Είναι ανεξάρτητη επιμελήτρια, συγγραφέας και εκπαιδευτικός τέχνης με έδρα την Αθήνα. Υπήρξε ιδρύτρια του κέντρου τέχνης Kunsthalle Athena (2010-2015) και του περιοδικού South as a State of Mind. Η Μαρίνα Φωκίδη ήταν μέλος της βασικής ομάδας της documenta 14, συν-επιμελήτρια της 3ης Μπιενάλε Θεσσαλονίκης και επιμελήτρια του ελληνικού περιπτέρου της 51ης Μπιενάλε της Βενετίας. Ως ανεξάρτητη επιμελήτρια, έχει επιμεληθεί αρκετές διεθνείς εκθέσεις, μεταξύ των οποίων η πιο πρόσφατη με τίτλο «Η Μεσόγειος: Μαδρίτης 2023», την κεντρική θεματική έκθεση του Arco Madrid 2023. Η ίδια διδάσκει στη Διεθνή Θερινή Ακαδημία Καλών Τεχνών του Σάλτσμπουργκ από το 2019, όπου έχει ήδη αναλάβει την επιμέλεια των δημόσιων προγραμμάτων για τα έτη 2021 και 2022. Το 2020 ήταν επιμελήτρια του ετήσιου προγράμματος EADJ (Engine of Art Democracy and Justice) του Πανεπιστημίου Vanderbilt, Living in Common in the Precarious Souths, για το οποίο έλαβε το Curatorial Award of Excellence από την Ένωση Επιμελητών Μουσείων Τέχνης των ΗΠΑ. Αυτήν τη στιγμή βρίσκεται στο Curatorial & Advisory Board της φετινής Spark Art Fair της Βιέννης, η οποία διεξάγεται από τις 24 μέχρι τις 26 Μαρτίου, αποτελώντας τη μοναδική γυναίκα και ελληνίδα του συμβουλίου.

Μιλήστε μου για τη φετινή Spark Art Fair, και τη συμμετοχή σας σε μια τόσο σημαντική καλλιτεχνική διοργάνωση;

Η Spark Art Fair είναι μια μεγάλη art έκθεση που λαμβάνει χώρα στην Βιέννη. Εκεί μαζεύονται gallery, οι οποίες πωλούν έργα, καθώς η Αυστρία διαθέτει πολλούς συλλέκτες. Χαίρομαι πολύ που με κάλεσαν να επιμεληθώ όλη την art fair, και μαζί με άλλους τρεις εξαιρετικούς curators επιλέξαμε ποιες θα είναι οι gallery που θα συμμετέχουν και καλέσαμε τους καλλιτέχνες. Θα είναι πάνω από 90 gallery, 4 από αυτές είναι από την Ελλάδα - και είμαι πολύ χαρούμενη φυσικά γι' αυτό.

Πόσο σημαντική είναι η παρουσία της Ελλάδας σε διεθνείς θεσμούς που προωθούν την Τέχνη;

Είναι πάντα σημαντική η παρουσία της Ελλάδας σε τέτοιου είδους διεθνείς διοργανώσεις. Όταν κάναμε την documenta στην Αθήνα - στην οποία ήμουν καλλιτεχνική διευθύντρια και μέλος της επιμέλειας - εντοπίσαμε το γεγονός ότι η πρωτεύουσα έχει αλλάξει πολύ. Στο σύνολό της, η χώρα μας έχει εξελιχθεί στο κομμάτι της Τέχνης, γιατί έχει υποδεχτεί αρκετά μεγάλο μέρους του ξένου καλλιτεχνικού κόσμου, που κατοικεί πλέον στην Αθήνα και κατ' επέκταση στη Θεσσαλονίκη, στην Αίγινα, στα νησιά... Οι καλλιτέχνες μετακινούνται εκεί που υπάρχει ζωή και ενέργεια.

Μετά την documenta, λοιπόν, η χώρα μας βρίσκεται στο επίκεντρο της σύγχρονης τέχνης και με την αφορμή αυτή καλέστηκα πέρσι από το Ισπανικό κράτος - τον Βασιλιά Φελίπε και τη Βασίλισσα Λετίθια - στην ΑRCO, που είναι η αντίστοιχη Art Fair της Ισπανίας και επιμελήθηκα την κεντρική έκθεση εκεί. Η θεματολογία της ήταν η μοναδική Μεσόγειο. Και κάπως έτσι, όλοι οι άνθρωποι της Τέχνης αντιληφθήκαμε ότι ξαφνικά, μετακινήθηκε ο χάρτης, από την Γερμανία, την Αγγλία, την Γαλλία και χώρες της Μεσογείου ήρθαν στο επίκεντρο. Αυτή τη στιγμή ο παγκόσμιος Νότος είναι μέσα σε αυτό τον κεντρικό άξονα. Και η Θεσσαλονίκη είναι μέσα σε αυτό θεματολογικά. Οι καλλιτεχνικοί ρυθμοί κάνουν κύκλους γυρνούν!

Είστε η μοναδική γυναίκα του Curatorial & Advisory Board στην Spark. Πόσο πρόκληση αποτελεί αυτό;

Το να είσαι γυναίκα αποτελεί πάντα μια πρόκληση. Το να είσαι γυναίκα και να διατηρείς τη θηλυκότητα και την διαφορετικότητά σου ακόμα μεγαλύτερη. Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα της γυναίκας θα ήθελα να πω πόσο περήφανη είμαι, γιατί υπήρξαν και γυναίκες πριν από εμάς που πάλεψαν, αλλάξαν τον χαρακτήρα τους -έγιναν άντρες σχεδόν- για να μπορέσουμε εμείς τώρα να περιφέρουμε τη θηλυκότητά μας όπως τη θέλουμε. Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να κάνει ό,τι θέλει με το φύλο του. Πιστεύω στη διαφορετικότητα του καθενός. Αν εγώ θέλω είμαι μια σέξι γυναίκα είναι δικαίωμά μου - βέβαια δεν σημαίνει ότι θα κριθώ διαφορετικά γι' αυτό. Οφείλουμε να διατηρούμε τη θηλυκότητα μας με τον τρόπο που η κάθε μία μας ξεχωριστά θέλει. Όπως είπε και η φιλόσοφος, Judy Batler, «το φύλο είναι μια performance», εμείς το μετατρέπουμε σε ό,τι θέλουμε.

Πώς θα καταφέρουμε να μην αναγκαζόμαστε να σκεφτόμαστε ως γυναίκες «πώς θα αντιμετωπιστώ ισότιμα και παράλληλα θα παραμείνω ο εαυτός μου»;

Κοιτάξτε, εγώ είμαι χαρούμενη με έμενα - γιατί πρέπει συνέχεια να σκέφτομαι μην προκαλέσω παραπάνω από ότι θα ήθελα; Δεν νομίζω ότι υπάρχει αντίστοιχη εσωτερική ερώτηση στους άντρες. Σε επαγγελματικό επίπεδο, στη χώρα μας σε μεγάλες θέσεις καλλιτεχνικές ή που αφορούν την Τέχνη παρατηρούμε περισσότερες γυναίκες από ότι στο εξωτερικό, που για παράδειγμα Διευθυντές Μουσείων είναι οι περισσότεροι άντρες. Και αυτό γιατί στην Ελλάδα υπάρχει εμποτισμένη η πατριαρχική πεποίθηση ότι η Τέχνη είναι καθαρά γυναικεία και πιο «θηλυκή» υπόθεση. Είναι λίγο αστείο...

Σε αυτό το Αrt Βoard με αντιμετωπίζουν εννοείται ισότιμα, αλλά γενικά αντιμετωπίζω τον εξής προβληματισμό: επειδή είμαι αρκετά ισχυρογνώμων, συνήθως η αντίδραση που λαμβάνω σε απάντηση κάποιας απόφασής μου συσχετίζεται με την φράση «υστερική» γυναίκα. Σκεφτείτε λοιπόν ότι οι περισσότερες γυναίκες, έχουμε πάντα να αντιμετωπίσουμε και αυτό το σχόλιο, ενώ αντίστοιχα ο άντρας θεωρείται απλά ισχυρός.

Πόσο ισχυρό αντικείμενο μελέτης στην Τέχνη έχει αποτελέσει η γυναίκα;

Από τα '60s μέχρι και τα '90s, η Τέχνη αποτέλεσε ένα «πεδίο μάχης» για τον φεμινισμό. Όλες οι γυναίκες των τεχνών - άλλες πιο δυνατά άλλες πιο διακριτικά - προσπαθούσαν να βρουν φωνή μέσα σε όλα τα πεδία της. Στην Τέχνη υπάρχει η γυναίκα σαν θέμα, σαν δημιουργός, υπάρχει η φεμινιστική τέχνη και οι εκθέσεις με θέμα τη γυναίκα.

Είναι πιο δύσκολο για τη γυναίκα καλλιτέχνη να εξασφαλίσει την αναγνωρισιμότητα του έργου της;

Επειδή ο χώρος μας δεν έχει οικονομική ασφάλεια, και δεν υπάρχει για παράδειγμα άδεια μητρότητας στις γυναίκες καλλιτέχνιδες, αυτό αποτελεί είναι μεγάλο ζήτημα. Η καλλιτέχνιδα που είναι δοσμένη στο έργο της, όταν γίνεται μητέρα, ξαφνικά αποκόβεται από αυτό - κάτι που επιφέρει επιπτώσεις στο καλλιτεχνικό της έργο. Επειδή επίσης η Τέχνη έχει να κάνει με την κοινωνικότητα και την εξωστρέφεια, όταν μια γυναίκα τα χάνει αυτά, σχεδόν θα έλεγε κανείς ότι «αποκλείεται» από το έργο της. Οπότε συζητάμε ακόμα για γυναίκες που μπορεί να ήταν την ίδια εποχή με τον Πικάσο, και το ίδιο άξιες, και να μην αναγνωρίστηκαν ποτέ. Η μητρότητα και η Τέχνη είναι ακόμα ένα μεγάλο θέμα στην Ελλάδα.

Πώς παρουσιάζεται η σύγχρονη γυναίκα στην Τέχνη;

Το θέμα σήμερα είναι και πώς θέτεις καλλιτεχνικά το ερώτημα για το γυναικείο φύλο. Έγινε μια έκθεση στην Tate Modern του Λονδίνου, με τίτλο "Revolt", η γυναίκα στην τέχνη από το 1960 έως το 1990, την περίοδο που δινόντουσαν φεμινιστικές «μάχες». Είχα κάνει κι εγώ μια αντίστοιχη έκθεση, Η Σύγχρονη Ελληνίδα - ένα σχήμα που λειτουργούσε οξύμωρα. Πρέπει να βρούμε την ισορροπία σχετικά με την τοπικότητά μας. Πως μπορεί να εξελιχθεί μέσα από τα ήθη και τα έθιμα; Σήμερα, πρέπει κανείς να σκεφτεί πώς το θέτει αυτό το ερώτημα ώστε να μην κάνουμε «βουτιά» στο παρελθόν και να αντιληφθούμε ότι πλέον υπάρχουν πολλά φύλα. Είναι πάντα καλό να κάνουμε εκθέσεις με θέμα τις γυναίκες.

Πώς αισθάνεστε ως γυναίκα του 2024;

Ακόμα και το ότι η χώρα μας ψήφισε τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών είναι πολύ σημαντικό για μένα ως γυναίκα, και πιστεύω ακράδαντα ότι βοηθάει το γυναικείο κίνημα. Νιώθω ότι ως γυναίκα που έχω υποστεί συμπεριφορές διάκρισης, κάτι τέτοιο με κάνει πολύ περήφανη. Είναι και δικός μου αγώνας!

Τι θα λέγατε στον νεότερο εαυτό σας αν είχατε τη δυνατότητα;

Να συνεχίσω να μπορώ να περιφέρω τη θηλυκότητά μου και τη μοναδικότητά μου με τον τρόπο που ακριβώς θέλω, χωρίς να αφήνω τα στερεότυπα που ακόμα υπάρχουν εκεί έξω να με δαμάζουν.