Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης συμπληρώνει φέτος έναν αιώνα ζωής, κουβαλώντας στις πλάτες της τόσο την εμπορική και οικονομική ιστορία της χώρας, όσο και τις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτιστικές εξελίξεις που σημάδεψαν τον 20ό και τον 21ο αιώνα. Από τα πρώτα της χρόνια, όταν αποτέλεσε όραμα ανάπτυξης κι εξωστρέφειας για τη βόρεια Ελλάδα, μέχρι τη σημερινή της μορφή, ως ένα σύγχρονο σημείο συνάντησης επιχειρήσεων, θεσμών και πολιτών, η ΔΕΘ υπήρξε διαρκώς καθρέφτης της πορείας της Θεσσαλονίκης και της Ελλάδας, γενικότερα.
Κατά τη διάρκεια της πορείας της καταγράφονται στιγμές-ορόσημα που άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο η πόλη αυτοπροσδιορίζεται και προβάλλεται. Σε αυτούς τους σημαντικούς «σταθμούς» που έμειναν στην ιστορία εστιάζουμε παρακάτω, με το βλέμμα στραμμένο σε ό,τι νέο έχει να δώσει ο μεγαλύτερος θεσμός της Θεσσαλονίκης.
1926: Ο Νικόλαος Γερμανός εγκαινιάζει την πρώτη Έκθεση
Το 1926 σηματοδοτεί την απαρχή της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Με εμπνευστή και διοργανωτή τον Νικόλαο Γερμανό, η πρώτη διοργάνωση φιλοξενείται στο πεδίον του Άρεως, στην περιοχή του Στρατηγείου, στις παρυφές του ιστορικού κέντρου της πόλης και λίγα μόλις μέτρα από την σημερινή θέση της έκθεσης. Η ανταπόκριση του κοινού είναι εντυπωσιακή: σε έναν χώρο 7.000 τετραγωνικών μέτρων συγκεντρώνονται περίπου 600 εκθέτες, προσελκύοντας περισσότερους από 150.000 επισκέπτες. Για τα δεδομένα της εποχής, επρόκειτο για μια διοργάνωση πρωτοποριακή, που γρήγορα κέρδισε την προσοχή όχι μόνο των κατοίκων της Θεσσαλονίκης αλλά κι επισκεπτών από άλλες περιοχές.
1926 - 1940: Προπολεμική περίοδος
Παρά την επιτυχία που γνώρισε η πρώτη ΔΕΘ το 1926, οι αντιρρήσεις και οι αμφιβολίες δεν έπαψαν να εκφράζονται. Ωστόσο, η επιμονή και η αποφασιστικότητα του Νικόλαου Γερμανού κατάφεραν να συσπειρώσουν γύρω του μια ισχυρή ομάδα υποστηρικτών, οι οποίοι πίστεψαν στη συνέχιση της προσπάθειας. Με τη δεύτερη κιόλας διοργάνωση, η Έκθεση άρχισε να παίρνει τα χαρακτηριστικά θεσμού. Η καθιέρωση της ετήσιας διεξαγωγής της κάθε Σεπτέμβριο μετέτρεψε τη Θεσσαλονίκη σε επίκεντρο οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων, ενώ η διοργάνωση άρχισε να γνωρίζει συνεχή ανάπτυξη, τόσο σε αριθμό εκθετών κι επισκεπτών, όσο και σε διεθνή αναγνώριση, με τη συμμετοχή κρατών από όλο τον κόσμο.
Μέχρι το 1939, η Έκθεση φιλοξενούνταν στο πεδίον του Άρεως. Τον Σεπτέμβριο του 1940, λίγο πριν ξεσπάσει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, μεταφέρθηκε για πρώτη φορά στον χώρο όπου εξακολουθεί να λειτουργεί μέχρι σήμερα. Η 15η ΔΕΘ εκείνης της χρονιάς έμελλε να είναι και η τελευταία προπολεμική, καθώς οι πολεμικές συνθήκες οδήγησαν στην αναστολή ή την υποτυπώδη διεξαγωγή της τα επόμενα χρόνια.
1951 - 1973: Μεταπολεμική περίοδος
Ύστερα από τις πρώτες διοργανώσεις πριν τον πόλεμο και μια δεκαετία παύσης εξαιτίας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και του εμφυλίου, η ΔΕΘ επιστρέφει δυναμικά το 1951. Η πρώτη μεταπολεμική έκθεση ξεπέρασε κάθε προσδοκία, καταγράφοντας εντυπωσιακούς αριθμούς τόσο σε συμμετοχές όσο και σε επισκεψιμότητα, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας νέας εποχής.
Από εκείνη τη χρονιά και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '60, η ΔΕΘ ακολουθεί μια εντυπωσιακά ανοδική πορεία. Οι επισκέπτες τριπλασιάζονται σε σχέση με την αρχή της δεκαετίας, αγγίζοντας το 1966 το εντυπωσιακό νούμερο του 1.634.542 - αριθμός ασύλληπτος για την εποχή, αν αναλογιστεί κανείς ότι η Θεσσαλονίκη μετρούσε τότε γύρω στους 300.000 κατοίκους και ολόκληρη η χώρα περίπου 8,5 εκατομμύρια. Η χρονιά εκείνη παραμένει μέχρι σήμερα το απόλυτο ρεκόρ επισκεψιμότητας για την Έκθεση.
Τις δεκαετίες του '50 και του '60, η ΔΕΘ δεν ήταν μόνο εμπορικό και κοινωνικό γεγονός, αλλά και χώρος επίδειξης τεχνολογικών θαυμάτων. Από την ατομική ενέργεια που παρουσίασαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, έως την «κούρσα» του διαστήματος, οι υπερδυνάμεις της εποχής, ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση, αξιοποίησαν τη διοργάνωση ως μέσο προβολής και ανταγωνισμού στο ψυχροπολεμικό κλίμα.
Η δυναμική της Έκθεσης εκείνη την περίοδο ήταν τέτοια που πέρασε ακόμη και στη μεγάλη οθόνη. Πολλές ελληνικές ταινίες περιλάμβαναν σκηνές στους χώρους της ή και ολόκληρη την πλοκή τους μέσα σε αυτήν. Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά παραδείγματα συγκαταλέγονται το «Κάτι να καίει» του Γιάννη Δαλιανίδη (1963) και «Ο Ανακατωσούρας» του Γρηγόρη Γρηγορίου (1967).
1954: Ο συγκλονιστικός ιπτάμενος Ολλανδός
Το 1954 χαράχτηκε στη μνήμη των επισκεπτών της ΔΕΘ ως μια από τις πιο εντυπωσιακές στιγμές της. Στο αμερικανικό περίπτερο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, με αφορμή την εντυπωσιακή «πτήση» του ανθρώπου που έμεινε γνωστός ως «Ιπτάμενος Ολλανδός». Οι κάμερες κατέγραψαν το γεγονός και το κοινό είχε την πρωτόγνωρη εμπειρία να βλέπει την εικόνα του σε οθόνη - μια καινοτομία που τότε έμοιαζε σχεδόν μαγική.
1960: Έναρξη για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
Στις αρχές της δεκαετίας του '60, η Θεσσαλονίκη απέκτησε έναν θεσμό που έμελλε να τη σημαδέψει πολιτιστικά: το Φεστιβάλ Κινηματογράφου, αποτέλεσμα της πρωτοβουλίας του Λίνου Πολίτη και του Παύλου Ζάννα, το οποίο αγκαλιάστηκε άμεσα από τη ΔΕΘ. Την ίδια περίοδο, στην 25η διοργάνωση της Έκθεσης, τα περίπτερα Α', Β' κι Εθνικής Παραγωγής κατεδαφίστηκαν για να παραχωρήσουν τη θέση τους στο νεόκτιστο τότε «Αλεξάνδρειο Μέλαθρον». Οι επισκέπτες της Έκθεσης εκείνων των χρόνων είχαν την ευκαιρία να συναντήσουν σπουδαίες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών - από τον Στρατή Μυριβήλη και την Κατίνα Παξινού, μέχρι τη νεότερη γενιά του ελληνικού κινηματογράφου με την Τζένη Καρέζη, τον Δημήτρη Χορν και την Αλίκη Βουγιουκλάκη.
1970: Ο πύργος του ΟΤΕ ολοκληρώνεται
Για πρώτη φορά το κοινό αντικρίζει ολοκληρωμένο τον Πύργο του ΟΤΕ, ο οποίος δεσπόζει στο εκθεσιακό κέντρο και γίνεται νέο σημείο αναφοράς για τη ΔΕΘ. Παράλληλα, το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της διοργάνωσης εμπλουτίζεται με μεγάλες συναυλίες, φιλοξενώντας σπουδαία ονόματα τόσο της ελληνικής όσο και της διεθνούς μουσικής σκηνής. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζουν οι Olympians, οι Al Bano και Romina Power, αλλά και οι Idols, που ξεσηκώνουν τους επισκέπτες με τις εμφανίσεις τους.
Το 1973 σημειώνεται η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια διοργάνωσης κλαδικών εκθέσεων, με την καθιέρωση της Διεθνούς Έκθεσης Γούνας και της MARMIN. Και οι δύο εκθέσεις σημείωσαν μεγάλη επιτυχία, ανοίγοντας τον δρόμο για την παρουσίαση προϊόντων ανά τομέα δραστηριότητας. Η νέα αυτή μέθοδος εξελίχθηκε σε στρατηγική επιλογή, οδηγώντας στη δημιουργία πολυάριθμων εξειδικευμένων εκθέσεων που σταδιακά απέκτησαν θεσμικό χαρακτήρα για την εγχώρια εκθεσιακή βιομηχανία. Στα πρώτα χρόνια αναδείχθηκαν συνολικά 27 κλαδικές διοργανώσεις, ενώ μέχρι το 2009 ο αριθμός τους διαμορφώθηκε περίπου στις 20.
Από το 1974 κι έπειτα, το εκθεσιακό τοπίο στην Ελλάδα αλλάζει αισθητά. Η τάση στρέφεται προς την εξειδίκευση, με αυξανόμενο ενδιαφέρον για κλαδικές εκθέσεις με καθαρά επαγγελματικό προσανατολισμό. Παράλληλα όμως, η ΔΕΘ διευρύνει τον χαρακτήρα της, εξελισσόμενη σε έναν πολυδιάστατο θεσμό. Πέρα από το εμπορικό και οικονομικό σκέλος, αποκτά πλέον έντονη πολιτική, κοινωνική και ψυχαγωγική διάσταση, εδραιώνοντας τη θέση της ως κεντρικό γεγονός για τη Θεσσαλονίκη και τη χώρα.
2001: Η τρομοκρατική επίθεση στις ΗΠΑ
Η τρομοκρατική επίθεση στις Ηνωμένες Πολιτείες ρίχνουν σκιά και πάνω στη ΔΕΘ, δημιουργώντας κλίμα αμηχανίας και ανασφάλειας. Το αμερικανικό περίπτερο αναγκάζεται να κλείσει προσωρινά και επαναλειτουργεί τρεις ημέρες αργότερα, υπό αυστηρά μέτρα ασφαλείας. Η είδηση συγκλονίζει επισκέπτες και διοργανωτές, αφήνοντας ανεξίτηλο αποτύπωμα στη μνήμη όλων.
Η σύγχρονη ΔΕΘ
Τα τελευταία χρόνια, έχει μετατραπεί σε έναν χώρο δημιουργίας και πολιτισμού που ξεπερνά τα στενά όρια της έκθεσης. Θεματικά πάρκα όπως το «Εργοστάσιο Σοκολάτας» και οι «Θεοί του Ολύμπου» σημείωσαν εντυπωσιακή επιτυχία, σε σημείο να ταξιδέψουν μέχρι και τη Ρώμη. Παράλληλα, νέοι θεσμοί βρίσκουν στέγη ή γεννιούνται μέσα στο εκθεσιακό κέντρο: Street Food Festival, Φεστιβάλ Βιβλίου, Contemporary Art Fair, ComicCon, Ανθοέκθεση - όλα συνδέθηκαν με τη ΔΕΘ.
Από το 2010, οι συναυλίες στο τόξο της ΧΑΝΘ καθιερώθηκαν ως το απόλυτο φθινοπωρινό event, δίνοντας ζωντάνια στην πόλη και προσελκύοντας χιλιάδες θεατές. Ωστόσο, η δραστηριότητα της HELEXPO δεν περιορίζεται στη διασκέδαση. Ήδη από το 1991, δημιουργήθηκε μόνιμος μουσειακός χώρος σύγχρονης τέχνης, που φιλοξενεί εκθέσεις και έργα υψηλής αισθητικής. Μια κορυφαία στιγμή ήρθε το 2015, όταν τα «Μαγεμένα» (Las Incantadas) -οι «Καρυάτιδες» της Θεσσαλονίκης- επέστρεψαν από το Λούβρο με τη μορφή πιστών αντιγράφων, επανασυνδέοντας την πόλη με ένα χαμένο κομμάτι της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Σήμερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης - ένα παράθυρο πολιτισμού ακριβώς απέναντι από τον χώρο της ΔΕΘ.
Το 2025, η ΔΕΘ αφιερώνει το έτος στα 100 χρόνια της, υποσχόμενη να συνεχίσει από τον χρόνο που θα ακολουθήσει, τον θεσμό για πολλές πολλές ακόμα δεκαετίες.
