Όταν πρόκειται για το σώμα μας, έχουμε το δικαίωμα της επιλογής: την επιμήκυνση της γονιμότητάς μας. Απευθυνθήκαμε στην Κλινική Εμβρυολόγο Χαρά Παπανίκου, MSc, ESHRE Certified, HCPC Registered και Υπεύθυνη Εργαστηρίου της Μονάδας Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής της Fertilia, ώστε να μας λύσει τις απορίες μας σχετικά με την κατάψυξη ωαρίων. 

Τους τελευταίους μήνες ακούγεται συχνά ο όρος «Bodily autonomy» (σωματική αυτονομία), που σχετίζεται με την προσωπική επιλογή για ό,τι συμβαίνει στο σώμα μας και τις αποφάσεις που παίρνουμε σχετικά με το σεξ, την αντισύλληψη, την υγειονομική μας περίθαλψη, χωρίς αυτές να καθορίζονται από κάποιο άλλο πρόσωπο. Σύμφωνα με την έκθεση του Παγκόσμιου Πληθυσμού της UNFPA για το 2021, πάνω από το 50% των γυναικών δεν έχει αυτονομία του σώματός του. Το να έχουμε αυτονομία όσον αφορά στο σώμα μας σημαίνει ότι είμαστε ελεύθεροι άνθρωποι και έχουμε την ικανότητα να αυτοδιαχειριζόμαστε πράγματα που αφορούν στους εαυτούς μας και μόνον, όπως το να μπορούμε να επιλέξουμε αν θα γίνουμε μητέρες ή όχι, αν θα καθυστερήσουμε τη μητρότητα διατηρώντας τη γονιμότητά μας. 

Με την ασφαλή τεχνική της κρυοσυντήρησης ή κατάψυξης ωαρίων κάνουμε τον χρόνο σύμμαχό μας, διατηρώντας την αναπαραγωγική μας ικανότητα. Σε ποια στιγμή πρέπει να γίνεται αυτή η πρωτοποριακή μέθοδος, ποια είναι η διαδικασία και ποια τα ποσοστά επιτυχίας; Η Κλινική Εμβρυολόγος Χαρά Παπανίκου, MSc, ESHRE Certified, HCPC Registered και Υπεύθυνη Εργαστηρίου της Μονάδας Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής της Fertilia, λύνει τις απορίες μας!

Το ταξίδι των ωαρίων 

Τα ωάρια δημιουργούνται όταν ακόμη η γυναίκα βρίσκεται στη μήτρα. Μέχρι την 20ή εβδομάδα κύησης, οι μικροσκοπικές αναπτυσσόμενες ωοθήκες του θηλυκού εμβρύου περιέχουν περίπου πέντε εκατομμύρια ωάρια (η επιστημονική τους ονομασία είναι «γαμέτες», «ωογόνια» ή «ωοκύτταρα»). Αυτός είναι ο μέγιστος αριθμός ωαρίων που θα έχει ποτέ μία γυναίκα, επειδή μετά από αυτό το διάστημα σταματούν να παράγονται νέα. Για λόγους που είναι ακόμη ασαφείς, τα περισσότερα από τα δύο τρίτα αυτών των ωαρίων εκφυλίζονται τους επόμενους μήνες, αφήνοντας ένα πολύ μικρότερο απόθεμα κατά τη γέννηση, το οποίο κυμαίνεται από 500.000 έως 1.000.000.

Τα ωάρια αυτά αποτελούν το μόνο απόθεμα ωαρίων που θα έχει μια γυναίκα στη ζωή της, το οποίο στεγάζεται σε δομές που ονομάζονται «αρχέγονα ωοθυλάκια» και αφορούν στα διάφορα στάδια ανάπτυξής τους. Αν και αρκετά ωοθυλάκια (30-40) αρχίζουν να αναπτύσσονται πριν από κάθε ωορρηξία, συνήθως μόνο ένα φτάνει στη φάση να απελευθερώσει ωάριο. Τα υπόλοιπα εκφυλίζονται κατά τη διάρκεια της φάσης ανάπτυξης - έξι έως οκτώ εβδομάδες. Έτσι, μια γυναίκα στην πραγματικότητα έχει διαθέσιμα μόνο περίπου 400 ωάρια κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής της ζωής. Αυτό είναι περίπου το 1% του συνόλου των ωοθυλακίων που θα παραχθούν. Μέχρι την ηλικία των 30 ετών, λοιπόν, οι γυναίκες θα έχουν κατά μέσο όρο μόνο το 12% του αριθμού των ωαρίων που είχαν κατά τη γέννησή τους. Αυτός ο αριθμός εξακολουθεί να είναι επαρκής για να υποστηρίξει τη γονιμότητα για τα επόμενα χρόνια, υπό την προϋπόθεση ότι οι ωοθήκες είναι υγιείς και δεν επηρεάζονται από φάρμακα για τον καρκίνο ή δεν έχουν πραγματοποιηθεί σοβαρές χειρουργικές επεμβάσεις σε αυτές. 

Από την άλλη πλευρά, μπορεί να υπάρχουν γυναίκες στα 30 τους που παρουσιάζουν ταχύτερο ρυθμό απώλειας ωαρίων λόγω κάποιων παραγόντων κινδύνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εμφανίσουν πρόωρη εμμηνόπαυση ή πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, που σημαίνει απώλεια της φυσιολογικής λειτουργίας των ωοθηκών. 

Τι είναι η κατάψυξη Ή κρυοσυντήρηση ωαρίων; 

«Η κρυοσυντήρηση ωαρίων είναι μια διαδικασία κατά την οποία καταψύχονται ώριμα ωάρια, τα οποία λαμβάνονται διακολπικά με ωοληψία, ύστερα από διέγερση των ωοθηκών ή επαναλαμβανόμενους φυσικούς κύκλους. Η κατάψυξη μπορεί να γίνει είτε για ιατρικούς λόγους (χημειοθεραπεία, χειρουργικές επεμβάσεις, που μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή επιβάρυνση στα ωάρια) είτε για κοινωνικούς λόγους (συντήρηση γονιμότητας), όταν, για παράδειγμα, στην ηλικία των 30-35 ετών ή νωρίτερα η γυναίκα δεν προτίθεται να κάνει οικογένεια στο άμεσο μέλλον και επιθυμεί να "σταματήσει το βιολογικό της ρολόι", εξηγεί η ειδικός. 

Ποιες αφορά αυτή η μέθοδος;

«Η κατάψυξη ωαρίων χρησιμοποιείται από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 για συντήρηση γονιμότητας σε νεαρές γυναίκες που υποβάλλονταν σε χημειοθεραπεία για καρκίνο με κίνδυνο να χάσουν τη γονιμότητά τους», μας εξηγεί η Κλινική Εμβρυολόγος Χαρά Παπανίκου και συνεχίζει: «Το 1986 είχαμε τη γέννηση του πρώτου παιδιού με χρήση κατεψυγμένου ωαρίου. Η μέθοδος έχει εξελιχθεί, ώστε πλέον να περιλαμβάνει και κρυοσυντήρηση για κοινωνικούς λόγους. Το τελευταίο προσφέρει δύο σημαντικά πλεονεκτήματα σε νεαρές γυναίκες που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν σε μεγαλύτερη ηλικία: τους παρέχει τη δυνατότητα να γίνουν μητέρες χρησιμοποιώντας τα δικά τους κατεψυγμένα-αποψυγμένα ωάρια και ταυτόχρονα μειώνει τον κίνδυνο απόκτησης παιδιών με χρωμοσωμικές ανωμαλίες που σχετίζονται με ανευπλοειδίες ωαρίων προχωρημένης ηλικίας. Επιπρόσθετα, για εκείνες τις γυναίκες που δεν έχουν σύντροφο ή για όσες έχουν ηθικούς ενδοιασμούς ως προς την κρυοσυντήρηση εμβρύων, αυτή η τεχνική είναι μια προτιμότερη εναλλακτική. Μπορεί επίσης να ωφελήσει και άτομα που σκέφτονται να διατηρήσουν τη γονιμότητα τους πριν από τη διαδικασία φυλομετάβασης, μια περίπτωση που κερδίζει συνεχώς έδαφος στις μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παγκοσμίως. Επιπλέον, βρίσκει εφαρμογή και σε περιστατικά όπου η έκτακτη κατάψυξη ωαρίων είναι αναγκαία όταν ο σύντροφος δεν μπορεί για οποιονδήποτε λόγο να δώσει δείγμα για τη γονιμοποίηση των ωαρίων την ημέρα της ωοληψίας και η μόνη μας εναλλακτική είναι η συντήρηση των ωαρίων». 

Πότε είναι καλό να πραγματοποιηθεί η κατάψυξη ωάριων και πόσο διαρκεί;

Όσο νεότερη είναι η γυναίκα τόσο καλύτερη η ποιότητα των ωάριων και τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες για μια μελλοντική εγκυμοσύνη. Ιδανική είναι η ηλικία μεταξύ 30-36 ετών, ή ακόμη νωρίτερα, αν πρόκειται για ασθενείς με καρκίνο ή άλλη γνωστή πάθηση με επίδραση στην ωοθηκική εφεδρεία. Σύμφωνα με την ισχύουσα ελληνική νομοθεσία, τα ωάρια δύναται να κρυοσυντηρηθούν για 5 έτη αρχικά, με κατάργηση του ανωτάτου ορίου των 20 ετών όσον αφορά την διάρκειά της. 

Ποια είναι η διαδικασία; 

Αρχικά πραγματοποιούνται εξετάσεις, όπως αίματος και υπερηχογράφημα, για να αξιολογηθεί η ποιότητα και η ποσότητα των ωαρίων. Η θεραπεία μπορεί να ξεκινήσει σε οποιαδήποτε φάση του κύκλου και αφού αποφασιστεί ότι θα συλλεχθούν τα ωάρια, η γυναίκα υποβάλλεται σε ενέσιμη θεραπεία με σκοπό την πολλαπλή παραγωγή αυτών, 9-12 ημέρες πριν. Μετά τη διέγερση, συλλέγονται τα ωάρια από τις ωοθήκες με μία βελόνα που τοποθετείται με υπερηχογραφική καθοδήγηση μέσω του κόλπου. Στη συνέχεια, τα ωάρια, καταψύχονται. «Στη Fertilia», όπως επισημαίνει η κ. Παπανίκου, «η κατάψυξη ωαρίων είναι μια συνηθισμένη εργαστηριακή διαδικασία, η οποία πραγματοποιείται με τη μέθοδο της υαλοποίησης (vitrification), της ταχείας δηλαδή κατάψυξης, η οποία γίνεται με τη χρήση υψηλών συγκεντρώσεων κρυοπροστατευτικού υλικού μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, ενώ ταυτόχρονα ελαττώνεται απότομα η θερμοκρασία με τα ωάρια να εμβαπτίζονται άμεσα σε υγρό άζωτο. Η συγκεκριμένη τεχνική είναι πολύ γρήγορη και αποτελεσματική, με τα ποσοστά επιβίωσης ωαρίων να ξεπερνούν το 95% σε εργαστήρια εξειδικευμένα στην υαλοποίηση και αναθέρμανση ωαρίων, όπως είναι αυτό της Fertilia». 

Στο εργαστήριό μας διατηρούμε δείκτες ποιότητας σε τριμηνιαία και ετήσια βάση σχετικά με τα στατιστικά μας δεδομένα, ώστε να γνωρίζουμε ανά πάσα στιγμή τυχόν διακυμάνσεις στις διάφορες εργαστηριακές διαδικασίες, μία εκ των οποίων είναι και η επιβίωση ωαρίων ύστερα από αναθέρμανση, καθώς και ποσοστά γονιμοποίησης αυτών, διαιρέσεως εμβρύων και δημιουργίας βλαστοκύστεων. Ένα εξατομικευμένο πλάνο συντήρησης γονιμότητας, το οποίο θα βελτιστοποιεί τα αποτελέσματα της κρυοσυντήρησης, σε συνδυασμό με ένα άρτια εκπαιδευμένο εργαστηριακό προσωπικό στην υαλοποίηση και αναθέρμανση των ωαρίων, θα μεγιστοποιήσει τις πιθανότητες επιτυχίας ενός κύκλου με αποψυγμένα ωάρια». 

Τι ακριβώς είναι η υαλοποίηση; 

Πρόκειται για μια διαδικασία υπερταχείας κρυοσυντήρησης ωαρίων, που εμποδίζει το σχηματισμό ενδοκυτταρικών κρυστάλλων με τη χρήση νέας γενιάς κρυοπροστατευτικών. Με την αποφυγή δημιουργίας ενδοκυτταρικών κρυστάλλων, τα κρυοσυντηρημένα ωάρια προστατεύονται από μια πιθανή βλάβη κυρίως κατά τη διαδικασία της απόψυξής τους. 

Υπάρχουν κίνδυνοι Ή παρενέργειες από τη διαδικασία;

Μετά την ωοληψία ορισμένες γυναίκες μπορεί να εμφανίσουν κράμπες ή φούσκωμα. Άλλες ανεπιθύμητες παρενέργειες περιλαμβάνουν: 

• αύξηση βάρους 

• αλλαγές διάθεσης 

• πονοκέφαλος 

Οι επιπλέον ορμόνες είναι αυτές που πυροδοτούν αυτά τα συμπτώματα. Σε σπάνιες περιπτώσεις, η διέγερση των ωαρίων μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση γνωστή ως σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών (ΟHSS). Οι επιπτώσεις του μπορεί να περιλαμβάνουν πόνο, ναυτία και σημαντική αύξηση βάρους σε 3-5 ημέρες. Πολύ σπάνια, το ΟHSS μπορεί να προκαλέσει θρόμβωση στα πόδια και δύσπνοια. 

Ποιες είναι οι πιθανότητες επιτυχούς εγκυμοσύνης; 

Το ποσοστό εγκυμοσύνης φτάνει το 40%-50% για κάθε εμβρυομεταφορά που προκύπτει από την απόψυξη και γονιμοποίηση των ωαρίων. Η πιθανότητα εγκυμοσύνης, όμως, επηρεάζεται από την ηλικία στην οποία η γυναίκα θα καταψύξει τα ωάριά της, καθώς και από τα διαθέσιμα ωάρια. Μέχρι ποια ηλικία μπορεί μία γυναίκα να χρησιμοποιήσει τα κατεψυγμένα ωάριά της; Μπορούν να χρησιμοποιηθούν μέχρι την ηλικία των 54 ετών, όριο που έχει θέσει η νομοθεσία για την εξωσωματική γονιμοποίηση στην Ελλάδα. Θα μπορούσε μια γυναίκα εφόσον το επιθυμεί να μεταφέρει τα ωάριά της μετά τα 54 της σε χώρα του εξωτερικού όπου το όριο ηλικίας χρήσης τους είναι μεγαλύτερο, ώστε να μπορεί να ολοκληρώσει τη θεραπεία της εκεί. 

Έχει νόημα μια γυναίκα στα σαράντα να καταφύγει στην κατάψυξη ωαρίων;

 Γενικά η μέθοδος της κατάψυξης ωαρίων απευθύνεται κυρίως σε γυναίκες ηλικίας 30 – 35 ετών. Συνήθως μετά τα 40 ο αριθμός αλλά και η ποιότητα των ωαρίων έχει μειωθεί σημαντικά και δε συστήνεται η κατάψυξή τους. Αν μια γυναίκα 40 ετών και άνω επιθυμεί να κρυοσυντηρήσει τα ωάρια της, οφείλει να γνωρίζει ότι τα ποσοστά επιτυχίας μειώνονται σημαντικά σύμφωνα με τα διεθνή βιβλιογραφικά δεδομένα. 

Ελέγξτε τη γονιμότητά σας 

Κάποιες εξετάσεις, οι οποίες καλό θα ήταν να γίνονται μεταξύ 30 και 35 ετών, θα σας βοηθήσουν να γνωρίζετε πόσο γόνιμη είστε και να προγραμματίσετε το μέλλον σας. 

Αυτές είναι: 

• Έλεγχος ωορρηξίας: Εξέταση αίματος που μετρά τα επίπεδα ορμονών, ώστε να διαπιστωθεί αν υπάρχει ωορρηξία. 

• Ορμονικές εξετάσεις: Ελέγχονται τα επίπεδα των ωορρηκτικών, καθώς και των θυρεοειδικών και υποφυσιακών ορμονών (FSH, LH και AMH-anti-mullerian hormone) 

• Διακολπικό υπερηχογράφημα: ελέγχεται η υφή και το μέγεθος των ωοθηκών, καθώς και ο αριθμός των άτρητων ωοθυλακίων. Η συντήρηση ωαρίων είναι επιλογή, αφού εξασφαλίζει στις γυναίκες τη δυνατότητα να «παγώσουν» τον χρόνο και να επιλέξουν αυτές πότε θα γίνουν μητέρες.

Διεύθυνση Fertilia:  Εντός της κλινικής ΓΕΝΕΣΙΣ Τέρμα 17ης Νοέμβρη Πυλαία, Θεσσαλονίκη, 555 35

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOW ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2022