Η γκαλερί The Intermission, σε συνεργασία με την Galerie Enrico Navarra, παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα την έκθεση έργων του Jean-Michel Basquiat. Τα εγκαίνια θα λάβουν χώρα στις 22 Μαΐου. Η έκθεση φέρει τον τίτλο Untitles με το όνομα της να αντλείται από ένα έργο του 1983, που φέρει απλώς την υπογραφή του καλλιτέχνη και τη λέξη "Untitled". Αυτή η κίνηση, είναι φανερό πα παραπέμπει στη σκέψη του Duchamp, ένα υπαινικτικό αλλά ισχυρό σχόλιο για την έννοια της αυθεντίας, αλλά, κυρίως, μια άμεση αναφορά στη στάση του ίδιου του Basquiat: την αντίστασή του να ενταχθεί σε κατηγορίες. Έτσι είναι και το Untitled, ένας τίτλος που αρνείται να είναι τίτλος.

Λίγα λόγια για την έκθεση

Η έκθεση δεν είναι απλώς μια αναδρομή που προσπαθεί να «ορίσει» τον Jean-Michel Basquiat, αλλά, αντίθετα, επιδιώκει να φωτίσει τις πολλαπλές πλευρές του: ευέλικτος, τολμηρός, παιχνιδιάρης, δύο βήματα μπροστά από την εποχή του, απόλυτα ελεύθερος και αντισυμβατικός, ξορκίζει και παράλληλα προκαλεί το χάος κάνοντας πειραματισμούς με διαφορετικά μέσα και ευφυείς εναλλαγές ανάμεσα στη ζωγραφική και το σχέδιο, από το κείμενο και την ποίηση στον πολιτικό σχολιασμό, κι από την ποπ κουλτούρα στην αρχαιότητα. Οι δρόμοι της Νέας Υόρκης ηλεκτρίζουν τη φαντασία του, η Αρχαία Ελλάδα το ίδιο, η βίαιη σάτιρα των Looney Tunes, το χρηματιστήριο, η πολιτική, η ιστορία, η τηλεοπτική υστερία της εποχής Ρήγκαν. Κι όλα αυτά, οι δημιουργικές εμμονές του, σε ένα ενιαίο, εσωτερικά εκρηκτικό σύμπαν.

Το κείμενο που συνοδεύει την έκθεση συντάχθηκε από τον εικαστικό και συγγραφέα Carlie Fox, ο οποίος αναφέρει χαρακτηριστικά πως: «Κανείς άλλος δεν χειρίστηκε τον καμβά με αυτόν τον τρόπο». Στην παρούσα έκθεση παρουσιάζεται μια σειρά από έργα χαρακτηριστικά της σύντομης αλλά δυνατής πορείας του Basquiat, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έως το 1987.

Τα σχέδια σε χαρτί μαρτυρούν την ακατέργαστη αλήθεια της τέχνης του Basquiat. Φέρουν πάνω τους την αγριάδα και την αμεσότητα του "radiant child", του ατίθασου παιδιού της νεοϋρκέζικης σκηνής, που δεκαετίες μετά τον πρόωρο θάνατό του εξακολουθεί να ενσαρκώνει την καρδιά της νεανικής, αστικής κουλτούρας σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Ο Basquiat ζωγράφιζε όπως ανέπνεε - με χρώματα που φλέγονται, με λέξεις που μοιάζουν να ξεπηδούν από τα υπόγεια των ραπ ριμών, με σύμβολα, κραυγές, πρόχειρα σκίτσα και την εμβληματική του κορώνα να σφραγίζει κάθε του χειρονομία. Συνθέσεις φαινομενικά παιγνιώδεις, σχεδόν παιδικές – μια αισθητική που ο ίδιος επιδίωκε με μανία, καθώς πίστευε βαθιά στην αθωότητα και τη δύναμη του βλέμματος του παιδιού. 

Κάτω όμως από αυτή την επιφάνεια, οι εικόνες του φλέγονται από κοινωνικούς και πολιτικούς υπαινιγμούς - μια τέχνη που δεν ψιθυρίζει, αλλά φωνάζει. Οι επισκέπτες παρακολουθώντας την έκθεση, έρχονται σε επαφή με μερικά πρώιμα σχέδια του νέο-εξπρεσιονιστή, αυτοδίδακτου καλλιτέχνη. Με κάθε έργο του, ο Basquiat σκιαγραφεί συλλογικά συναισθήματα και προσωπικά βιώματα, όπως το τροχαίο ατύχημα που τον ανάγκασε να χειρουργηθεί σε ηλικία 7 ετών. 

Untitled (Portrait of Joe Louis)

Το Untitled (Portrait of Joe Louis) του 1982 είναι κάτι περισσότερο από ένα πορτρέτο – είναι μια ωδή, μια χειρονομία μνήμης και ταυτόχρονα μια αιχμηρή παρατήρηση. Ο θρυλικός πυγμάχος, ο «καστανός βομβαρδιστής» που κυριάρχησε στα ρινγκ από το 1937 έως το 1949, εμφανίζεται εδώ ως καρτουνίστικο τοτέμ - μια φιγούρα τραβηγμένη στα άκρα, με υπερβολικά χαρακτηριστικά, σχεδόν σαν εικονογράφημα από κάποιο παλιό κόμικ ή διαφημιστική αφίσα. Είναι ήρωας, σύμβολο, αλλά και προϊόν. Η εικόνα του διασταυρώνεται με τις αντιφάσεις της ίδιας της δόξας: θρίαμβος και εκμετάλλευση σε μια συνεχή σύγκρουση.

Ο Basquiat δεν αφήνει περιθώρια εξιδανίκευσης. Υπενθυμίζει, χωρίς περιστροφές: όλα είναι προς πώληση. Ο αθλητισμός, το σώμα, η ίδια η τέχνη. Ακόμη και η υπογραφή του -αποτυπωμένη πρόχειρα σε ένα κομμάτι χαρτί, που επίσης εκτίθεται και δάνεισε τον τίτλο της έκθεσης– μετατρέπεται σε αντικείμενο εμπορίου.

Αντίστοιχα, στο έργο Loans (1984), με νερομπογιές και λάδι πάνω σε φθηνό χαρτί, ασκεί μια λεπταίσθητη αλλά κοφτερή κριτική στο σύστημα: στα δάνεια, στα χρέη, στη ματαιότητα του χρήματος που κινεί τα νήματα. Ο Basquiat ζει και δημιουργεί στη Νέα Υόρκη των '80s - την εποχή του Ρήγκαν, της Wall Street, του χρήματος που καταπίνει τα πάντα. Και το έργο του γίνεται καθρέφτης αυτής της πραγματικότητας – παραμορφωτικός, αλλά απολύτως ειλικρινής.

Untitled (Alice in Wonderland, 1983)

Tο έργο Untitled (Alice in Wonderland, 1983) είναι σαν μια ψυχεδελική ανασύσταση όλου του κλασικού παραμυθιού τους Λιούις Κάρολ πάνω σε μια σελίδα, με την εκρηκτική γλώσσα του Basquiat. Ο γάτος του Τσεσάιρ με μάτια-καλειδοσκόπιο, ο Τρελοκαπελάς με την τιμή στο καπέλο, η κάμπια, ο κροκόδειλος, το ρολόι του Λευκού Λαγού κολλημένο λίγο πριν τα μεσάνυχτα – αν αποκρυπτογραφήσεις τη Χώρα των Θαυμάτων του Basquiat, θα ανακαλύψεις τη Νέα Υόρκη από κάτω. Σε όλο της το μεγαλείο και την τρέλα της. Το Western Kid (1981) είναι ένα από τα πιο σύντομα αλλά αιχμηρά κείμενα του Basquiat, «Ένα παιδί μεγαλωμένο με γουέστερν κάθεται στην αγκαλιά ενός Ινδιάνου αρχηγού. "Δεν είμαι Εβραίος", λέει το παιδί. Φλας μπακ στις Σταυροφορίες». Σχόλιο για την αμερικανική μυθολογία, την παρερμηνεία της ιστορίας και το κωμικοτραγικό θέατρο του κόσμου. Είναι χαρακτηριστικό της πρόθεσής του να στηλιτεύσει τον ρατσισμό εκθέτοντας σκηνές από τον αγώνα επιβίωσης των μειονοτήτων στην Αμερική, όπως της Αφρο-αμερικανικής κοινότητας. Ενός αγώνα που τον έχει επηρεάσει προσωπικά, ξεκινώντας από τις περιπέτειες της οικογένειάς του καθώς ο πατέρας του κατάγεται από την Αϊτή και η μητέρα του από το Πουέρτο Ρίκο.

Η έκθεση Untitled δεν αντιμετωπίζει το έργο του Jean-Michel Basquiat ως στατικό αντικείμενο προς παρατήρηση, αλλά ως μια ανοιχτή, παλλόμενη εμπειρία. Εδώ, η τέχνη του δεν αναπαύεται πίσω από το τζάμι ενός μουσειακού κάδρου· ανασαίνει, πάλλεται, συνομιλεί. Οι πίνακες ξεδιπλώνονται σαν μουσικά φράγματα, σε έναν ρυθμό που αντανακλά τους αυτοσχεδιασμούς του Charlie Parker - ήρωα και πνευματικό συγγενή του Basquiat. Η αρχιτεκτονική μελέτη του εκθεσιακού χώρου, δια χειρός Kois Associated Architects, δε λειτουργεί απλώς ως σκηνικό, αλλά ως ενεργό σώμα της αφήγησης. Ο χώρος αφουγκράζεται τη δύναμη των έργων και την εντείνει, ανοίγοντας ένα διάλογο με τον αστικό, βιομηχανικό χαρακτήρα του Πειραιά. Πρόκειται για μια έκθεση που δεν κοιτάζει από απόσταση, αλλά σε καλεί να τη ζήσεις - με όλες σου τις αισθήσεις.

Βιογραφικό σημείωμα

Ο Jean-Michel Basquiat γεννήθηκε το 1960 στο Μπρούκλυν της Νέας Υόρκης. Σε ηλικία 17 ετών θα φύγει από το σπίτι του για να ζήσει στους δρόμους της Νέας Υόρκης, όπου βρίσκει διέξοδο στην τέχνη. Ζωγραφίζει με σπρέι τους τοίχους της πόλης υπογράφοντας ως SAMO (same old shit), παρέα με τον Al Diaz – το άλλο μέλος του καλλιτεχνικού διδύμου. Η ένταση και το αναγνωρίσιμο ύφος της δουλειάς του τον καθιστούν αναπόσπαστο κομμάτι της ανερχόμενης νεοϋρκέζικης καλλιτεχνικής σκηνής της δεκαετίας του ’80.

Η συμμετοχή του στην ομαδική έκθεση "New York/New Wave" στο MoMA PS1 το 1981 θα αποτελέσει καθοριστική στιγμή στην πορεία του, καθώς του ανοίγει τις πόρτες του διεθνούς καλλιτεχνικού κόσμου. Μέσα σε λίγα χρόνια, συμμετέχει στη Documenta 7, στο Κάσελ της Γερμανίας, ως ο νεότερος καλλιτέχνης που έχει προσκληθεί ποτέ στην έκθεση, γίνεται εξώφυλλο των New York Times και συνεργάζεται με το είδωλό του, τον Andy Warhol.

Η δουλειά του Basquiat συνδυάζει το προσωπικό με το πολιτικό, το ποιητικό με το αυθόρμητο. Αντλεί έμπνευση από την τζαζ, τη μαύρη ιστορία, την pop κουλτούρα, την ιατρική εικονογράφηση, και τους δρόμους της Νέας Υόρκης. Χωρίς ακαδημαϊκή εκπαίδευση, αλλά με οξύ ένστικτο, χτίζει ένα πολυσύνθετο εικαστικό λεξιλόγιο που επηρέασε βαθιά τόσο τη σύγχρονη ζωγραφική όσο και τους καλλιτέχνες της επόμενης γενιάς. Το έργο του συνεχίζει να εκτίθεται διεθνώς, να επανερμηνεύεται και να συνομιλεί με το σήμερα, όπως αποδεικνύουν μεγάλες θεσμικές εκθέσεις, όπως αυτή του Fondation Louis Vuitton το 2019.

Κεντρική φωτογραφία: JMB 1981 Untitled #307 ©Estate of Jean-Michel Basquiat. Licensed by Artestar, New York