΠ. Οι καθηγητές Martínez-Franzoni και Sánchez-Ancochea είχαν μιλήσει στην Guardian για το πώς η χώρα αυτή τα καταφέρνει περίτρανα από τη δεκαετία του '40 κι έπειτα: «Όλα έχουν να κάνουν με τη δέσμευση της χώρας απέναντι στην καθολικότητα: την αρχή ότι όλα τα άτομα -ανεξάρτητα από το εισόδημά τους- έχουν ίση πρόσβαση σε γενναιόδωρες και υψηλής ποιότητας κοινωνικές υπηρεσίες ως βασικό δικαίωμά τους. Μια σειρά από προοδευτικές κυβερνήσεις έβαλε το χέρι της ώστε από τη δεκαετία του 1940 μέχρι και σήμερα να επιστρέφουν τα χρήματα πίσω στην κοινωνία».

Και αυτό είναι μόνο ένα από τα παραδείγματα 35 άλλων χωρών, που έχουν καταργήσει τον στρατό, ζώντας ειρηνικά, σύγχρονα, ποιοτικά...

Οφείλουμε -ατομικά και μαζικά- να φανταστούμε έναν πλανήτη χωρίς πολέμους

Από το 2001, η 6η Νοεμβρίου κάθε χρόνου έχει ανακηρυχτεί από Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ως «Διεθνής Μέρα για την αποτροπή εκμετάλλευσης του Περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια Πολέμου κι Ένοπλης σύγκρουσης». Μια απλή υπενθύμιση, όμως, δεν είναι αρκετή, καθώς το πρόβλημα συνεχίζει να υπάρχει και να καραδοκεί ακόμα και σήμερα, με την Ουκρανία να αποτελεί το πιο τρανταχτό παράδειγμα αυτήν τη στιγμή. Κι εμείς τι κάνουμε γι' αυτό;

Κάπως έτσι οι «υποχρεώσεις» μας επαναπροσδιορίζονται, εφόσον οφείλουμε να φανταστούμε έναν πλανήτη χωρίς πολέμους. Οι «πληγές» κάποια στιγμή θα κλείσουν και το πράσινο θα ξαναβγεί. Κι έτσι προκύπτουν τα εξής κρίσιμα ερώτημα: Έως πότε, όμως, το περιβάλλον θα «συγχωρεί» τα ανθρώπινα κακουργήματα; Ποτέ επιτέλους ο κόσμος θα συνειδητοποιήσει πως η ύπαρξή μας συνδέεται άρρηκτα με το περιβάλλον; Βοηθούν τελικά οι μικρές, eco-friendly αλλαγές στο lifestyle μας ή τα συμφέροντα άλλων χωρών έχουν τον τρόπο να ασκούν περισσότερη δύναμη;

Ας ελπίσουμε πως το μέλλον που ανοίγεται μπροστά μας θα είναι πιο πράσινο, πιο ποιοτικό, πιο ασφαλές για το περιβάλλον μας. Για εμάς τους ίδιους.