«Όταν η μητέρα σου σε γέννησε και σε έφερε στον κόσμο, δεν σου έδωσε καρδιά για να αγαπάς με... Αντίο, αντίο αγαπημένη μου. Δεν θέλω να ζήσω. Έκανες τη ζωή μου δυστυχισμένη», λέει το παραδοσιακό σεφαραδίτικο τραγούδι "Adio kerida". Αίμα, πόνος, φόβος. Πάντα ένα τρένο στη ζωή τους ήταν μια διαδρομή, που δεν ήξερε ποτέ κανείς τον τελικό προορισμό. Προχωρώντας πίσω στον χρόνο και στο 2018, μου είναι αδύνατο να ξεχάσω εκείνη την ημέρα. 22 Ιουλίου, νωρίς το μεσημέρι. Πατώντας τα χώματα του Άουσβιτς, αναπνέεις οξυγόνο που απεχθάνεσαι. Σε κάθε στενό διάδρομο, ακούς το φοβισμένο τρέξιμο των γυμνών ποδιών τους. Ανοίγεις τις πόρτες των μικρών κελιών και νιώθεις την πείνα τους. «Έφτιαξαν όλες τις σιδηροδρομικές γραμμές με τέτοιον τρόπο, ώστε να οδηγούν εδώ», μας εξηγεί ο ξεναγός, δείχνοντάς μας τον χάρτη των ναζιστικών γερμανικών στρατευμάτων. Κατευθύνομαι στο Μπίργκεναου. Μια ομάδα μαθητών από το Ισραήλ κρατά τη σημαία τους και αγκαλιάζει σφιχτά ένα τμήμα από το ξύλινο βαγόνι που διασώθηκε. Εκείνη τη νύχτα δεν έκλεισα μάτι...
Οι γειτονιές...
Από τότε, πάντα θυμάμαι με σεβασμό αυτήν την κοινότητα. Η Θεσσαλονίκη, η δεύτερη πατρίδα των Ισπανοεβραίων, στην οποία βρήκαν το καταφύγιό τους τον 15ο αιώνα, με φέρνει ακόμη πιο κοντά στον ξεχωριστό τους κόσμο. Σκέφτομαι ότι η πορεία της ζωή τους ήταν πάντα γεμάτη από την αγριότητα των ξεριζωμών. Αλλά εκείνοι αντιστάθηκαν. Ήξεραν να χαμογελούν και να προχωρούν μπροστά, χτίζοντας τις δικές τους όμορφες γειτονιές, όπως αυτές στην καρδιά της πόλης ή στη συνοικία Βότση της Καλαμαριάς.
Όμως, δεν είναι όλες οι διαδρομές της πόλης ευχάριστες. Κατεβαίνοντας στην πλατεία Ελευθερίας, κάνω ενός λεπτού σιγή. Κλείνω τα μάτια και περπατώ ανάμεσα σε χιλιάδες φοβισμένα ανδρικά πρόσωπα. Κάποιοι είναι 18 χρονών, άλλοι πάλι 42. 11 Ιουλίου 1942, «Μαύρο Σάββατο». Απέναντί τους στέκονται με θρασύ και πρόστυχο ύφος οι κατοχικές γερμανικές δυνάμεις. Τους ανακοινώνουν ότι είναι αναγκασμένοι να συμμετέχουν σε κατασκευαστικές εργασίες για την Οργάνωση Τοτ. Τους περιπαίζουν, τους χαστουκίζουν και τους τραβούν φωτογραφίες, γελώντας μαζί τους. Ένας δημόσιος εξευτελισμός, με την ανθρώπινη ταπείνωση στο μεγαλείο της. Ακούω ακόμη τα σπασμένα γυαλιά που πατάνε με τα γόνατά τους, με κοφτές ανάσες και βουβές κραυγές.
«Adio kerida*: Από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς - 80 χρόνια»
Η πονεμένη ημέρα πλησιάζει. Αύριο, ας αποτίουμε φόρο τιμής στη μνήμη τους και στον άγριο ξεριζωμό που υπέστησαν. Η πόλη συνεχίζει να είναι δίπλα τους με τον πιο συναισθηματικό και καλλιτεχνικό τρόπο. Από τις 2 έως τις 12 Μαρτίου, η 25η διοργάνωση του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης μας προσκαλεί σε μια εβδομάδα σεβασμού προς όλους τους Εβραίους της πόλης που διώχθηκαν, αγωνίστηκαν, μάτωσαν και άφησαν βίαια την τελευταία τους πνοή.
Το σπαρακτικό αφιέρωμα
Το αφιέρωμα, με τίτλο «Adio kerida*: Από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς - 80 χρόνια», ξεκινά την αφήγησή του από τις 15 Μαρτίου του 1943, όταν ο πρώτος συρμός με προορισμό το Άουσβιτς αναχωρεί από τη Θεσσαλονίκη. Το ανεπούλωτο οικουμενικό τραύμα λειτουργεί ως υπενθύμιση και προειδοποίηση για το μέλλον και είμαστε έτοιμοι να θυμηθούμε ξανά τι σημαίνει ανθρωπιά και ενσυναίσθηση.
Στο πλαίσιο του αφιερώματος, θα έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε σπάνιο αρχειακό υλικό και θα γίνουμε κοινωνοί σε ένα οδοιπορικό διάρκειας 566 λεπτών, μέσα από το ντοκιμαντέρ "Shoah" του Κλοντ Λανζμάν. Ο ίδιος εργάστηκε ασταμάτητα για 11 ολόκληρα χρόνια, παίρνοντας συνεντεύξεις από δεσμοφύλακες, μάρτυρες και ναζιστές και εξερεύνησε σε βάθος τον ιστορικό, ανθρωπολογικό και πολιτισμικό αντίκτυπο του Ολοκαυτώματος.
Ακόμη ένα κινηματογραφικό διαμάντι ανοίγει τις πόρτες του στο θρυλικό "Ολύμπιον" και μας περιμένει. Το "The Golem" ενώνει τις σεναριακές και σκηνοθετικές δυνάμεις των Πολ Βέγκενερ και Καρλ Μπέζε με τις μαγικές ενορχηστρώσεις του Γιάννη Βεσλεμέ, φέρνοντάς μας αντιμέτωπους με το ωμό πρόσωπο του αντισημιτισμού.
Το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ "Heroes of Salonika / Ήρωες της Θεσσαλονίκης (2021)" του Τομ Μπαρκάι επικεντρώνεται στη φρίκη της καθημερινής ζωής μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Έξι Θεσσαλονικείς Εβραίοι, επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος, οι περισσότεροι από τους οποίους ζουν στο Ισραήλ, μάς περιγράφουν με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τα βασανιστήρια, τις μεθόδους εξόντωσης, τις αρρώστιες, την πείνα, τα πειράματα που υπέστησαν. Είναι από τις σπάνιες φορές που νιώθουμε τόσο βαθιά την ωμότητα του ναζισμού και την έκταση του εγκλήματος.
Στο "Salonique, ville du silence / Θεσσαλονίκη, πόλη της σιωπής (2006)", ο γεννημένος στη Θεσσαλονίκη Μορίς Αμαραζί καταθέτει φόρο τιμής στο ένδοξο πολυπολιτισμικό παρελθόν της πόλης, της επονομαζόμενης «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων», το οποίο ήρθε σε σύγκρουση με το αφήγημα της ενιαίας εθνικής ταυτότητας που επικράτησε μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων. Συνδυάζοντας εικόνες από τη σύγχρονη πόλη με μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος, αυτή η νοσταλγική παλιννόστηση επιχειρεί να σπάσει το πέπλο της επίσημης σιωπής για την τραγική μοίρα της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης.
Στο σπαρακτικό ντοκιμαντέρ "Φιλιά εις τα παιδιά (2011)" του Βασίλη Λουλέ πέντε ηλικιωμένοι Έλληνες Εβραίοι αφηγούνται στην κάμερα τις τρομακτικές εμπειρίες που βίωσαν στην κατεχόμενη Ελλάδα, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μέσα από τις λέξεις και τις διηγήσεις ανθρώπων που γνώρισαν τη φρίκη από κοντά, γινόμαστε κι εμείς συμμέτοχοι σε μια τραγωδία που δεν θα πάψει ποτέ να αφορά ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Το ντοκιμαντέρ "Εκτός ιστορίας (2012)" της Φωφώς Τερζίδου ανατρέχει τόσο στην πλούσια ιστορία της πολυπληθούς και ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης όσο και στη λιγότερο προβεβλημένη διαδρομή της εβραϊκής κοινότητας της Κατερίνης. Μέσα από μαρτυρίες, τεκμήρια και αναλύσεις ιστορικών, η ταινία πραγματεύεται το πάντα επίκαιρο ζήτημα της επίσημης ιστορικής μνήμης, εξερευνώντας τα καταστροφικά στερεότυπα που εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να γεννούν προκαταλήψεις και να συντηρούν την αποσιώπηση των πιο απάνθρωπων εγκλημάτων.
Info: Το πλήρες πρόγραμμα του αφιερώματος θα ανακοινωθεί σύντομα.
