Η παιδική κακοποίηση αποτελεί ένα διαχρονικό θέμα «ταμπού» για την κοινωνία, με πραγματικές ιστορίες να λαμβάνουν χώρα καθημερινά πίσω από κλειστές πόρτες. Συνομιλήσαμε με τη Βάνα Παπαευαγγέλου, Διευθύντρια της Γ΄ Παιδιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ και επικεφαλής της 2ης Νοσοκομειακής Μονάδας ΕΛΙΖΑ για την Ασφάλεια των Παιδιών στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν», για το φαινόμενο και τις στρατηγικές πρόληψης και αντιμετώπισης που ισχύουν στη χώρα μας, καθώς και για τα βήματα που πρέπει να γίνουν, ώστε να κάνουμε τον κόσμο πιο ασφαλή για τα παιδιά. Γιατί, ας μην ξεχνάμε, μόνο αυτά είναι το μέλλον μας...

Η παιδική κακοποίηση είναι ένα ζήτημα πολύπλευρο. Όπως αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στον ορισμό που δίνει, η έκνομη αυτή ενέργεια περιλαμβάνει όλες τις μορφές σωματικής ή συναισθηματικής κακής μεταχείρισης, σεξουαλικής παραβίασης, παραμέλησης ή εκμετάλλευσης με εμπορική σκοπιμότητα, που προκαλούν εμφανή ή εν δυνάμει βλάβη στη ζωή ή την ανάπτυξη του παιδιού. Κάποιες από τις βίαιες αυτές συνθήκες είναι δυσδιάκριτες, ειδικά όταν μιλάμε για μια κοινωνία απαίδευτη στο συγκεκριμένο ζήτημα και για περιστατικά που σε μεγάλο ποσοστό συμβαίνουν σε αυστηρά ιδιωτικούς χώρους, «κεκλεισμένων των θυρών», όπως είναι, για παράδειγμα, το σπίτι ή το νηπιαγωγείο και ο παιδικός σταθμός. Μια άλλη πτυχή του ζητήματος είναι οι συνέπειες των πράξεων αυτών και το τραύμα που δημιουργούν στην ενήλικη ζωή.

Σε μια προσπάθεια να χαρτογραφήσουμε το πρόβλημα στη χώρα μας, συζητήσαμε με την παιδίατρο Βάνα Παπαευαγγέλου, καθηγήτρια Παιδιατρικής Λοιμωξιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της επιτροπής του Υπουργείου Υγείας. Η κ. Παπαευαγγέλου έχει υπηρετήσει στο παρελθόν και στις τρεις Πανεπιστημιακές Κλινικές του ΕΚΠΑ (στα Νοσοκομεία Παίδων «Αγία Σοφία», Παίδων «Παναγιώτη και Αγλαΐας Κυριακού» και «Αττικόν»), ενώ από το 2013 έχει αναλάβει τη διεύθυνση της Γ΄ Παιδιατρικής Κλινικής στο ΠΓΝ «Αττικόν».

Πότε και πώς ξεκίνησε το δικό σας «ταξίδι» με το Σωματείο ΕΛΙΖΑ και τι ήταν αυτό που σας κινητοποίησε, ώστε να εμπλακείτε ενεργά στο έργο του; 

Στο Σωματείο συμμετέχω ως ενεργό, τακτικό μέλος, εκφράζοντας καταρχήν με τον τρόπο αυτόν και τη δική μου προτεραιότητα στην αναγκαιότητα καταπολέμησης της παιδικής κακοποίησης. Ως γιατρός πρεσβεύω ότι η πρόληψη είναι η καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση του φαινομένου, αφού με αυτήν προλαβαίνουμε το τραύμα στην παιδική ηλικία και τη μη μετατόπισή του στην ενήλικη ζωή. Με την ιατρική μου ιδιότητα, ως Διευθύντριας της Γ΄ Παιδιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ στο ΠΓΝ «Αττικόν», βρίσκομαι επικεφαλής της 2ης Νοσοκομειακής Μονάδας ΕΛΙΖΑ για την Ασφάλεια των Παιδιών στο «Αττικόν». Η 1η Μονάδα στο Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού» απέδειξε την αναγκαιότητα της ύπαρξής της, καθώς παιδιά που οδηγούνταν στα εξωτερικά ιατρεία, ακόμη κι αν έφεραν σημάδια που μπορεί να οδηγούσαν τον γιατρό να υποψιαστεί κάποιου είδους κακοποίηση, δεν υπήρχε η δυνατότητα παραπομπής των συγκεκριμένων περιστατικών σ’ ένα πιο εξειδικευμένο τμήμα μέσα στο νοσοκομείο. Η μονάδα προσφέρει αυτήν την «ειδική» ματιά που μπορεί να πιστοποιήσει εάν ένα παιδί κινδυνεύει από παραμέληση ή κακοποίηση και να διαχειριστεί το περιστατικό ορθά, τόσο ιατρικά όσο ψυχικά και νομικά.

Το Σωματείο έχει ως αποστολή του την πρόληψη και την αντιμετώπιση της παραμέλησης και της κακοποίησης μικρών παιδιών. Ποιες δράσεις έχει υλοποιήσει μέχρι σήμερα προς αυτήν την κατεύθυνση; 

Έχει εστιάσει το ενδιαφέρον του σε αυτόν τον τομέα παράγοντας έργο πάνω σε δύο βασικούς πυλώνες δράσης. Ο πρώτος αφορά στην εκπαίδευση των επαγγελματιών που εργάζονται κοντά σε παιδιά ή για τη φροντίδα και την ασφάλεια ανηλίκων, όπως γιατρούς, νοσηλευτές, αστυνομικούς, εισαγγελείς, προκειμένου να είναι σε θέση να εντοπίζουν τα σημάδια κακοποίησης και παραμέλησης αλλά και να ξέρουν πώς να διαχειρίζονται το φαινόμενο ανά περιστατικό. Η εκπαίδευση αυτή έχει πραγματοποιηθεί με τη συμβολή δύο εξεχουσών προσωπικοτήτων στην αναγνώριση περιστατικών με υποψία κακοποίησης, τους καθηγητές Παιδιατρικής John Leventhal από το Yale University και Oral Resmiye από το Dartmouth College, καθώς και με τη συστηματική και απρόσκοπτη προσπάθεια της ομάδας της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ. Όλοι μαζί μάς ενέπνευσαν και μας δίδαξαν τα βήματα «αναγνώρισης», κι εμείς με τη σειρά μας, έχοντας τη συγκεκριμένη εκπαίδευση, προσπαθούμε να μεταλαμπαδεύσουμε τη γνώση στους συναδέλφους μας. Ο άλλος πυλώνας δράσης είναι η ίδρυση των νοσοκομειακών μονάδων εντός πανεπιστημιακών παιδιατρικών κλινικών. Έως σήμερα έχουν δημιουργήσει δύο και προχωρούν για την τρίτη, με όραμα την εγκατάσταση εννέα συνολικά. Βασική μέριμνα του Σωματείου είναι και η ευαισθητοποίηση του κόσμου μέσα από την ορθή ενημέρωση, ενώ σήμερα αγωνίζεται για να ξεκινήσει μία τηλεφωνική γραμμή, η οποία θα στηρίζει ψυχικά τους καλούντες - παιδιά από 12 ετών και όποιος ενήλικας επιθυμεί να καταγγείλει ένα περιστατικό με υποψία κακομεταχείρισης παιδιού.

Σε ποιο επίπεδο βρισκόμαστε στην Ελλάδα στο ζήτημα της πρόληψης και αντιμετώπισης της παιδικής κακοποίησης σε σχέση με άλλες χώρες του δυτικού κόσμου; Τι ισχύει από πλευράς Πολιτείας, σχετικά με το εκπαιδευτικό υπόβαθρο αλλά και τις εξειδικευμένες δομές φροντίδας, όπως για παράδειγμα τα «Σπίτια του Παιδιού» (“Child Advocacy Centers”) που υπάρχουν στις ΗΠΑ;

Η χώρα μας δεν έχει σχεδιάσει μια εθνική στρατηγική, αναφορικά με την πρόληψη και την πρώιμη αντιμετώπιση της παιδικής κακομεταχείρισης. Πολλοί τομείς χρειάζονται ένα εθνικό σχέδιο δράσης, όπως για παράδειγμα ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα αναγνώρισης της κακοποίησης σε σχολεία, από νηπιαγωγούς και δασκάλους, αφού αυτοί είναι οι πρώτοι επαγγελματίες που έρχονται υποχρεωτικά σε επικοινωνία με τα παιδιά, σ’ ένα περιβάλλον, μάλιστα, που αποκλείει το στενό οικογενειακό περιβάλλον. Ας μην ξεχνάμε ότι η κακοποίηση συμβαίνει στη συντριπτική πλειοψηφία εντός του σπιτιού, από ανθρώπους του πολύ στενού οικογενειακού περιβάλλοντος του παιδιού. Επίσης, οι γιατροί εκπαιδευόμαστε με πρωτοβουλία ενός σωματείου, όπως το ΕΛΙΖΑ, ενώ η άδεια άσκησης του επαγγέλματός μας ως παιδιάτρων δεν προϋποθέτει τη γνώση της αναγνώρισης της κακοποίησης, όπως συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ή στις ΗΠΑ. Επιπλέον, σύμφωνα με έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη για το 2020, με την υποβολή κάθε καταγγελίας δεν ακολουθούνται διαδικασίες που να διέπονται από ενιαίο πρωτόκολλο και κανόνες για όλες τις Εισαγγελίες, ενώ δε λειτουργούν οι κοινωνικές υπηρεσίες στα Πρωτοδικεία, όπως προβλέπεται θεσμικά, οι οποίες θα έπρεπε να βρίσκονται σε στενή συνεργασία με τις Εισαγγελίες, επικουρώντας ουσιαστικά το δύσκολο έργο τους. Τέλος, οι κοινωνικές υπηρεσίες, σύμφωνα με πορίσματα της ίδιας έκθεσης του Συνηγόρου του Παιδιού, είναι σοβαρά υποστελεχωμένες, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει επαρκής εγρήγορση, ώστε να προλαμβάνεται η κακοποίηση σε οικογένειες που δείχνουν «επιρρεπείς» να παραμελήσουν ή να κακομεταχειριστούν τα παιδιά, όπως γονείς αλκοολικοί, ναρκομανείς, με δυσμενείς συνθήκες ζωής.

Ποιο είναι το ισχύον νομικό πλαίσιο για την παιδική κακοποίηση στη χώρα μας και ποια βήματα προς τα εμπρός έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια;

Ο πρόσφατος νόμος της αναδοχής του Υφυπουργείου Κοινωνικής Αλληλεγγύης θα βοηθήσει ουσιαστικά στην απο-ιδρυματοποίηση των παιδιών, που μέσα σ’ ένα ιδρυματικό περιβάλλον κακοποιούνται εκ των πραγμάτων ξανά και ξανά. Ο πρόσφατος, επίσης, νόμος του ίδιου υφυπουργείου, που ορίζει φορέα εθνικής καταγραφής της κακοποίησης, αποτελεί ένα ακόμη θετικό βήμα, αφού για να χαράξουμε πολιτική θα πρέπει να γνωρίζουμε το πρόβλημα με αριθμούς. Να το έχουμε αποτυπώσει σωστά, τόσο αριθμητικά όσο και γεωγραφικά, αλλά και όσο πιο συγκεκριμένα γίνεται. Για παράδειγμα, έχει αξία να γνωρίζουμε πού απαντάται πιο συχνά η κακοποίηση, σε ποιες περιοχές, σε ποια ιδρύματα ίσως, για να είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε στα προβλήματα που οδηγούν σε τέτοιες καταστάσεις.

Η υγειονομική κρίση και η πανδημία λειτούργησαν ως παράγοντες επιδείνωσης του προβλήματος; Τι παρατηρείτε; 

Στην ουσία ανέδειξε το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης. Το έβγαλε στη δημοσιότητα. Τα παιδιά που κακοποιούνταν από τους γονείς τους βρέθηκαν κλεισμένα σ’ ένα σπίτι αναπόδραστα, χωρίς καμία δυνατότητα διαφυγής, ούτε καν τις ώρες του σχολείου ή κάποιας αθλητικής δραστηριότητας. Γραμμές βοήθειας σε δεκάδες χώρες στην Ευρώπη και αλλού σιώπησαν από φόβο των καλούντων ή πολλαπλασιάστηκαν από κραυγές αγωνίας. Οι δύο αυτές διαφορετικές αντιδράσεις υποδήλωσαν το ίδιο ακριβώς πρόβλημα.

Το μότο του ΕΛΙΖΑ είναι «Μηδενική Ανοχή στην Παιδική Κακοποίηση». Πόσο μακριά είμαστε ακόμη ως κοινωνία από τον στόχο αυτόν; 

Πολύ μακριά και πολύ κοντά. Εξαρτάται πάντα πόσο συντονισμένη προσπάθεια θα κάνουμε, προκειμένου όλοι μαζί να ενημερώσουμε σωστά, να κινητοποιηθούμε, να αναλάβουμε ο καθένας την ευθύνη που του αναλογεί. Όλα είναι θέμα βούλησης και όχι μόνο πολιτικής. Το μότο αυτό αποτελεί στόχο της Agenda 2030 των Ηνωμένων Εθνών και οφείλουμε όλοι να εργαστούμε γι’ αυτόν. Από αυτόν κρίνεται άλλωστε το μέλλον μας, τα παιδιά μας. 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΟΛΥΜΠΙΑ ΚΡΑΣΑΓΑΚΗ

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOW ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2021