Στην εξωσωματική γονιμοποίηση είναι απαραίτητη η σωστή συνεργασία ιατρών και εμβρυολόγων για επιτυχές αποτέλεσμα. Ο εμβρυολόγος αναλαμβάνει ρόλο μετά την αναρρόφηση των ωαρίων από τις ωοθήκες και με κατάλληλες εργαστηριακές τεχνικές επιτυγχάνει τη γονιμοποίηση των ωαρίων από τα σπερματοζωάρια, ώστε να σχηματισθούν τα έμβρυα. Αυτά αναπτύσσονται σε ειδικό περιβάλλον στο εργαστήριο όπου παραμένουν για 3-5 ημέρες μέχρι να τοποθετηθούν στη μήτρα της γυναίκας. Οι εμβρυολόγοι δίνουν ιδιαίτερη προσοχή σε κάθε στάδιο της εξέλιξης του εμβρύου. Ο χειρισμός των γαμετών (ωάρια, σπερματοζωάρια) και των εμβρύων γίνεται με βάση τους κανόνες της βιοηθικής και της ιατρικής δεοντολογίας και η τελική επιλογή του κατάλληλου εμβρύου προς μεταφορά επαφίεται ουσιαστικά στους εμβρυολόγους.

Επιλογή των εμβρύων

Η επιλογή των εμβρύων γίνεται με κριτήριο τον ρυθμό ανάπτυξης και τη μορφολογία τους. Οι εμβρυολόγοι παρατηρούν καθημερινά την εξέλιξή τους με τη βοήθεια μικροσκοπίου, καταγράφουν τις απαραίτητες πληροφορίες κι επιλέγουν τα κατάλληλα έμβρυα για μεταφορά στη μήτρα. Η επιλογή αυτή είναι πολύ δύσκολη με συνέπεια η εμπειρία του εμβρυολόγου να παίζει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη του θετικού αποτελέσματος, δηλαδή, την εγκυμοσύνη. Ο εμβρυολόγος καλείται να αξιολογήσει τη μορφολογία κάθε εμβρύου και την ανάπτυξή του κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο εργαστήριο. Η επιλογή ενός υγιούς εμβρύου από μια ομάδα εμβρύων που καλλιεργούνται στο ίδιο τριβλίο, παραμένει σχετικά υποκειμενική. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν ένα βαθμολογικό σύστημα που στηρίζεται στην ταχύτητα διαίρεσης των κυττάρων και τη μορφολογία τους. Παρ’ όλα αυτά, τα παραπάνω κριτήρια δεν είναι πάντα διαφωτιστικά ή καθοριστικά. Αυτό σημαίνει ότι αυτό που υποκειμενικά επιλέγει ο εμβρυολόγος δεν είναι απαραίτητα το καλύτερο ποιοτικά έμβρυο, αλλά το καλύτερο μορφολογικά.

H επιστήμη στην υπηρεσία της ιατρικής

Η εξέλιξη τεχνολογικών μεθόδων, όπως το time-lapse cinematography, προσφέρει στους εμβρυολόγους περισσότερες πληροφορίες για την ανάπτυξη των εμβρύων και συμβάλλει στη διαμόρφωση πιο ασφαλών κριτηρίων για την ποιότητά τους. Οι επωαστές τεχνολογίας time-lapse, με τη βοήθεια ενσωματωμένης κάμερας, καταγράφουν την εξέλιξη των εμβρύων σε μορφή video. Οι εμβρυολόγοι παρακολουθούν την ανάπτυξή τους χωρίς να χρειάζεται να τα μετακινήσουν από τον επωαστή, διατηρώντας σταθερές τις συνθήκες καλλιέργειας. Οι πληροφορίες μαζί με το σταθερό περιβάλλον που προσφέρει επιτρέπουν στους εμβρυολόγους να επιλέξουν τα έμβρυα με την υψηλότερη πιθανότητα επιτυχίας.

Προεμφυτευτικός Γενετικός Έλεγχος

Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις ζευγαριών -κυρίως όταν υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης κληρονομικού νοσήματος ή χρωμοσωμικής ανωμαλίας- η επιλογή των εμβρύων γίνεται με τη βοήθεια του Προεμφυτευτικόύ Γενετικού Ελέγχου (PGT). Είναι μια παρεμβατική τεχνική που στηρίζεται στη βιοψία του αναπτυσσόμενου εμβρύου κι εξετάζει το γονιδίωμά του (PGD: έλεγχος ασθενειών που οφείλονται σε κάποια μετάλλαξη γονιδίου και PGS: έλεγχος που σχετίζεται με χρωμοσωμικές επιβαρύνσεις). Τα έμβρυα υποβάλλονται στη διαδικασία της βιοψίας, όπου ένα ή περισσότερα κύτταρα αφαιρούνται από το καθένα. Το DNA των κυττάρων αυτών αναλύεται από τους γενετιστές με σκοπό να αναγνωριστούν τα έμβρυα που είναι υγιή και κατάλληλα για μεταφορά. Πρόσφατα, αναπτύχθηκαν οι νέες τεχνολογίες των Omics με τις οποίες ο εμβρυολόγος μπορεί να επιλέξει τα καλύτερα έμβρυα προς μεταφορά. Στόχος τους είναι να ορίσουν το φαινότυπο ενός εμβρύου και να γεφυρώσουν το κενό μεταξύ γονότυπου και φαινότυπου. Από αυτές ξεχωρίζουν τα Metabolomics. Είναι μια πρωτοπόρος μέθοδος για την εκτίμηση της βιωσιμότητας των εμβρύων, καθώς είναι μη επεμβατική κι έχει τη δυνατότητα να εφαρμοστεί σε κλινικό επίπεδο. 

Η μελέτη των μικρομοριακών μεταβολικών που παράγονται από τα έμβρυα κατά τις κυτταρικές διαδικασίες μπορεί να αποτελέσει το κλειδί στην επιλογή των καλύτερων εμβρύων. Υπολογίζοντας τα παραπροϊόντα του μεταβολισμού των κυττάρων μπορούμε να έχουμε ένα μικρό «αποτύπωμα» της φυσιολογίας του εμβρύου. Με τη φασματομέτρηση μικροποσότητας καλλιεργητικού υλικού μέσα στο οποίο αναπτύσσονται τα έμβρυα δίνονται πληροφορίες σχετικά με το μεταβολικό προφίλ τους. Τα Metabolomics μπορούν να εφαρμοστούν για την εκτίμηση της βιωσιμότητας τόσο γαμετών όσο και κρυοσυντηρημένων εμβρύων. Επομένως, αποτελούν ένα ισχυρό διαγνωστικό εργαλείο για την επιλογή εκείνου του εμβρύου/ωαρίου με τις καλύτερες προοπτικές επιβίωσης. Σκοπός της τεχνολογίας είναι ν’ αναγνωρίσει τις διαφορές στον μεταβολισμό των βιώσιμων έναντι των μη βιώσιμων εμβρύων, ώστε τα καλύτερα ποιοτικά έμβρυα να μπορούν να επιλεχθούν για εμβρυομεταφορά στην εξωσωματική γονιμοποίηση.

Ευχαριστούμε την κλινική εμβρυολόγο του ΙΑΚΕΝTRO Μαρία Γκοντάκου, M.Med.Sci, PhD Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης, για τις πληροφορίες.

Info: thessaloniki@iakentro.gr , athens@iakentro.gr

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ GLOW 153 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2019