«Πιστεύω ότι το μέλλον μας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο καλά κατανοούμε αυτόν τον κόσμο, στον οποίο επιπλέουμε σαν κόκκος σκόνης στον πρωινό ουρανό». Mια φράση - κλειδί του σπουδαίου Αμερικανού αστρονόμου, αστροφυσικού και συγγραφέα, Carl Sagan, κοσμεί με τον πιο ουσιαστικό τρόπο ένας από τους τοίχους - κομψοτεχνήματα του Momus - Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. Αφορμή στάθηκε η διοργάνωση της 8ης Μπιενάλε και του φετινού θεματικού της προσανατολισμού. Η έννοια της «Γεωκουλτούρας» δομεί τον κεντρικό άξονα της δημιουργίας και των εσωτερικών αναζητήσεων των καλλιτεχνών, που συμμετέχουν αυτήν τη χρονιά στον δημιουργικό θεσμό. Εκεί που η γη συναντά την κουλτούρα, τότε «γεννιούνται» οι πιο αληθινές ιστορίες. Εκείνες που τιμούν την αγνή ομορφιά της φύσης και την αξιοποιούν με σεβασμό για τα μελλοντικά καλλιτεχνικά οράματα. 

Εμείς είχαμε τη χαρά να είμαστε παρόντες στα εγκαίνια του φετινού προγράμματος, παίρνοντας μια πρώτη γεύση από τη βαθιά σχέση ανάμεσα στη γη και τον πολιτισμό...

«Η τέχνη μπορεί να αλλάξει το μυαλό των ανθρώπων και των επιστημόνων»

Σημαντικά πρόσωπα της διοργάνωσης, αλλά και της τοπικής πολιτικής σκηνής, και όχι μόνο, έδωσαν το παρών στην τελετή έναρξης του αγαπημένου θεσμού, τονίζοντας τη σημασία της στροφής μας προς τη γη. Ο πρόεδρος στο νέο ΔΣ του Momus, Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, μοιράστηκε μαζί μας: «Η τέχνη έχει χρησιμοποιηθεί για να καταγράψει, να γιορτάσει και να επικοινωνήσει τη σχέση μεταξύ των ανθρώπων και της γης. Ο κόσμος αλλάζει, η σχέση μας με τη γη θα αλλάξει και οι προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουμε στο περιβάλλον είναι τεράστιες. Η τέχνη μπορεί να αλλάξει το μυαλό των ανθρώπων και των επιστημόνων και αυτό φιλοδοξούμε να κάνουμε εδώ.»

Η Διευθύντρια της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, Θούλη Μισιρλόγλου ανέφερε χαρακτηριστικά: «Μια διοργάνωση, που αφηγείται μέσα από τη σύγχρονη τέχνη πολλές διαφορετικές ιστορίες γύρω από τη "Γεωκουλτούρα", έναν όρο που έβαλε η Συραγώ Τσιάρα και που συνεχίσαμε, έναν όρο - συγγενή με την γεω-πολιτική, που επαναφέρει τις ιδέες και τις αξίες της γης στον πολιτισμό, υπενθυμίζοντας παράλληλα, όμως, ένα πλαίσιο διαπραγματεύσεων και συγκρούσεων πολιτισμικής, γεωγραφικής και πολιτικής φύσης, μέσα στις οποίες συμβαίνουν όλα.»

Ενώ συνεχίζει, «Αν μπορούσα να συνοψίσω το τι επιχειρούν οι καλλιτέχνες στο σύνολό τους, ως πρωταγωνιστές της 8ης Μπιενάλε, θα έλεγα ότι δίνουν έμφαση σε ιστορίες τόπων και ανθρώπων, θέτουν ζητήματα ταυτότητας, ηθικής, δικαίου και βιωσιμότητας. Διερευνούν δυνατότητες συλλογικής ύπαρξης, μας δίνουν την ευκαιρία να φανταστούμε διαφορετικές εκδοχές του παρόντος και του μέλλοντος, να φανταστούμε ξανά αν και ποιους σπόρους κοινής συλλογικής ζωής μπορούμε να σπείρουμε, να πλουτίσουμε τη συλλογή μας από εικόνες, μεταφορές και άλλα εκφραστικά μέσα, τα οποία θα χρησιμοποιήσουμε μετά για να φτιάξουμε τις νέες παραβολές μας και ίσως, ελπίζουμε, να προσφέρουμε τη δυνατότητα να σκεφτούμε τον κόσμο. Ένας ποιητής, ο Λειβαδίτης, θα έλεγε με πολύ λιγότερα λόγια και λιγότερο βαρετά και σίγουρα πιο αισθαντικά: "Σαν σανίδα από θλιβερό ναυάγιο η γηραιά μας ήπειρος, βέβαια αγάπησε τα ιδανικά της ανθρωπότητας, αλλά τα πουλιά πετούσαν πιο πέρα. Σκληρός, άκαρδος κόσμος, που δεν άνοιξε ποτέ μια ομπρέλα πάνω από το δέντρο που βρέχεται, αλλά τα βράδια τι όμορφα που μυρίζει η γη". Η σκέψη να ανοίξει κανείς μια ομπρέλα για το δέντρο που βρέχεται και όχι μόνο για τον εαυτό του, ή έστω για έναν άλλον άνθρωπο, ίσως και να είναι αληθινή πολιτική, διαφορετική πολιτική...»

«Η τέχνη παράγει πολιτική»

Η Αντιπεριφερειάρχης Μητροπολιτικής Ενότητας Θεσσαλονίκης, Βούλα Πατουλίδου, τόνισε τα βήματα διεθνοποίησης του μουσείου σύγχρονης τέχνης της πόλης: «Η τέχνη παράγει πολιτική. Στην Ελλάδα μπορούμε να παράξουμε απίστευτα έργα τέχνης. Χαίρομαι γιατί από το 2011 ξεκίνησε η συνεργασία μας με το μουσείο, και η επισκεψιμότητα έχει αυξηθεί. Η Θεσσαλονίκη είναι ένα απίστευτο, ατελείωτο συρταρωτό μυθιστόρημα πολιτισμών, και αυτό καταγράφεται μέσα από τη διαδικασία των εκθέσεων και χαίρομαι που μπορούμε να δίνουμε το "φάρμακο" της δημιουργίας, την τέχνη.»

Οι καλλιτέχνες με τα έργα τους μας ευαισθητοποιούν, μας κινητοποιούν και μας συστήνουν ξανά με το φυσικό μας περιβάλλον...

Ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Ζέρβας, μίλησε για την καίρια παρέμβαση των καλλιτεχνών όσον αφορά τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης μας με τη φύση: «Ζούμε στις πόλεις και η επαφή μας με την φύση είναι περιορισμένη και χρόνο με τον χρόνο αυτό γίνεται πιο έντονο. Περιορισμένη είναι και η εμπειρία μας από περιοχές του πλανήτη, που επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή. Οι περισσότεροι από εμάς τείνουν να ξεχνούν αυτές τις περιβαλλοντικές καταστροφές και κυρίως τα αίτια που τις προκαλούν. Τότε έρχονται οι καλλιτέχνες, οι οποίοι μας μεταφέρουν αυτό το μήνυμα με τα έργα τους. Μας ευαισθητοποιούν, μας κινητοποιούν και μας συστήνουν ξανά με το φυσικό μας περιβάλλον.» 

«Η έξυπνη πόλη είναι αυτή που θα επενδύσει στον πολιτισμό»

Ο υφυπουργός Σύγχρονου Πολιτισμού, Νικόλας Γιατρομανωλάκης, τόνισε τα εξής σημαντικά λόγια: «Σιγά σιγά βλέπουμε την τέχνη να μετατοπίζεται προς το δυστοπικό τοπίο, το οποίο την εκφράζει. Είναι μια βαθιά πολιτική έκθεση, καθώς η πολιτική και ο πολιτισμός έχουν την ίδια ρίζα. Πέρα από τη γηγενή του αξία, παρακολουθούμε και τη λειτουργική αξία του πολιτισμού. Ειδικά αυτή η Μπιενάλε, μπορεί να επιτελέσει ακόμη καλύτερα το έργο της δικτύωσης και της ευαισθητοποίησης. Και η Περιφέρεια και ο Δήμος αντιλαμβάνονται την προστιθέμενη αξία του θεσμού. Αυτό που είναι πολύ ενδιαφέρον και με χαροποιεί ιδιαίτερα, είναι ότι αποτελεί μια συνεργατική προσπάθεια όχι μόνο των καλλιτεχνών, αλλά και των φορέων της Θεσσαλονίκης, κάτι που ενθαρρύνουμε και ζητάμε. Αυτή η Μπιενάλε θέτει ερωτήματα για το μέλλον. Αυτό, που μου τριβελίζει το μυαλό είναι: Νομίζουμε ότι τη λύση θα τη δώσει μόνη της η τεχνολογία. Έξυπνες πόλεις θα μεγιστοποιήσουν τους πόρους και θα προβλέπουν τα προβλήματα. Επιτρέψτε μου να διαφωνήσω. Δεν είναι αυτό η έξυπνη πόλη, αλλά αυτή που θα επενδύσει στον πολιτισμό και την τέχνη, γιατί είναι ο μόνος τρόπος να προσελκύσεις καινοτομία και να γεμίσεις δημιουργικότητα την πόλη σου, κάνοντάς την, ταυτόχρονα, βιώσιμη.»

«Αφήστε τα αστέρια να λάμψουν ελεύθερα, σβήστε κανένα φως»

Ένα project, που μας άγγιξε από τα πρώτα λεπτά στην είσοδό μας στο μουσείο σύγχρονης τέχνης  έχει τίτλο «Κλιματική Βουλή. Αφηγήσεις του μη ανθρώπινου» των καλλιτεχνικών ομάδων metagarten helfersyndrom. Ο καθένας μας έχει την ευκαιρία να καταγράψει όλα αυτά που θα ήθελε να επικοινωνήσει με τον άνθρωπο σαν να ήταν ένα διαφορετικό πλάσμα. Μια πρωτόγνωρη εμπειρία, στην οποία παιδιά και ενήλικες, ανταποκρίθηκαν από την πρώτη στιγμή, μεταφέροντας συγκινητικά μηνύματα σχετικά με την κλιματική κρίση.

Info:  MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης / Museum of Contemporary Art, Εγνατίας 154 εντός ΔΕΘ-Helexpo. Διάρκεια project έως: 19.02.2023.

«Η φροντίδα»

Ακόμη μια έκθεση, που μας εντυπωσίασε με την πρωτοτυπία και τη διάθεση ανησυχίας των καλλιτεχνών της είναι το project «Κιβωτός: Μια κατασκευή φροντίδας», υπό την επιμέλεια του Θοδωρή Μάρκογλου και της Κατερίνας Σύρογλου. 43 δημιουργοί με περισσότερα από 75 έργα τέχνης ζωγραφικής, γλυπτικής, και νέων μέσων που προέρχονται από τις συλλογές του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης αποτυπώνουν, διαχειρίζονται και προωθούν την έννοια της κιβωτού ως τρόπου διάσωσης, προστασίας και διατήρησης δεδομένων, αντικειμένων και πληροφοριών για μελλοντική χρήση. Φαντασία, επιτακτική ανάγκη για επικοινωνία και ανάδειξη της φύσης ως διαχρονικού μητρικού συμβόλου. Η παρακμή της μέλισσας, η αποψίλωση των δασών, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η υπερθέρμανση, και πολλά ακόμη κρίσιμη ζητήματα, που μας αφορούν άμεσα, αποτελούν πυλώνες προβληματισμού αυτών των δημιουργών. 

Info: MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης / Museum of Contemporary Art, Εγνατίας 154 εντός ΔΕΘ-Helexpo. Διάρκεια έκθεσης έως 26.03.2023.

«Η φύση σε ρόλο δημιουργού»

Πρωτότυπα υλικά, όπως κριθάρι, χρώμα πορσελάνης και θερμοπλαστικό, καθώς και μακροχρόνιος πειραματισμός με βιοπλαστικό, κρυστάλλους και φυτρώματα αποτελούν τα στοιχεία, που μας κινούν αυτόματα το ενδιαφέρον. Στην εγκατάσταση του Momus -Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, η έκθεση «Graceland. Ο θρίαμβος μιας αβέβαιης πορείας» μας υπόσχεται μια εκλεπτυσμένη αισθητηριακή εμπειρία. Τρεις γυναίκες εικαστικοί, η Ράνια Εμμανουηλίδου, η Φανή Μπουντούρογλου και η Ευαγγελία Ψωμά, δίνουν ένα καλλιτεχνικό ραντεβού με στόχο να θίξουν το καίριο ζήτημα της επιστροφής στα ιδεώδη του ανθρωπισμού. Μέσα από τις συνεχείς τους δοκιμές, αξιοποιώντας τη φύση ως δημιουργό, διερευνώνται οι συνδέσεις μεταξύ της καταστροφής της γης και της πατριαρχικής και καπιταλιστικής ηγεμονίας, που αγνοεί την ηθική προτεραιότητα της ανάγκης του φροντίζειν.

Κάθε διάδρομος αποτελεί και μια ιδιαίτερη πρόσκληση για εξερεύνηση και κινητοποίηση. Γυναικείες φιγούρες, προκαλούν ταυτόχρονα δέος και ταραχή, φέρνοντάς μας αντιμέτωπους με την ωμότητα, την πάλη και μια ξεχωριστή άγρια ομορφιά της φύσης, καθώς εκδικείται. 

Σε μια σκοτεινή αίθουσα, ειδικά διαμορφωμένη, δίνοντάς μας την αίσθηση σαν να προχωράμε μέσα σε δάσος, έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε ένα σύντομο clip με μοναδικούς ήχους της φύσης που μας χαλαρώνουν. Στο video, παρακολουθούμε τον ηθοποιό, Στυλιανό Δοκούζ, να αγγίζει, να μυρίζει και να γίνεται ένα" με τη φύση. 

Info: MOMus–Experimental Centre for the Arts / Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, Προβλήτα 1, λιμάνι Θεσσαλονίκης. Διάρκεια έκθεσης έως 23.04.2023.

«Κανένας μόνος, κανένας νηστικός»

Με διαχρονική αίσθηση της αλληλεγγύης και με κεντρικό σύνθημα «κανένας μόνος, κανένας νηστικός», η αυτόνομη ομάδα μαγείρων και φίλων με κοινωνική συνείδηση και ιδιαίτερα ανεπτυγμένη ευαισθησία "Chefs for Zero Hunger", οι οποίοι δραστηριοποιούνται στη Θεσσαλονίκη εδώ και 2,5 χρόνια, συνεργάστηκαν με το Μουσείο και προετοίμασαν με την ιδιαίτερη φροντίδα, που τους διακατέχει το μενού των εγκαινίων. Είναι σημαντικό ότι οι ίδιοι μαγειρεύουν με δικούς τους πόρους και χωρίς οικονομικό αντίτιμο για όσους έχουν ανάγκη, πρωτίστως ανέργους και άστεγους, με βασικούς άξονες την εντοπιότητα, τη εποχικότητα και την παράδοση.

O chef, Γιάννης Κατσαντώνης, ενεργό μέλος της ομάδας, μας μίλησε για το main concept που ακολούθησαν. Ογάνωσαν έναν επιμελημένο μπουφέ, με κύρια υλικά τους καρπούς της γης. Κριτσίνια με παρμεζάνα με πέστο βασιλικού, σπανακοτυροπιτάκια ολικής αλέσεως με μανιτάρι, μίνι burgers  με πατατοκεφτέ, αλλά και τραχανότο από βιλογικό ρεβύθι με πράσα, αφυδατωμένη ντομάτα με χώμα χαρουπιού ελιάς και βρώσιμα λουλούδια και λαχταριστές baby πατάτες με κρέμα καπνιστής πέστροφας απογείωσαν τις αισθήσεις και μας έφεραν πιο κοντά στη μαγεία της natural γευστικής ταυτότητας. 

Mother Earth is everywhere!