Στο κατώφλι της καινούριας χρονιάς, συναντήσαμε τη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης - Μουσείου Αλέξανδρου Σούτσου, Συραγώ Τσιάρα, και συζητήσαμε για τη νέα εποχή του πλέον εμβληματικού μουσείου της χώρας μας, που βαδίζει με σταθερά βήματα στον 21ο αιώνα. 

Πρόσφατα κλείσατε έναν χρόνο στο τιμόνι της διεύθυνσης της Εθνικής Πινακοθήκης. Αν σας ζητούσαμε να κάνετε έναν πρώτο απολογισμό, τι θα απαντούσατε; 

Ήταν μία από τις πιο ενδιαφέρουσες χρονιές, πολύ πυκνή, δημιουργική και γεμάτη καινούριες εμπειρίες. Καταρχάς, με την ανάληψη των καθηκόντων μου το περασμένο καλοκαίρι, έπρεπε να κάνω μία συνολική εκτίμηση για ζητήματα διοικητικά, οικονομικά και καλλιτεχνικά. Η αλήθεια είναι ότι ανέλαβα την Πινακοθήκη σε μία πολύ καλή περίοδο, που είχε ολοκληρωθεί η ανακαίνιση και η επέκτασή της και είχε εγκαινιαστεί η μόνιμη συλλογή. Σκεφτόμουν με ποιους τρόπους θα κρατήσω ενεργό το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Αλλά, για να έρθουμε στο σήμερα, ήδη έχουν αρχίσει να διαφαίνονται κάποια πρώτα θετικά αποτελέσματα σε σχέση με τους στόχους που έχουμε θέσει για τον καλλιτεχνικό προγραμματισμό, τις δράσεις και τις θεματικές εκθέσεις. Σαφώς με ενδιαφέρουν πολύ οι ατομικές και ιστορικές εκθέσεις και θα συνεχίσουν να υπάρχουν στην Πινακοθήκη, καθώς πρόκειται για ένα μουσείο που φέρει εγγενώς τα στοιχεία της διαχρονικής εξέλιξης και της ιστορικής προσέγγισης και θα πρέπει να συνεχίσουμε να τα στηρίζουμε, εισάγοντας ταυτόχρονα και το κριτικό βλέμμα. Είδα με μεγάλη χαρά πόσο θετικά υποδέχθηκε το κοινό την επιλογή μας να συνομιλήσει η Τέχνη με την ιστορία και την κοινωνία, μέσα από την ομαδική έκθεση που μελετά το αστικό βίωμα, «Αστυγραφία». Επίσης, μεγάλη ανταπόκριση γνωρίζουν και οι προσπάθειες που κάνουμε για διεύρυνση του κοινού με υλοποίηση δράσεων που αφορούν ειδικές κατηγορίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το εργαστήριο ανοιχτής θέασης που οργανώσαμε για τη συντήρηση και έρευνα του έργου του Charles Luis Muller «30ή Μαρτίου 1814», όπου έκλεισαν αμέσως τα γκρουπ συμμετοχής και προσθέσαμε επιπλέον 20 προγράμματα ανοιχτής θέασης. Φαίνεται πως ο κόσμος έχει μεγάλο ενδιαφέρον να μάθει τα στάδια της δουλειάς των συντηρητών και των επιμελητών, πώς ένα έργο Τέχνης θα φτάσει από την αποθήκη να κρεμαστεί στον τοίχο. Μία άλλη πετυχημένη εκδήλωση είναι η θεατρική περφόρμανς που παρουσιάσαμε στο πλαίσιο της αναδρομικής έκθεσης για τον Κωνσταντίνο Παρθένη, που κέρδισε υποψηφιότητα στα βραβεία των κριτικών θεάτρου. Αυτές είναι κάποιες περιπτώσεις που μας έχουν δείξει ότι το άνοιγμα που κάνουμε στη διαθεματικότητα και στη συνένωση των Τεχνών είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, καθώς η ανταπόκριση του κοινού είναι πραγματικά ενθουσιώδης.

Έχετε μακρά πορεία στη σύγχρονη Τέχνη. Μεταξύ άλλων, έχετε διατελέσει διευθύντρια του ΜΟΜus - Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, καθώς και μεταβατική διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Πώς θα αξιοποιήσετε αυτήν την «προίκα» στη νέα σας θέση; 

Θεωρώ ότι ο άνθρωπος είναι και ό,τι κουβαλάει, οι εμπειρίες και οι συναντήσεις του. Ο τρόπος που δούλεψα ως επιμελήτρια και διευθύντρια στη σκηνή της σύγχρονης Τέχνης με εφοδίασε με κάποια «εργαλεία» που, αν μπορώ να τα αξιοποιήσω και σε μία ιστορική συλλογή και να ανανεώσω το ενδιαφέρον του κοινού σύμφωνα με τις διεθνείς πρακτικές, φυσικά και θα το κάνω. Έτσι, κάτι νέο που ετοιμάζουμε στην Εθνική Πινακοθήκη είναι ο «Ενδιάμεσος Χώρος», όπου θα δουλεύουμε με καλλιτέχνες που βρίσκονται εν ζωή και δραστηριοποιούνται στη σύγχρονη Τέχνη ή και παλαιότερους. Στόχος μας είναι καλλιτέχνες που με κάποιον τρόπο συνδέονται με τη μόνιμη συλλογή, για να έχουμε και τη δυνατότητα της άμεσης συνεργασίας μαζί τους αλλά και της αξιοποίησης του έργου τους. Το πρόγραμμα θα εγκαινιάσει η Ρένα Παπασπύρου, μια πρωτοπόρα εικαστικός που εργάστηκε εννοιολογικά με την υλικότητα της καθημερινής ζωής, απελευθερώνοντας το βλέμμα του προσεκτικού παρατηρητή. Ταυτόχρονα, θα δίνουμε την ευκαιρία στους επισκέπτες να συναντήσουν έργα Τέχνης ή να συμμετάσχουν σε δράσεις σε διαφορετικούς χώρους της Πινακοθήκης, ακόμη κι εκεί που δεν το περιμένουν. Θα μπορούν να υπάρχουν κάποιες παρεμβάσεις εξωτερικές, που να συνδέουν για παράδειγμα τον κήπο με το καφέ του μουσείου και τους υπόλοιπους χώρους. Η δημόσια σφαίρα με ενδιαφέρει και ως δημόσιος χώρος, η Τέχνη δηλαδή που σε συναντά εκεί που δεν το περιμένεις, αλλά και ως εμπλοκή με την καθημερινότητα των ανθρώπων και τα καθημερινά ζητήματα. Επίσης, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον το πώς μπορούμε να ξαναδουλέψουμε τις ιστορικές συλλογές με σημερινό βλέμμα. Πρόφατα επισκέφθηκα την Tate Britain, όπου και βρήκα ενδιαφέρουσες και πετυχημένες κάποιες επιμελητικές προτάσεις, όπως τις συναντήσεις σύγχρονων καλλιτεχνών με τους προραφαηλίτες. Σημασία έχει να τολμάς διαλόγους, μερικές φορές έχουν νόημα και ανανεώνουν τον τρόπο θέασης και ερμηνείας του έργου Τέχνης. Ομολογώ ότι η πιο ωραία αίθουσα για μένα ήταν με τα έργα των Henry Moore και Francis Bacon, η συνάντηση της γλυπτικής με τη ζωγραφική ήταν συγκλονιστική, κυρίως για τον διάλογο που αναπτύχτηκε ανάμεσα σε διαφορετικές εκδοχές εικαστικής απόδοσης της πλαστικότητας του σώματος! Δε σου κρύβω ότι με απασχολεί πολύ έντονα και πώς θα ξαναφέρουμε σε στενότερη συνομιλία τη γλυπτική με τη ζωγραφική στην Πινακοθήκη. Φυσικά, υπάρχει η Εθνική Γλυπτοθήκη στο Γουδί, όπου μάλιστα έχει γίνει σπουδαία δουλειά στην παρουσίαση της ιστορικής εξέλιξης, αλλά νομίζω ότι χάνουμε κάτι από την εμπειρία της Τέχνης, όταν βλέπουμε τα είδη της χωριστά. Προσωπικά, θέλω να έρχονται σε συνάντηση και η χαρακτική και η ζωγραφική με τη φωτογραφία, τις εγκαταστάσεις και τη γλυπτική. Και υπάρχουν τρόποι να το πετύχει κανείς!

Αλήθεια, τα νούμερα της επισκεψιμότητας τα παρακολουθείτε; 

Εννοείται, αλλά όχι με άγχος, άλλωστε πάνε καλά. Σε κάθε περίπτωση, αν κάτι δε λειτουργεί σωστά, πρέπει να το γνωρίζω, για να δούμε ως ομάδα πώς θα το αντιμετωπίσουμε. Πάντως, κάτι που διαπιστώνει κανείς, όταν μελετά τα νούμερα, είναι πόσο η περιοδική έκθεση ενισχύει τη συνολική επισκεψιμότητα. Επίσης, τη σταθερή αγάπη και το ενδιαφέρον των επισκεπτών για τη μόνιμη συλλογή.

Μιας και αναφερθήκατε στη μόνιμη συλλογή, υπάρχουν σχέδια για τον εμπλουτισμό της; 

Είναι στόχος η αγορά νέων έργων; Ναι, είναι ένας στόχος που θα συμπεριληφθεί στον επόμενο προϋπολογισμό με τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και σε συνεργασία με την καλλιτεχνική επιτροπή και το διοικητικό μας συμβούλιο. Ξέρετε, η Εθνική Πινακοθήκη έχει ιστορικά τον ρόλο να παρακολουθεί και να ενσωματώνει το παρόν, που σε μερικές δεκαετίες θα είναι ιστορία, με κάποιον τρόπο. Σε πολύ μεγάλο βαθμό, στα μουσεία παρατηρούμε ότι η διεύρυνση των συλλογών στηρίζεται κυρίως στις δωρεές. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να επιδιώξουμε τον εμπλουτισμό και με δωρεές αλλά και με αγορές, καθώς αυτή η αποστολή εμπεριέχεται στον δομικό και λειτουργικό ρόλο της Πινακοθήκης διαχρονικά. Αυτό το συνειδητοποιεί κανείς μελετώντας την ιστορία της Πινακοθήκης, όταν ο πρώτος διευθυντής της, Γεώργιος Ιακωβίδης, αγόραζε Γύζη, αγόραζε σύγχρονη Τέχνη. Το ίδιο και ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου (ο δεύτερος διευθυντής της Ε.Π.), όταν αγόραζε Κωνσταντίνο Παρθένη.

Δεδομένης της σχέσης σας με τη Θεσσαλονίκη, θα επιδιώξετε συνεργασίες με μεγάλους πολιτιστικούς φορείς της πόλης; 

Ασφαλώς. Με χαρά θα αξιοποιήσω τις υπάρχουσες γέφυρες, ενώ εδώ είμαστε για να δημιουργήσουμε και νέες. Ήδη συμβαίνουν γεγονότα που βασίζονται σε συνεργασίες και συλλογική δράση, για παράδειγμα στο πλαίσιο του επιστημονικού συνεδρίου «Θεοσοφισμός και Εικαστικές Τέχνες» συζητήσαμε και τις σχέσεις των κινημάτων των Θεοσοφιστών με τις Πρωτοπορίες με τη συμμετοχή της Μαρίας Τσαντσάνογλου (Διευθύντρια του MOMus – Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη) και της επιμελήτριας της Ρωσικής Πρωτοπορίας Αγγελικής Χαριστού, αλλά και πολλούς ακόμη συναδέλφους ερευνητές, ιστορικούς Τέχνης από διάφορες πανεπιστημιακές σχολές. Επίσης, πρόσφατα δανείσαμε ένα έργο του Βλάση Κανιάρη για την έκθεση «Φαντάσματα», που διοργανώθηκε στο πλαίσιο του 64ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Είναι στον θεσμικό ρόλο της Πινακοθήκης να ερευνά τις δυνατότητες διάχυσης της μόνιμης συλλογής. Και τα δικά μας μουσεία στη Θεσσαλονίκη έχουν αυτές τις προδιαγραφές.

Μιλήστε μας λίγο και για τον προγραμματισμό της νέας χρονιάς. Τι θα δούμε μέσα στο 2024; 

Κάτι που έχει γίνει ήδη γνωστό είναι ότι το 2024 η βασική μας έκθεση θα έχει ως θέμα τη Δημοκρατία, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης μισού αιώνα αδιάσπαστου δημοκρατικού βίου. Αυτήν την εποχή ολοκληρώνω τις συνεργασίες με μουσεία στην Ισπανία και την Πορτογαλία, με στόχο για πρώτη φορά να συζητήσουμε την εξέλιξη της πτώσης των διδακτοριών, της αντίστασης των πολιτών και της εξέγερσης πάνω στη βάση της Μεσογείου και της κοινής ευρωπαϊκής εμπειρίας του Νότου. Να σου πω ότι οι συνάδελφοι στο εξωτερικό αντιμετώπισαν με πολύ θετικό τρόπο αυτήν την πρόταση συνεργασίας και μου κάνει εντύπωση πώς δεν είχε γίνει κάτι ανάλογο μέχρι σήμερα, καθώς το συγκεκριμένο ζήτημα -της μετάβασης από τις δικτατορίες του ευρωπαϊκού Νότου στη δημοκρατία- έχει μελετηθεί αρκετά στην ιστοριογραφία, αλλά δεν αντιμετωπίστηκε ποτέ συγκριτικά στην εικαστική του διάσταση. Αυτό, λοιπόν, είναι κάτι καινούριο που θεωρώ ότι αποτελεί και πεδίο διεθνοποίησης. Κάτι άλλο που με απασχολεί, χωρίς όμως να το έχουμε σχεδιάσει ακόμη σε λεπτομέρειες, είναι ένας κύκλος μαθημάτων Ιστορίας της Τέχνης που θα απευθύνεται στο ευρύ κοινό και θα ξεκινήσει μάλλον από το επόμενο φθινόπωρο. Επίσης, ετοιμάζουμε εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις στα παραρτήματα της Εθνικής Πινακοθήκης στην περιφέρεια.

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση στο να διαχειρίζεται κανείς ένα τόσο εμβληματικό μουσείο; 

Μια πρόκληση είναι να εμβαθύνω και να διευρύνω τη σχέση της Εθνικής Πινακοθήκης με το κοινό, όχι με όσους είναι ήδη εδώ, αλλά με κατηγορίες κοινού που πίστευαν στο παρελθόν ότι η Εθνική Πινακοθήκη δεν τους αφορά. Να διατηρήσω ζωντανό το ενδιαφέρον και να το ανανεώσω με τρόπους που να αναπτύσσουν περισσότερο την κριτική ικανότητα, πέραν της απόλαυσης. Να εργαστούμε συστηματικά πάνω στη σχέση της Εθνικής Πινακοθήκης με τη δημόσια σφαίρα, στο επίπεδο της συνείδησης του πολίτη. Ο ρόλος της Πινακοθήκης είναι πάρα πολύ σημαντικός στη γνώση του εαυτού και τη συμφιλίωση με την ιστορικότητα των αλλαγών. Μέσω της εικαστικής αναπαράστασης του ιστορικού παρελθόντος, συμβάλλει στη διαμόρφωση της αντίληψης του ποιοι είμαστε και πού κινούμαστε. Μία άλλη πρόκληση είναι πώς μπορεί η Πινακοθήκη να συμβάλει στον εκδημοκρατισμό της δημόσιας σφαίρας, που είναι ένα κυρίαρχο ζητούμενο στα μουσεία όλου του κόσμου αυτήν τη στιγμή, το να γίνουν πιο συμπεριληπτικά, πιο ανοιχτά και ευαίσθητα ως προς τον κοινωνικό τους ρόλο, να καλλιεργήσουν το βλέμμα και τη σκέψη των ανθρώπων που τα επισκέπτονται. Επίσης, πρόκληση αποτελεί για μένα η ώσμωση του παλιού με το νέο, να κρατήσω ό,τι έχει λειτουργήσει σωστά στο παρελθόν, να αντιμετωπίσω τις αδράνειες και προχωρήσουμε, όλοι και όλες μαζί, στη νέα εποχή. Δεν είναι εύκολο, αλλά αξίζει τον κόπο η προσπάθεια.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ ΚΡΑΣΑΓΑΚΗ

ΜAKE UP ΕΛΕΝΑ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΙΔΟΥ (D TALES)

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOW ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2024