Τhe Talks: Με τον εικαστικό Κώστα Τσόκλη

Με αφορμή τη νέα έκθεση του στην Αrtion Galleries στη Θεσσαλονίκη, ο σπουδαίος Κώστας Τσόκλης μας μιλάει με αφορμή την καινούρια σειρά έργων του με τίτλο «Νύχτες λαμπρές ...της προσμονής και της ελπίδας», την οποία δημιούργησε μέσα στην περίοδο της καραντίνας,τον χειμώνα του ’21 και παρουσίασε για πρώτη φορά στο Μουσείο του στην Τήνο. Nυχτερινά τοπία, έναστροι ουρανοί, φεγγαρόλουστες νύχτες, ροδαυγή, αλλά πάντα δοσμένα εικαστικά με την τέχνη του Τσόκλη και με μια πρόθεση να αποδοθεί η ελπίδα και η προσμονή, προκαλώντας στον θεατή έντονα συναισθήματα.

Έχετε καταφέρει να κατακτήσετε την κορυφή με τον δικό σας μοναδικό τρόπο και το έργο σας να γίνεται άμεσα αναγνωρίσιμο και να διέπεται από μια ξεχωριστή ευαισθησία που έκανε το όνομα Tsoclis να διαπρέψει.

Αφού το λέτε! Σας ευχαριστώ... έτσι θα είναι! Σίγουρα έχουμε ανάγκη τον καλό λόγο όσοι πιστεύουμε (και προσπαθούμε) πώς κάτι άλλο έχουμε να πούμε στους συνανθρώπους μας. Στο μέτρο πάντα που το αξίζουμε, γιατί πολλές φορές ο έπαινος απευθύνεται εύκολα σε λάθος ανθρώπους και με λάθος τρόπο και τότε είναι άχρηστος και συχνά βλαβερός. Από τα λόγια σας λοιπόν ξεχωρίζω τη λέξη «αναγνωρίσιμος», γιατί στη μακρόχρονη πορεία μου, ενδιαφέρθηκα για διαφορετικά πράγματα και όπως είναι φυσικό και συνεπές, μίλησα με διαφορετικό τρόπο για αυτά. Υπάρχουν τρόποι πολλοί, για να επιτύχεις την αναγνωρισιμότητα. Ένας είναι να φτιάχνεις και ξαναφτιάχνεις το ίδιο έργο σε παραλλαγές. Ένας άλλος, να χρησιμοποιείς πάντα τα ίδια εμφανή και χαρακτηριστικά υλικά και ένας τρίτος (ο πιο ουσιώδης), να βλέπεις τα πράγματα με τα δικά σου μάτια και να μιλάς για αυτά με τη δική σου γλώσσα. Έχω περάσει νομίζω και από τα τρία αυτά κανάλια, πώς να μην είμαι αναγνωρίσιμος; Όμως το μεγάλο έργο, ξεπερνά σε φήμη το δημιουργό του. Απογαλακτώνεται. Γίνεται «Νεφερτίτη», γίνεται «Ηνίοχος», «Τζοκόντα», «Γκουέρνικα», «Δαυίδ», «Πινόκιο», «Μίκυ Μάους». Ακόμα και «Δρομέας», «Καμακωμένο Ψάρι», «Η αποθέωση του Αθανάσιου Διάκου», «Η Κοιμωμένη». Γίνεται «Παρθενώνας», γίνεται «Πυραμίδες». Σε όλα υπάρχει μια ανώτερη βαθμίδα. Άρα ας μην ψάχνουμε για κορυφές ή για πρόποδες.

Μιλήστε μας για την πορεία σας, πώς ξεκίνησαν όλα, ποιο ήταν το σημείο εκκίνησης και πώς εξελίχθηκε η διαδρομή σας... Ποιοι ήταν οι σταθμοί στην εξέλιξή σας ως καλλιτέχνης, αυτά που θεωρείτε ότι καθόρισαν την πορεία σας.

Πολλές φορές έχω μιλήσει για την πορεία μου και για τη ζωή μου, έτσι που είναι πια γνωστά σε εκείνους που ενδιαφέρονται για τα πράγματα της τέχνης, τα πράγματα του πολιτισμού. Ας μην κουράζουμε άλλο τους αδιάφορους. Υπάρχουν για αυτούς θέματα πολύ πιο ενδιαφέροντα. Άλλες ανάγκες, πιο άμεσες ηδονές, χειροπιαστές.

Μιας και με ρωτάτε όμως, θα σας πω. Αυτά λοιπόν, που καθόρισαν τη ζωή και την τέχνη μου, ήταν πρώτα μια σχετική ικανότητα να ζωγραφίζω. Μετά η γνωριμία μου με ανθρώπους της τέχνης, η φοίτησή μου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, η υποτροφία του «Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών» (Ι.Κ.Υ.) για το εξωτερικό, με συνέπεια την αποκάλυψη στα μάτια μου και τη συνείδησή μου της σύγχρονης τέχνης της εποχής εκείνης και από 'κει και πέρα, το πείσμα μου, η υποστήριξη που βρήκα από κριτικούς της τέχνης, γκαλερίστες και φιλότεχνους από όλο τον κόσμο, η φιλία μου με κάποιους συναδέλφους, αλλά και η λογοτεχνία, η ποίηση, η αγάπη της συζύγου μου, οι ασίγαστες δημιουργικές μου ανάγκες, η επιμονή και η φιλοδοξία μου.
Και πάνω από όλα, νομίζω, το θάρρος να λέω και να κάνω ότι πίστευα πως ήταν σωστό, (αν και συχνά έκανα λάθη) και πάντα ήμουν έτοιμος να πληρώσω για αυτά τη σωστή τους τιμή, χωρίς παζάρια και παράπονα.

Ποια είναι τα υλικά που αγαπάτε περισσότερο να δουλεύετε, πώς καταλήξατε σ’ αυτά και τι είναι αυτό το ξεχωριστό που σας προσφέρουν;

Τα υλικά μου, ήταν λοιπόν (και είναι) τα θέματα των έργων μου. Εμπιστεύτηκα τα ταπεινά και τα ασήμαντα. Εκείνα δηλαδή που οι δυνάμεις μου, μου επέτρεπαν να ευεργετήσω, παίρνοντάς τα από την αφάνεια και την αδιαφορία, (αν όχι την περιφρόνηση) και εισάγοντάς τα στο πάνθεον της τέχνης και του πολιτισμού. Πρώτα μια πόρτα, ένα παράθυρο, ένα κασόνι, ένας σωλήνας, μια καρέκλα, μια σκάλα και αργότερα μια πεταμένη εφημερίδα, ένα μαύρο ή ένα άσπρο τσαλακωμένο χαρτάκι, ένα παλιόξυλο, ένα σύρμα, ένας σπάγκος, ένα καρφί, το «Καμμένο σπίρτο», ένα φτύσιμο που μέσα του καθρεφτίζονταν ο ουρανός, μια χειρονομία, μια σταξιά, μια πέτρα και μετά, το «Τίποτα», το «Έργο- Ιδέα» και τελικώς το «Μη Έργο». Όμως, καταπιάστηκα και με πράγματα που με ξεπερνούσαν, όπως οι αρχαίες τραγωδίες, το περιβάλλον, (μέχρι νησί ολόκληρο μετέτρεψα σε έργο τέχνης τη Σπιναλόγκα), η τεχνολογία... Έργα που άνοιξαν στην εποχή τους καινούργιους δρόμους στην παγκόσμια Τέχνη. Τώρα ασχολούμαι με τη Φύση, με το Διάστημα, με το αναπάντεχο. Με υλικά πάντα ταπεινά και περιφρονητέα.

Τι μέρος της ζωής σας καταλαμβάνει η τέχνη;

Δυστυχώς για τους οικείους μου, η τέχνη καταλάμβανε και καταλαμβάνει όλο μου τον χρόνο και όλο μου το ενδιαφέρον για τη ζωή. Ό,τι απέκτησα, υλικό, ηθικό, ή αισθησιακό η τέχνη μου το έδωσε, αλλά κι εγώ σ’ αυτήν το επέστρεψα. Κάποτε μάλιστα με τόκο βαρύ. Έζησα και ζω σχεδόν ασκητικά και αυτό μου πάει. Δουλεύω ακόμα ακατάπαυστα, δεν ξέρω τι θα πει ανάπαυση, στάθηκα τυχερός, απέφυγα πολλές παγίδες.

Ποιες άλλες τέχνες κινούν το ενδιαφέρον σας και πώς τις επεξεργάζεστε μέσα σας;

Πρώτα ο Λόγος, γραπτός ή προφορικός, τον οποίον τολμώ συχνά να χρησιμοποιήσω για να εκφράσω τις απόψεις μου για τη ζωή και για την τέχνη. Αλλά και το Θέατρο. Αν και τα τελευταία χρόνια δεν το παρακολουθώ για ευνόητους λόγους. Αγαπώ την κίνηση στους Άλλους (των Άλλων), το τραγούδι, (δεν λέω την κλασική μουσική γιατί εκεί είμαι απαίδευτος και λυπάμαι γι’ αυτό) και τα επεξεργάζομαι σαν μέσο απόλαυσης αλλά και μάθησης, σαν κρίκους συνδετικούς με τη ζωή και τη σκέψη δημιουργών άλλων τομέων.

Όταν έρχεται η μαγική στιγμή που ένα έργο ολοκληρώνεται, έχετε το αίσθημα της πληρότητας; Υπάρχει όριο στη δημιουργικότητα σε σχέση με την τέχνη;

Όταν έρχεται αυτή η στιγμή, ελευθερώνομαι και αφήνω το έργο να πάρει το δρόμο του. Το βλέπω και το κρίνω σαν έργο άλλου. Κάθε φορά που εκ των υστέρων, παρατηρώ τα ελαττώματα ενός έργου μου και προσπαθώ να τα διορθώσω, το καταστρέφω και μετά μετανιώνω. Λυπάμαι. Έχω καταστρέψει κάποια καλά έργα μου προσπαθώντας να τα διορθώσω. Ήταν λάθος. Δεν υπάρχουν όρια για το καλό και το κακό. Υπάρχει η δυνατότητα Αυτού ή του Άλλου.

Η τέχνη είναι μια διεθνής γλώσσα που δημιουργεί συναισθήματα. Πώς το εισπράττετε αυτό στα πέρατα του κόσμου που έχουν φιλοξενηθεί τα έργα σας και πώς επηρεάζονται οι διαφορετικές κουλτούρες

Όχι! Όχι! Η τέχνη δεν είναι ακόμα διεθνής. Αυτό είναι ψέμα. Κάθε λαός, κάθε τόπος, κάθε χρόνος, κάθε άνθρωπος εκφράζει τα δικά του αισθήματα κι έτσι καθίσταται συμμέτοχος στην παγκόσμια πυραμίδα του πολιτισμού. Εκφράζει τη δική του πραγματικότητα (δεν μιλάω προς Θεού για φολκλόρ) μιλάω για πραγματικότητα πολιτιστική, οικονομική, γεωφυσική, ιστορική, προσωπική. Όσο όμως η ζωή μας εξομοιώνεται μέσω των μέσων μαζικής επικοινωνίας, τεχνολογίας, τροφίμων, μεταφορικών μέσων και λαμβάνει την ίδια πληροφόρηση με το σύνολο της ανθρωπότητας τόσο και η τέχνη μας θα παρομοιάζει. Η πολλαπλότητα των προτάσεων θα συρρικνώνεται και αυτό θα είναι το τίμημα της αναγκαίας, της μοιραίας παγκοσμιοποίησης. Η τέχνη τείνει να γίνει δημοσιογραφία και οι καλλιτέχνες ακτιβιστές. Η ποιότητα και η ευαισθησία μετριούνται με την ποσότητα των μηδενικών που ακολουθεί ένα νούμερο. Ποιος θα τολμήσει να το αμφισβητήσει πια.

Το μουσείο στην Τήνο είναι αυτό που ονειρευτήκατε ή όχι; Πώς θα θέλατε να εξελιχθεί;

Προσπαθώ. Θα ’θελα να ανταποκρίνεται στα όνειρά μου, αλλά θέλει δουλειά ακόμα και θα ‘θελα να εξελιχθεί με τον καιρό σ’ έναν τόπο ανταλλαγής και συνάντησης και όχι μόνο σε τόπο προσκυνήματος και θαυμασμού. Όχι ως κενοτάφιο αλλά ως εντευκτήριο.

Μιλήστε για την ατομική σας έκθεση στην Artion Galleries στη Θεσσαλονίκη. Tι θα δούμε στην έκθεση αυτή;

Έργα που έγιναν στον χρόνο του εγκλεισμού και της απομόνωσης και εκφράζουν τη διάθεσή μου για ρέμβη. Έργα που τα αγαπώ πολύ και τα προτείνω στους άλλους με δισταγμό, αλλά πρέπει, μια και δεν τα έφτιαξα για τον εαυτό μου. Εγώ τα φαντάστηκα και αυτό μου αρκούσε. Τα έφτιαξα για τους άλλους, γιατί πώς αλλιώς θα τους μεταφέρω τις φαντασιώσεις μου; Το όπλο μου, το μέσο μου, είναι αυτό.

Ποιο θεωρείτε το μεγαλύτερο σας επίτευγμα;

Ασφαλώς, (και ελπίζω να συμφωνείτε), το ότι πήρα κάποτε αυτό το άμοιρο παιδί που λεγόταν Κωστάκης και το έκανα να λέγεται Τsoclis.

Αν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι από το παρελθόν τι θα ήταν αυτό;

Θα ήθελα να αξιοποιήσω καλύτερα τα χρόνια της εύκολης μάθησης. Τα χρόνια δηλαδή της εφηβείας και της πρώτης νεότητας.