«Ένας παράδεισος όπου τα τριαντάφυλλα ανθίζουν», λέει το “Stardust”, το αγαπημένο του τραγούδι από τον Louis Armstrong. Έτσι και ο ίδιος έχει καταφέρει να δημιουργήσει το σύμπαν που αγαπά για την Τέχνη του. Ο σκηνοθέτης Βασίλης Κατσούπης μάς μιλάει για το “Inside”, την πρώτη του κινηματογραφική δημιουργία, με πρωταγωνιστή τον Willem Dafoe.
Ποιες ήταν οι πρώτες σας σκέψεις όταν παρακολουθήσατε το “Inside” στη μεγάλη οθόνη του Φεστιβάλ Βερολίνου;
Ήταν μια πάρα πολύ όμορφη προβολή, γιατί δεν είχαμε δει πιο πριν ολοκληρωμένη την ταινία στη μεγάλη οθόνη. Είχαν προηγηθεί, βέβαια, κάποια test screenings σε αίθουσα. Η πρεμιέρα έγινε στο “Zoo Palast”, έναν φοβερό κινηματογράφο. Είχε περάσει καιρός που δεν την είχα παρακολουθήσει, και αισθάνθηκα υπέροχα. Υπήρχε ένα πολύ καλό ηχοσύστημα, γιατί λίγο πολύ τα αντίστοιχα στα στούντιο είναι τεχνικά και ο ήχος είναι διαφορετικός με τον κόσμο και τις αντιδράσεις του. Αυτό που μου άρεσε είναι ότι υπήρχαν στιγμές που το κοινό γελούσε σε σημεία που το ήθελα. Πολλές φορές, σε μια βαριά ταινία, ο κόσμος επιθυμεί να ξαλαφρώσει, και με ένα γέλιο ή με μια πιο χαλαρή αντίδραση το καταφέρνεις.
Πολλές φορές, σε μια βαριά ταινία, ο κόσμος επιθυμεί να ξαλαφρώσει, και με ένα γέλιο ή με μια πιο χαλαρή αντίδραση το καταφέρνεις.
Ποια ήταν η κεντρική έμπνευση για τη δημιουργία της ταινίας;
Η έμπνευση ήταν απλή. Ξεκίνησε από ένα ταξίδι μου στη Νέα Υόρκη, όπου έβλεπα αυτά τα τεράστια κτίρια και σκεφτόμουν πώς θα ήταν, αν εγκλωβιζόταν κάποιος στον τελευταίο όροφο των υπερπολυτελών αυτών διαμερισμάτων. Μετά συλλογίστηκα ότι είναι μια ωραία υπόθεση του Ροβινσώνα Κρούσου, αλλά στο κέντρο μιας μητρόπολης. Αυτή ήταν η βασική ιδέα. Πιστεύω κάτι αντίστοιχο έχει περάσει από το μυαλό αρκετού κόσμου και αυτή είναι η δύναμη της ταινίας. Αυτήν την ιστορία πάντα τη θεωρούσα ιδέα “Hollywood” -έτσι την αποκαλούσαμε με τον Γιώργο Καρναβά, τον παραγωγό-, γιατί ήξερα ότι δε θα ήταν εύκολα πραγματοποιήσιμη στην Ελλάδα. Ευτυχώς, ο Γιώργος έβαλε τα δυνατά του και μπορέσαμε να την κάνουμε σενάριο με τον Ben Hopkins, καταφέρνοντας να βρούμε χρηματοδότηση από το εξωτερικό.
Πώς προέκυψε η συνεργασία με τον Willem Dafoe, πρωταγωνιστή του φιλμ, και ποια τα συναισθήματα που σας χάρισε;
Όταν είπε το «ναι», ένιωσα μια τεράστια και τρομαχτική, θα έλεγα, ευθύνη, γιατί ήθελα να τον αναδείξω κι άλλο μέσα από αυτό το έργο. Γι’ αυτό και η πιο όμορφη στιγμή ήταν όταν του άρεσε η ταινία στη μεγάλη οθόνη. Αυτό που κατάλαβα είναι ότι ήταν ένας τρομερά γενναιόδωρος άνθρωπος. Έμαθα πάρα πολλά δίπλα του ως σκηνοθέτης πρώτης ταινίας για το πως να δουλεύω με ηθοποιούς τέτοιου βεληνεκούς. Είναι ένας θρύλος, όπως γνωρίζουμε, με τεράστια θεατρική και κινηματογραφική πορεία. Θεωρώ πως υπήρξε ο κατάλληλος για την ταινία, γιατί πέρα απ’ όσα κουβαλάει, μπορεί να «παίξει» με το σώμα του και τις εκφράσεις, μιας και το φιλμ είναι βουβό, δεν έχει διάλογο. Δεν ήθελα να κάνω μια ταινία όπου ο ηθοποιός μιλάει συνέχεια και εξηγεί τι κάνει, θα ήταν γελοία.
Δεν υπήρξε επιλογή του Dafoe. Ήξερα από την αρχή και το είχα πει στον Γιώργο ότι αυτή η ταινία χρειάζεται έναν τεράστιο A-list αμερικανό ή άγγλο ηθοποιό, που να έχει την κλάση, χάρη στην οποία ο θεατής θα θέλει να πληρώσει εισιτήριο για να την παρακολουθήσει μιάμιση ώρα και να την απολαύσει. Ο Γιώργος το συζήτησε με έναν αμερικανό παραγωγό, τον Jim Stark, και μας τον πρότεινε. Του έστειλε το σενάριο, εκείνος απάντησε αμέσως και τον συναντήσαμε στο Λονδίνο, δείχνοντάς του την παρουσίαση. Αμέσως ενδιαφέρθηκε. Είναι ένας άνθρωπος εργασιομανής με την καλή έννοια, έχει μεγάλη αγάπη στο σινεμά, έτσι λειτουργεί.
Γενικότερα, δε μου αρέσει το τέλειο, το βρίσκω βαρετό και μη καλλιτεχνικό. Πιστεύω στο λάθος, γιατί θεωρώ ότι δεν τεμπελιάζει ο εγκέφαλος του θεατή.
Ποια στοιχεία χάρισε στον πρωταγωνιστή;
Όλα αυτά τα ανακαλύψαμε μαζί και από τα drafts του σεναρίου και από τη στιγμή που βρεθήκαμε στο set. Βρήκαμε έναν ρυθμό, έγινε σχεδόν ντοκιμαντερίστικα όλο αυτό. Ξέραμε ότι είχαμε ένα πολύ ωραίο σενάριο, αλλά είχαμε πει ότι δε θα αρκεστούμε σε αυτό και θα δοκιμάσουμε κι άλλα πράγματα, τα οποία θα βγουν στην πορεία. Υπήρχαν πολλές σκηνές που βρήκαμε στον δρόμο μας. Σχεδόν το 40% ανήκει σε όσα ανακαλύψαμε στη διάρκεια των γυρισμάτων. Ήταν ένα ανοιχτό project, δεν είχε ηλικία. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, ο χαρακτήρας να είναι 25 ή 40 ετών, και αυτή είναι η μαγεία του. Γενικότερα, δε μου αρέσει το τέλειο, το βρίσκω βαρετό και μη καλλιτεχνικό. Πιστεύω στο λάθος, γιατί θεωρώ ότι δεν τεμπελιάζει ο εγκέφαλος του θεατή.
Γιατί επιλέξατε τα έργα Τέχνης ως κύριο άξονα στην ταινία; Ποια τα κεντρικά μηνύματα που θέλατε να μεταφέρετε στο κοινό;
Τα έργα Τέχνης αντανακλούν την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του ιδιοκτήτη, του απόντα, και είναι η φωνή του σπιτιού. Ο βασικός ήρωας έχει έναν διάλογο με τον χώρο και την αρχιτεκτονική του. Λειτουργούν ως έναρξη της συζήτησης με τον Nemo, τον κεντρικό ήρωα. Για να προχωρήσουμε στους συμβολισμούς κάθε έργου, χρειάζεται να μιλάμε για ώρες. Με τον τρόπο επιλογής τους έχουν και ως στόχο να αφήσουν τον κόσμο να δει διαφορετικά τα στοιχεία τους και να ανοίξει και ο ίδιος διάλογο με όσα βλέπει. Όλα τα έργα Τέχνης τα επιμελήθηκε ο Leonardo Bigazzi και έχουν μια ιστορία. Η συλλογή είναι αληθινή.
Ο κεντρικός ήρωας της ταινίας είναι «παγιδευμένος» και μόνος. Υπήρξαν στιγμές στη μέχρι τώρα διαδρομή σας που ήρθατε αντιμέτωπος με παρόμοια συνθήκη;
Όχι, θα έλεγα. Ούτε αν σκεφτούμε την πανδημία και τα lockdowns. Δεν είναι το ίδιο πράγμα, γιατί στην ταινία ο πρωταγωνιστής είναι μόνος του, εγκλωβισμένος σε μια πόλη, η οποία έχει ζωή και παρακολουθεί τον κόσμο που προχωρά. Στην πανδημία ήμασταν όλοι κλεισμένοι στα σπίτια μας, ήταν μια συλλογική κατάσταση. Και μπορώ να πω ότι μου άρεσε αυτή η συνθήκη των περιορισμών, δεν είχα κανένα πρόβλημα. Ήμουν από τους τυχερούς, γιατί σίγουρα για μια οικογένεια, η οποία ζει σε 60 τ.μ. και αποτελείται από τέσσερα άτομα, ήταν μια βασανιστική εμπειρία. Αν δούμε την έννοια του παγιδευμένου και της μοναξιάς μεταφορικά, πιστεύω ότι όλοι οι άντρες που πηγαίνουν στρατό αισθάνονται εγκλωβισμένοι, είναι μια κατάσταση κοντά σε φυλακή. Ακόμη μια τέτοια συνθήκη θεωρώ ότι είναι το σχολείο. Εγώ αισθανόμουν ότι βρισκόμουν σ’ ένα μέρος στο οποίο δεν ήθελα να είμαι, όπως πάρα πολύς κόσμος.
Τι σας οδήγησε στο να κινηθείτε από τον κόσμο της διαφήμισης στο σινεμά;
Νομίζω ότι όποιος έχει ασχοληθεί με τη σκηνοθεσία στόχος του είναι το σινεμά. Εγώ μέχρι σήμερα πιστεύω ότι η διαφήμιση είναι ένα τεράστιο σχολείο για έναν κινηματογραφιστή. Μαθαίνεις να παίρνεις γρήγορες αποφάσεις, σου δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιείς εξελιγμένες και ακριβές τεχνολογίες -στοιχείο που δεν αξιοποιείται συνήθως σε μικρές παραγωγές-, σου διδάσκει να επικοινωνείς άμεσα με πολύ κόσμο και να λύνεις στη στιγμή προβλήματα. Είχα κάνει μια ταινία-ντοκιμαντέρ
μεγάλου μήκους, ένα no budget εγχείρημα, του οποίου τα γυρίσματα επιμελήθηκα εντελώς μόνος και μοντάζ έκανε ο Γρηγόρης Ρέντης. Η διαφήμιση για μένα ξεκίνησε ως ο μόνος τρόπος για να ζήσεις ως σκηνοθέτης, αν δεν επιθυμείς κάτι διαφορετικό. Μετά τις σπουδές μου και τον στρατό, ξεκίνησα να διδάσκω στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο στο Τμήμα Κινηματογράφου και από το δεύτερο εξάμηνο ανήκα στο διδακτικό προσωπικό. Και στη συνέχεια, ασχολήθηκα εξολοκλήρου με τη διαφήμιση. Μου αρέσει το γεγονός ότι έχω να κάνω με διαφορετικά συνεργεία και εταιρίες παραγωγής ή διαφημιστικές, και το πιο σημαντικό είναι ότι ως σκηνοθέτης δε χάνεις ποτέ την επαφή σου με το συνεργείο σου και το γύρισμα. Για την εξέλιξη σε σκηνοθέτη ταινιών μετά είναι σαν να κάνεις προπόνηση στο γυμναστήριο.
Ποια τα απαραίτητα εφόδια που πρέπει να έχει ένας σκηνοθέτης για να προχωρήσει στη δημιουργία ενός φιλμ;
Πρέπει να έχεις ένα όραμα. Θέλεις να πεις μια ιστορία και να τη μεταφέρεις οπτικά. Πιστεύω ότι ένας σκηνοθέτης πρέπει να είναι ανοιχτός σε ιδέες και συνεργασίες, επικεντρωμένος σε αυτό που κάνει. Τα παλιά μοτίβα ενός σκηνοθέτη ο οποίος τα γνωρίζει όλα έχουν αρχίσει να μη λειτουργούν. Είναι σημαντικό να θέλεις διαρκώς να μαθαίνεις, να μην παριστάνεις τον ξερόλα και να κρατάς το καλύτερο από κάθε συνεργάτη, αφού πρώτα επιλέξεις τους σωστούς. Πιστεύω ότι το σινεμά είναι συλλογική Τέχνη.
Πιστεύω ότι το σινεμά είναι συλλογική Τέχνη.
Ποια τα στοιχεία που μαγνητίζουν το ενδιαφέρον σας σε μια ταινία;
Σίγουρα μια ταινία τη βλέπω πολύ αναλυτικά και δεν την απολαμβάνω όπως ένας απλός θεατής. Το ίδιο θεωρώ ότι συμβαίνει και με έναν μουσικό ή συγγραφέα. Αυτή είναι η «κατάρα» του κάθε δημιουργού, όταν εκτίθεται σε άλλα ίδια μέσα. Σε ταινία που παρακολουθώ και μου αρέσει η εικόνα θα κοιτάξω ποιος είναι ο Διευθυντής Φωτογραφίας, αν μου αρέσει η αισθητική του χώρου, θα ψάξω αντίστοιχα το όνομα του Production Designer, για παράδειγμα. Κάθε σκηνοθέτης το κάνει. Γι’ αυτό και επιμένω ότι πρέπει συνεχώς να μαθαίνεις για την Τέχνη σου. Από την άλλη πλευρά, στοιχεία που ποτέ δε με ενθουσίαζαν έχουν να κάνουν με ταινίες τρόμου. Δε βλέπω τέτοιου είδους ταινίες, γιατί θυμάμαι ότι από παιδάκι φοβόμουν πάρα πολύ. Είχα συμμαθητές που μου έλεγαν ότι είχαν δει το «Παρασκευή και 13» ή την ταινία «Ο δρόμος με τις λεύκες» και δεν τα είχα δει ποτέ. Επίσης, στην παιδική μου ηλικία δεν μπορούσα να βλέπω νεκροκεφαλές στις ταινίες - η εικόνα τους με τρόμαζε. Πλέον, μπορώ να παρακολουθήσω τα πάντα.
Ποιο το επόμενο δημιουργικό βήμα το οποίο σχεδιάζετε;
Συνεχίζω με τα διαφημιστικά projects και, πέρα από αυτά, έχουμε ξεκινήσει να γράφουμε με τον Ben Hopkins και τον Γιώργο Καρναβά πάνω σε μια ιδέα που είχα, και λόγω του “Inside” έχει δημιουργηθεί ενδιαφέρον από την Αμερική για συνεργασίες. Αλλά είναι δύσκολη στιγμή, γιατί η δεύτερη ταινία είναι πιο απαιτητική από την πρώτη. Στο δεύτερο βήμα σε «περιμένουν στη γωνία» για το τι θα είναι. Δεν είναι θέμα κριτικής, αλλά του πόσο όμορφη θα είναι η ταινία. Το ζήτημα είναι να έχεις κριτικές και να ενδιαφέρει το φιλμ σου, παρά να ετοιμάσεις μια ταινία, η οποία δεν παίρνει καμία κριτική.
Μοιραστείτε μαζί μας την πολύτιμη συμβουλή που πάντα ακολουθείτε.
Θυμάμαι όταν έκανα master και είχε έρθει ένας Διευθυντής Φωτογραφίας να μας μιλήσει. Μας είχε δώσει τις εξής συμβουλές: «Να είστε καλοί και ευγενικοί με τους συνεργάτες σας και “καθαροί” την ώρα του γυρίσματος».
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΤΣΟΥΠΗΣ, STUDIO PANOULIS
