Θεσσαλονίκη Reloaded

Μια ξενάγηση στο νέο απόκτημα της πόλης παρέα με τους εμπνευστές και δημιουργούς της, τους αρχιτέκτονες Πρόδρομο Νικηφορίδη και Bernard Cuomo, εκτός από απολαυστική ήταν και απόλυτα κατατοπιστική.

Μπορεί η αναμονή να διήρκεσε λίγο παραπάνω σε χρόνο, το αποτέλεσμα, όμως, δικαίωσε τις προσδοκίες μιας ολόκληρης πόλης, που απολαμβάνει επιτέλους κάθε μέρα και περισσότερο σε όλο το μήκος τη νέα εκδοχή της παραλίας της. Δεν κρύβω τον ενθουσιασμό μου γι’ αυτήν την πρώτη φορά που την περπατήσαμε παρέα με τους μελετητές, πρώτα γιατί έχω μια ιδιαίτερη αδυναμία στους δημιουργικούς ανθρώπους και λίγο περισσότερο στην οικογένεια των αρχιτεκτόνων, κι έπειτα γιατί φεύγοντας είχα τη γλυκιά αίσθηση μιας απίθανης εμπειρίας που πραγματικά απόλαυσα λεπτό προς λεπτό.

Η Θεσσαλονίκη έχει πλέον ένα εντυπωσιακά σχεδιασμένο μέτωπο στο μεγαλύτερό της προνόμιο, το μακροσκελές όριό της με τη θάλασσα, προσιτό σ’ όλο τον κόσμο, απόλυτα ασφαλές, ένα αληθινό στολίδι που την κάνει ακόμη πιο θελκτική κι όμορφη. Ναι, έχουμε μια ωραία πόλη κι έχουμε πια να καυχιόμαστε ως πολίτες της πως ένα απ’ τα σημαντικότερα δημόσια έργα των τελευταίων ετών ανήκει σ’ όλους μας και την έκανε πραγματικά πολύ καλύτερη. Το εφήμερο και το μεταβλητό του θαλάσσιου φόντου, που τόσο αγαπάμε στον κόλπο της πόλης και του ειδυλλιακού ουρανού, που αλλάζει χρώματα καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, συνωμοτούν ώστε στο σύνολό του το σκηνικό να είναι ακαταμάχητα γοητευτικό όλο τον χρόνο. Το μεγάλο πλακόστρωτο διευκολύνει την επαφή με τη θάλασσα, το ξύλινο deck στο όριο ενισχύει την παρουσία της και οι ξύλινες προβλήτες σ’ επιλεγμένα σημεία συγκεντρώνουν αυτούς που θέλουν ν’ απολαύσουν στο μέγιστο τη θαλασσινή θέα. Ο περιπατητής παρατηρεί τα στοιχεία της γραμμικότητας, της συνέχειας, το ανοιχτό και μη διακοπτόμενο οπτικό πεδίο, την αίσθηση του απείρου λόγω της έντονης παρουσίας του νερού, τη γραμμή του ορίζοντα, που άλλοτε διαγράφεται έντονη και καθαρή κι άλλοτε χάνεται εντελώς, ενοποιώντας με εντυπωσιακά αποτελέσματα τον ουρανό με τη θάλασσα. Στην εσωτερική πλευρά, μια σειρά από θεματικά πάρκα διαδέχονται το ένα το άλλο προσφέροντας διαφορετικές εικόνες και χρήσεις, ενώ ανάμεσά τους εγκάρσιοι πεζόδρομοι, που αποτελούν προεκτάσεις των σημαντικών οδικών αρτηριών, αφήνουν ανεμπόδιστες τις οπτικές φυγές προς τον Θερμαϊκό. Τα ψηλά φυτά απομακρύνθηκαν ώστε να επιτρέπεται σε όσους διασχίζουν την οδό Μ. Αλεξάνδρου να έχουν άμεση οπτική επαφή με τη θάλασσα. Η βόλτα είναι μεγάλη, αλλά κάθε τόσο κάτι διαφορετικό τραβάει την προσοχή. Μετά τον κήπο του Αλέξανδρου γύρω απ’ τον έφιππο ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι «Ομπρέλες» του Ζογγολόπουλου επανατοποθετήθηκαν σ’ ένα από τα πιο νευραλγικά σημεία της παραλίας, που σε συνδυασμό με μια μεγάλη επιφάνεια νερού που κατασκευάστηκε δίπλα, έχει ήδη γίνει το νέο σήμα κατατεθέν της πόλης. Στη συνέχεια, δίπλα και λίγο πριν το Makedonia Palace, ο κήπος του Απογευματινού Ήλιου διαμορφώθηκε σε μια «φυσική πράσινη πλαγιά», ώστε οι επισκέπτες ν’ απολαμβάνουν το ηλιοβασίλεμα. Παρακάτω, στον κήπο της Άμμου, στο πάρκο κυκλοφοριακής αγωγής, προστέθηκαν γήπεδα βόλεϊ και τένις, συνεχίζει ο κήπος των Εποχών, ο οποίος μετατρέπεται σ' ένα φυσικό λιβάδι «σπαρμένο» με την άγρια βλάστηση του ελληνικού τοπίου και λίγο πιο κάτω, ο κήπος του Φωκά διαμορφώθηκε σε μία πρότυπη παιδική χαρά. Ακολουθεί ο κήπος της Μεσογείου, που αποτελεί ουσιαστικά ένα τυπικό αιγαιοπελαγίτικο τοπίο μ' ελαιώνες και ο κήπος των Γλυπτών πίσω απ’ τους ομίλους, που αποσκοπεί να γίνει ένα «πράσινο δωμάτιο τέχνης», με κατάλληλη διαμόρφωση για την υποδοχή σύγχρονων γλυπτών μεγάλου μεγέθους, ώστε στο μέλλον να φιλοξενεί υπαίθριες εκθέσεις τέχνης. Κυρίαρχο στοιχείο κι εδώ είναι μια μεγάλη επιφάνεια νερού, με ειδικό νυχτερινό φωτισμό, γύρω απ’ την οποία διατάσσονται καθιστικά, επιμήκη παρτέρια και χαμηλές βάσεις γλυπτών. Οι μελετητές περήφανοι για το έργο τους, μόνο λίγο δυσαρεστημένοι με κάποιες κακοτεχνίες στις οποίες δεν δόθηκε επαρκής σημασία, μας μίλησαν για τους στόχους που είχαν.

Ένα τόσο σημαντικό έργο που αλλάζει τα δεδομένα μιας πόλης ολόκληρης, πόσο επηρέασε τον τρόπο που το χειριστήκατε, ποιες ήταν οι προτεραιότητές σας; Το να επεμβαίνεις στον δημόσιο χώρο, έναν χώρο που ανήκει σ’ όλους και που πρέπει να γίνει οικείος σ’ όλους είναι μία πολύ μεγάλη ευθύνη. Ο πρώτος στόχος ήταν η διατήρηση της φυσιογνωμίας της περιοχής και η ενίσχυση του πολυλειτουργικού και πολυσυλλεκτικού της χαρακτήρα. Με αρχικό δεδομένο την κυρίαρχη χρήση του περιπάτου, που θα έπρεπε να έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός αναβαθμισμένου δημόσιου χώρου, προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε συνοδευτικούς χώρους και χρήσεις που θα καλύψουν τις ανάγκες κι επιθυμίες των πολιτών.

Μια μελέτη που έφτασε σχεδόν στο τέλος της. Τι καλό ή κακό έχετε αποκομίσει; Αποκομίσαμε τ’ ότι για να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί μία ανάπλαση αυτής της κλίμακας χρειάζεται πολύχρονη προσπάθεια και μεγάλος αγώνας. Στην προκειμένη περίπτωση, ο αγώνας ήταν άνισος στη φάση της κατασκευής μ’ ευθύνη της επιβλέπουσας υπηρεσίας που «έκανε τα στραβά μάτια». Αντιθέτως, στη φάση της μελέτης μπορούμε να πούμε ότι οι απώλειες ήταν ελάχιστες. Το άγχος στη φάση της μελέτης ήταν πολύ μεγάλο, η ελληνική εμπειρία σ’ αυτό το θέμα ήταν αποθαρρυντική και η ευθύνη να σχεδιάζεις τον σημαντικότερο δημόσιο χώρο της πόλης σου πολύ βαριά. Με τη μερική απόδοση του έργου κερδίσαμε μία σπάνια εμπειρία, αυτή της αποδοχής και θερμής υποδοχής του έργου απ’ το σύνολο σχεδόν των Θεσσαλονικέων. Είναι πρωτόγνωρο για ένα έργο αρχιτεκτονικής ανάπλασης.

Έχετε δεχτεί διθυραμβικές κριτικές, αλλά έχουν ακουστεί και πικρόχολα σχόλια. Πώς τα αντιμετωπίζετε, σας ενοχλούν; Ξεκινώντας απ’ τα αρνητικά σχόλια, θα θέλαμε να τονίσουμε ότι οι πόλεις μας έχουν δύο πολύ χαρακτηριστικά γνωρίσματα: λίγο πράσινο και πολύ τσιμέντο. Κάποιοι συμπολίτες μας, σε αντιδιαστολή, πιστεύουν ότι θα έπρεπε η Νέα Παραλία να έχει πολύ περισσότερο πράσινο κι αν ήταν δυνατόν καθόλου τσιμέντο. Εμείς, με δεδομένη την εξειδίκευση κι εμπειρία στα θέματα του δημόσιου χώρου πείσαμε, στο πλαίσιο ενός διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, την επιτροπή αξιολόγησης ότι μπορούμε να κάνουμε τις σωστές επιλογές και προτάσεις σε ό,τι αφορά στην ανάπλαση της συγκεκριμένης περιοχής. Θεωρούμε ότι οι αρνητικές κριτικές είναι ελάχιστες δεδομένου του μεγέθους του εγχειρήματος. Η ανάπλαση της πρώτης φάσης έγινε τόπος προορισμού για όλες τις σχολές αρχιτεκτονικής, ενώ απέσπασε και το Βραβείο Αρχιτεκτονικής του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής. Συμμετείχε σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, σε συνέδρια και ήταν υποψήφιο έργο για το βραβείο του καλύτερου δημόσιου χώρου και το βραβείο Mies van Der Rohe. Στην πρόσφατη απονομή των Βραβείων Αρχιτεκτονικής του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής στο Μουσείο Μπενάκη, άκουσα δύο σχόλια που δε θα ξεχάσω. Το πρώτο, απ’ τον αρχιτέκτονα της σημαντικότερης ανάπλασης πεζοδρόμου-περιπάτου στην Αθήνα, που τόνισε το γεγονός ότι «μία τόσο μεγάλη ανάπλαση με τη σύγχρονη αισθητική της θα επηρεάσει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των κατοίκων της πόλης». Το δεύτερο, ήταν παρατήρηση ενός πολύ σημαντικού αρχιτέκτονα και πανεπιστημιακού μ’ έργο στη Θεσσαλονίκη, που υποστηρίζει ότι «όχι μόνο το έργο που παράχθηκε είναι πολύ σημαντικό, αλλά ταυτόχρονα μοναδική είναι η αποδοχή του έργου και των αρχιτεκτόνων απ’ τον κόσμο της Θεσσαλονίκης, πολύ σπάνιο φαινόμενο σε ό,τι αφορά την αρχιτεκτονική και τις αστικές αναπλάσεις».

Τώρα που ολοκληρώθηκε το έργο και το είδατε στην πράξη μετανιώσατε ή θα θέλατε ν’ αλλάξετε κάτι; Καταρχάς, υπάρχουν τέσσερα θέματα που θα θέλαμε να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά. Το πιο σημαντικό είναι η ανάπλαση της περιοχής των Ομίλων, που δεν εντάχθηκε στον σχεδιασμό, παρόλο που υπήρχε αντίστοιχη προμελέτη που είχαμε εκπονήσει για λογαριασμό της Κτηματικής Εταιρίας του Δημοσίου. Το δεύτερο, αφορά στην αφαίρεση του Κήπου του Ίσκιου (πρώην Θεσσαλονίκη Παλλάς) απ’ την ανάπλαση στην τελική φάση της μελέτης μ’ ευθύνη της Διοίκησης του Δήμου. Το τρίτο, είναι η μη αποδοχή της πρότασης που είχε αρχικά εγκριθεί για δημιουργία του Πειραματικού Κήπου. Το τέταρτο θέμα είναι η απουσία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, θέμα για το οποίο θα έπρεπε ίσως να επιμείνουμε περισσότερο και να μην αρκεστούμε στην άρνηση λόγω υψηλού κόστους. Σε ό,τι αφορά στον σχεδιασμό, σημαντικό μειονέκτημα ήταν τα 14 χρόνια που μεσολάβησαν απ’ την προκήρυξη του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού μέχρι την ολοκλήρωση του έργου που προγραμματίζεται για την Άνοιξη του 2014. Τα δεδομένα του δημόσιου χώρου και οι συνήθειες των κατοίκων έχουν αλλάξει σε μεγάλο βαθμό. Σήμερα, με την έντονη παρουσία των περιπατητών και την πληθώρα των ποδηλάτων θα έπρεπε να μετακινηθεί ο ποδηλατόδρομος. Ένα άλλο, επίσης, θέμα είναι η απουσία υπαίθριων χώρων άθλησης για ενήλικες, μία συνήθεια που έχει προκύψει τα τελευταία χρόνια. Είμαστε πολύ κοντά στο έργο, έχουμε συστήσει το σύλλογο «Οι Φίλοι της Νέας Παραλίας» και μας περιμένει μεγάλος αγώνας γιατί η συντήρηση και σωστή διαχείριση της ανάπλασης είναι από ‘δω και πέρα το μεγάλο στοίχημα για όλους.

Πώς φαντάζεστε τη νέα παραλία μετά από 30 χρόνια; Όταν σχεδιάζαμε την ανάπλαση είχαμε ως στόχο τη δημιουργία ενός ευέλικτου δημόσιου χώρου, ενός χώρου με υλικά απλά και λιτά, υλικά που θα εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα και λειτουργικότητα του έργου. Τις προηγούμενες δεκαετίες διαπιστώσαμε ότι η βιωσιμότητα των επεμβάσεων στους δημόσιους χώρους ήταν προβληματική εξαιτίας των ελλιπών προδιαγραφών των υλικών. Ταυτόχρονα, ο σχεδιασμός θα έπρεπε να εξασφαλίζει τη λειτουργικότητα και τη δυνατότητα ένταξης νέων αναγκών που θα προκύψουν μελλοντικά.

Σε 30 χρόνια από σήμερα, η Νέα Παραλία θα έχει εξελιχθεί σ’ έναν δημόσιο χώρο που θα κουβαλάει τη φροντίδα μας ή την έλλειψή της, τις συμπεριφορές μας, τα συναισθήματά μας, τις ιδέες μας, την καθημερινότητα αυτής της πόλης. Εμείς ευχόμαστε και θ’ αγωνιστούμε γι’ αυτό, η Νέα Παραλία σε 30 χρόνια να είναι εξίσου χρηστική, λειτουργική, ωραία και να είναι ο αγαπημένος προορισμός των κατοίκων και των επισκεπτών της Θεσσαλονίκης.