Το Open House επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη αυτό το Σαββατοκύριακο 23 και 24 Οκτώβρη με σκοπό να μας ξεναγήσει σε μοναδικές γωνιές της πόλης, που φέρουν νοσταλγικό αέρα. Ένας από τους σημαντικότερους διεθνείς θεσμούς για την ανάδειξη και προώθηση της αρχιτεκτονικής συνεχίζει να μας εκπλήσσει, ενώ αυτήν τη φορά μας περιμένει με το 10ο OPEN HOUSE Thessaloniki, το οποίο χωρίζεται σε δύο μέρη: Το ένα περιλαμβάνει δια ζώσης ξεναγήσεις και το άλλο διαδικτυακές. Αυτό το διήμερο θα πραγματοποιηθούν διαδρομές στην πόλη, ενώ στα τέλη Νοεμβρίου θα κάνουν πρεμιέρα μια σειρά από virtual tours κι ένα livestream στο YouTube. Και τα δύο μέρη φυσικά, συνοδεύονται από τους καθιερωμένους διαγωνισμούς για το κοινό. 

Κάθε χρόνο για ένα διήμερο, δημόσια και ιδιωτικά κτίρια ανοίγουν τις πύλες τους στο κοινό δωρεάν και η πόλη μετατρέπεται σε ένα μεγάλο μουσείο, με εκθέματα τα ίδια της τα κτίρια και την αρχιτεκτονική της. 

About Open Walks 

Παρακάτω, γνωρίστε τις ενδιαφέρουσες διαδρομές, στις οποίες μπορείτε να συμμετέχετε αυτό το Σαββατοκύριακο. 

Δυτική Θεσσαλονίκη - Η Βιομηχανική Κληρονομιά 

Στα μέσα του 19ου αιώνα αρχίζουν να εμφανίζονται οι πρώτες βιομηχανικές εγκαταστάσεις στη Θεσσαλονίκη, σηματοδοτώντας το πέρασμα της πόλης στη βιομηχανική εποχή. Οι εγκαταστάσεις αυτές, πρωτοπόρες για την εποχή τους, εισάγουν την κατασκευή με καινοτόμες μεθόδους και υλικά, ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές τάσεις. Το βιομηχανικό τοπίο διαμορφώνεται από παραγωγικές μονάδες (αλευρόμυλοι, κλωστήρια, βυρσοδεψεία κτλ), δίκτυα μεταφοράς (σιδηρόδρομος, λιμάνι, τραμ) και υποδομών (φωταέριο, ηλεκτρικό ρεύμα, υδροδότηση). Μέσα από έναν περίπατο στη δυτική Θεσσαλονίκη, παρακολουθούμε την εξέλιξη της πόλης από την εποχή που αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα διοικητικά κι εμπορικά κέντρα της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Με αφετηρία τη Βίλα Πετρίδη, ένα εμβληματικό κτίριο που δεσπόζει στο δυτικό όριο του κέντρου της πόλης, και με πορεία προς την περιοχή των Σφαγείων, εξερευνούμε διάφορα βιομηχανικά συγκροτήματα, τα κελύφη των οποίων –αν και ανενεργά– διασώζονται μέχρι σήμερα. Στόχος της διαδρομής είναι να ανακαλύψουν οι επισκέπτες τη βιομηχανική κληρονομιά της πόλης, την ιστορία και την αρχιτεκτονική εξέλιξη των βιομηχανικών εγκαταστάσεων της περιοχής αυτής, που, μαζί με το Λιμάνι και τον Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό, διαμόρφωσαν τον βιομηχανικό χαρακτήρα της πόλης από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, για περίπου έναν αιώνα.

Info: 23 & 24 Oκτωβρίου, ώρα: 11:00-16:00, εκκίνηση ανά 15′ από την Βίλα Πετρίδη, Αναγεννήσεως 10, σημείο τερματισμού: Βυρσοδεψείο Νούσια, 26ης Οκτωβρίου 33, απόσταση: 2,5 χλμ., διάρκεια: περίπου 2 ώρες. 

Δυτικά Τείχη- Στα Μονοπάτια της Ιστορίας

Τα Δυτικά Τείχη είναι συνυφασμένα με την ιστορία της πόλης, καθώς παρουσιάζουν εμφανή απομεινάρια διαφορετικών ιστορικών περιόδων, πολιτισμών και θρησκειών. Διανύοντάς τα βήμα προς βήμα, θα έχουμε την ευκαιρία να ανακαλύψουμε τα επιμέρους τμήματα των τειχών –να αναγνωρίσουμε τα τμήματα ενός διασωθέντα πύργου, να ανακαλύψουμε δύο σημαντικές πύλες σε στρατηγικά σημεία-αρτηρίες στον άξονα της πόλης κ.ά– αλλά και να δουμε τη συνύπαρξή τους με τα εναπομείναντα προσφυγικά οικήματα επί αυτών και τη σύνδεσή τους με άλλα δείγματα βυζαντινής αρχιτεκτονικής, όπως τους ναούς της Αγίας Αικατερίνης και των Αγίων Αποστόλων. Πρόκειται για μια διαδρομή στον χρόνο και την ιστορία της εξέλιξης της ζωής και της αρχιτεκτονικής της πόλης, που ξεδιπλώνεται κατα μήκος των Τειχών. Στόχος της διαδρομής είναι να γνωρίσουν οι επισκέπτες την οχύρωση-οριοθέτηση στα δυτικά της πόλης, όπως αυτή δομήθηκε από τη ρωμαϊκή εποχή μέχρι και σήμερα, καθώς και να ιχνηλατήσουν τα πέριξ των τειχών. Παράλληλα, να αντιληφθούν τη θέση των Δυτικών Τειχών μέσα στον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό και τη σχέση τους με σύγχρονα τοπωνύμια: από πού ξεκινούσε και που τελείωνε η οχύρωση της πόλης, ποια μέρη από όσα διασχίζουμε καθημερινά βρίσκονταν άλλοτε εντός ή εκτός των τειχών.

Info: 23 & 24 Oκτωβρίου, ώρα: 11:00-16:00, εκκίνηση ανά 15′ από τη διασταύρωση Έβρου & Ακρίτα, Δυτικά Τείχη, σημείο τερματισμού: Φρούριο Βαρδαρίου, απόσταση: 3,5 χλμ., διάρκεια: περίπου 2 ώρες.

Οι Δρόμοι του Εμπορίου

Ως αποτέλεσμα της γεωγραφικής θέσης της, η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε σημαντικό κέντρο εμπορίου στο πέρασμα των αιώνων. Στις αρχές του περασμένου αιώνα, το εμπόριο της πόλης χαρακτηριζόταν από αγορές τροφίμων, καπνού, αποικιακών ειδών, ξυλείας, κάρβουνου, υφασμάτων, ειδών ραπτικής κ.ά., καθώς και κτίρια που φιλοξενούσαν υπηρεσίες, όπως ξενοδοχεία, τράπεζες, ραφτάδικα, τυπογραφεία, αργυροχρυσοχόους, ναυτικούς πράκτορες και άλλα διαμεσολαβητικά επαγγέλματα. Μέσα από την περιήγηση σε χώρους εμπορίου που έχουν διασωθεί από την πυρκαγιά του 1917 και έχουν τις ρίζες τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά και σε κτίρια που ανεγέρθηκαν μετά τον ανασχεδιασμό της πόλης, σύμφωνα με το πολεοδομικό σχέδιο του Ερνέστ Εμπράρ, διαφαίνεται η εμπορική δραστηριότητα της πόλης, η οποία συγκεντρώνεται εκατέρωθεν του άξονα της Αριστοτέλους. Στόχος της διαδρομής είναι η ανάδειξη του εμπορικού χαρακτήρα του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης και η γνωριμία με ιστορικούς χώρους ποικίλων μορφών εμπορίου.

Info: 23 & 24 Oκτωβρίου, ώρα: 11:00-16:00, εκκίνηση ανά 15′ από την Οπλοποιού & Κατούνη, Λαδάδικα, σημείο τερματισμού: Στοά Μοδιάνο, Ερμού 24, απόσταση: 1,2 χλμ., διάρκεια: 1,5-2 ώρες.

«Μέσα από τις Στάχτες» - Η Αναγέννηση μετά την Πυρκαγιά

Η πυρκαγιά του 1917 ήταν ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της Θεσσαλονίκης, καθώς κατέκαψε το μεγαλύτερο τμήμα της. Με την πόλη να μην διαθέτει οργανωμένη ρυμοτομία πριν την πυρκαγιά, καταστήθηκε ανάγκη για νέο πολεοδομικό σχέδιο. Τον ρόλο αυτό εκπλήρωσε το σχέδιο Εμπράρ, που βασίστηκε στα ευρωπαϊκά πρότυπα κι έδωσε νέα πνοή στην πόλη, αλλάζοντας όχι μόνο την όψη, αλλά και τη λειτουργία και τον τρόπο ζωής της. Μέσα από μια πορεία στην πυρίκαυστο ζώνη, διασχίζουμε άξονες που προέκυψαν από το σχέδιο Εμπράρ και συναντάμε εμβληματικά κτίρια του μεσοπολέμου, που καθόρισαν τη διαμόρφωση της σύγχρονης πόλης. Στόχος της διαδρομής είναι οι επισκέπτες να αντιληφθούν τον ρόλο που έπαιξε η πυρκαγιά στην εξέλιξη της πόλης, να γνωρίσουν την αρχιτεκτονική της ανοικοδόμησης που ακολούθησε, αλλά και να πάρουν μια γεύση από το μεγαλεπήβολο σχέδιο Εμπράρ, που –ακόμα και αν δεν εφαρμόστηκε πλήρως– χάραξε νέο μέλλον για την πόλη.

Info: 23 & 24 Oκτωβρίου, ώρα: 11:00-16:00, εκκίνηση ανά 15′ από το άγαλμα Βενιζέλου, Αριστοτέλους & Εγνατία, σημείο τερματισμού: Μνημείο Λαμπράκη, Βενιζέλου, απόσταση: 1,8 χλμ., διάρκεια: περίπου 2 ώρες.

Γαλεριανό Συγκρότημα - Από τη Ρωμαική Αυτοκρατορία στον Χρυσό Αιώνα 

Το Γαλεριανό Συγκρότημα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημειακά σύνολα της πόλης. Χτίστηκε στο μεταίχμιο δύο κόσμων –ρωμαϊκού και βυζαντινού– όταν η Θεσσαλονίκη θεσπίστηκε ως έδρα του ανατολικού τμήματος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Τα σωζόμενα τμήματά του λειτουργούν άτυπα ως “μουσειακά εκθέματα”, που εκτίθενται ελεύθερα στην πόλη και είναι συνυφασμένα με την καθημερινή ζωή στο κέντρο της. Μέσα από μια πορεία παράλληλη με τα επιμέρους τμήματα, θα επιδιώξουμε μια διεισδυτική ματιά, για να ανασυνθέσουμε το συγκρότημα στην εποχή της ακμής του. Στόχος της διαδρομής είναι οι επισκέπτες να γνωρίσουν τα επί μέρους τμήματα του Γαλεριανού Συγκροτήματος, τη μεταξύ τους σύνδεση, αλλά και την ειδοποιό διαφορά τους, καθώς και τη θέση τους μέσα στον σύγχρονο αστικό ιστό. Παράλληλα, να κατανοήσουν τη συνεισφορά της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στο μνημειακό απόθεμα της Θεσσαλονίκης.

Info: 23 & 24 Oκτωβρίου, ώρα: 11:00-16:00, εκκίνηση ανά 15′ από τη Ροτόντα, σημείο τερματισμού: Λευκός Πύργος, απόσταση: 1,4 χλμ., διάρκεια: περίπου 1 ώρα.

Το Μωσαϊκό των Θρησκευμάτων 

Η Θεσσαλονίκη έχει χαρακτηριστεί ως πολυπολιτισμική πόλη, καθώς έχουν περάσει από αυτήν διάφοροι πολιτισμοί, που έχουν αφήσει έντονα το αποτύπωμά τους. Από την ίδρυση της μέχρι σήμερα έχουν συνυπάρξει κάτοικοι διαφορετικών θρησκειών, πολιτισμικών παραδόσεων και κουλτούρας. Σήμερα, η ποικιλία των διαφόρων θρησκευμάτων που έχουν περάσει από την πόλη μαρτυρείται από τους εντυπωσιακούς χώρους λατρείας που σώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, εξασφαλίζοντας τις πεποιθήσεις, τις παραδόσεις και την κουλτούρα της κάθε κοινότητας. Στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης διακρίνουμε ίχνη από έξι διαφορετικές κοινότητες: την Εβραϊκή, τη Μουσουλμανική, την Χριστιανική, την Ευαγγελική, την Καθολική και την Αρμένικη, οι οποίες δημιούργησαν γειτονιές, διατηρώντας τη μοναδικότητά τους και εμπλουτίζοντας την πολιτισμική κληρονομιά της πόλης. Στόχος της διαδρομής είναι οι επισκέπτες να γνωρίσουν αυτές τις διαφορετικές θρησκευτικές κοινότητες, μέσα από την αρχιτεκτονική τους, τον τρόπο που συνυπήρξαν –άλλοτε λιγότερο, άλλοτε περισσότερο αρμονικά– και πως διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Θεσσαλονίκη.

Info: 23 & 24 Oκτωβρίου, ώρα: 11:00-16:00, εκκίνηση ανά 15′ από την Αλατζά Ιμαρέτ, Κασσάνδρου 91-93, σημείο τερματισμού: Αρμένικη εκκλησία, Διαλέττη 4, απόσταση: 3,4 χλμ., διάρκεια: περίπου 2 ώρες.

Άνω Πόλη - Η Γειτονιά του Χθες 

Η Άνω Πόλη αποτελεί το παλαιότερο σωζόμενο οικιστικό σύνολο της Θεσσαλονίκης. Μια συνοικία συνυφασμένη με τη μουσουλμανική κοινότητα της πόλης, που εγκαταστάθηκε εκεί κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, διατηρεί μέχρι σήμερα τον μεσαιωνικής μορφολογίας αστικό ιστό της. Χαρακτηρίζεται από έναν μοναδικό συνδυασμό λαϊκής μακεδονικής και μικρασιατικής αρχιτεκτονικής, εμπλουτισμένης με νεοκλασικά στοιχεία, στον οποίο προστέθηκαν σύγχρονα παραδείγματα στα πρότυπα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Ξεκινώντας την περιήγηση μας δίπλα από τα τείχη και διασχίζοντας τα σοκάκια της Άνω Πόλης, σχεδόν θα μεταφερθούμε σε μια άλλη εποχή, περνώντας ανάμεσα από κτίρια μιας αρχιτεκτονικής πολύ διαφορετικής από αυτή που έχουμε συνηθίσει να αντικρίζουμε στους πολύβουους δρόμους της πόλης. Στόχος της διαδρομής είναι οι επισκέπτες να αντιληφθούν την αρχιτεκτονική και πολιτισμική ταυτότητα της συνοικίας, καθώς και την άμεση σχέση της καθημερινότητάς της με τη δημόσια ζωή. Η ξενάγηση αυτή θα μας αφήσει την αίσθηση μιας όμορφης βόλτας στους ήσυχους και γραφικούς δρόμους της Άνω Πόλης.

Info: 23 & 24 Oκτωβρίου, ώρα: 11:00-16:00, εκκίνηση ανά 15′ από την Μονή Βλατάδων, Επταπυργίου 64, σημείο τερματισμού: Ναός Αγ. Νικολάου Ορφανού, Ηροδότου & Αποστόλου Παύλου, απόσταση: 3,1 χλμ., διάρκεια: περίπου 2,5 ώρες.

Ανατολικά Τείχη - Θέα Θάλασσα

Τα Ανατολικά Τείχη αποτελούν τμήμα ενός από τα σημαντικότερα μνημεία της Θεσσαλονίκης. Μεγάλο μέρος τους σώζεται μέχρι σήμερα in situ (στην ίδια θέση) και έχουν χαρακτηριστεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτισμικής Κληρονομιάς από την UNESCO. Η Θεσσαλονίκη σαν “ζωντανός οργανισμός” επιβίωσε στο πέρασμα των αιώνων χάρη στα τείχη. Η παρουσία τους μας θυμίζει ότι η πόλη πέρασε στιγμές πολιορκίας καταφέρνοντας να μείνει αλώβητη. Οι διαφορετικοί πολιτισμοί που τη διεκδίκησαν ή την κατέκτησαν έχουν επηρεάσει τη μορφή των τειχών αφήνοντας έτσι το αποτύπωμα τους. Η μαγευτική θέα στη θάλασσα, η ανάπλαση σημαντικού μέρους της διαδρομής κατά μήκος των ανατολικών τειχών, το πέρασμα από γραφικά καλντερίμια της Άνω Πόλης και η εντυπωσιακή επέκταση της πόλης εκτός των τειχών προς τα ανατολικά την καθιστούν μία από τις ομορφότερες διαδρομές που μπορεί κάποιος να απολαύσει στη Θεσσαλονίκη. Στόχος της διαδρομής είναι να γίνει αντιληπτή η ακριβής θέση των Ανατολικών Τειχών μέσα στη σύγχρονη πόλη, η σημασία τους για την ανάπτυξή της –εντός κι εκτός αυτών– και η επιρροή που είχαν σε αυτά οι διάφοροι πολιτισμοί, θρησκείες και αυτοκρατορίες που έχουν περάσει από την πόλη της Θεσσαλονίκης.

Info: 23 & 24 Oκτωβρίου, ώρα: 11:00-16:00, εκκίνηση ανά 15′ από το Επταπύργιο, Δ. Τζαχείλα 7, σημείο τερματισμού: Λευκός Πύργος, απόσταση: 3,6 χλμ., διάρκεια: περίπου 2 ώρες.

Συνοικία των Εξοχών - Η Άγνωστη Πλευρά 

Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και μετά η Θεσσαλονίκη γνωρίζει ριζικές αλλαγές. Με την κατεδάφιση του ανατολικού και του θαλάσσιου τείχους το 1889 η πόλη επεκτείνεται προς τα ανατολικά, στη συνοικία των “Πύργων” ή “Εξοχών”, στην οποία αρχικά η δόμηση ήταν περιορισμένη –με εξοχικές κατοικίες– κι επικρατούσαν οι μεγάλες αγροτικές εκτάσεις. Με την εγκατάσταση του τραμ το 1893 οι παραθαλάσσιες εξοχικές επαύλεις αρχίζουν να αυξάνονται και μετατρέπονται σε μόνιμες κατοικίες των μεγαλοαστών της Θεσσαλονίκης. Σήμερα από την παλιά συνοικία διασώζονται ελάχιστα δείγματα, η πλειοψηφία των οποίων επάνω στον βασικό της άξονα, τη λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας. Όμως, πέρα από αυτές, υπάρχουν κι επαύλεις όχι τόσο γνωστές, πολυτελείς, ή καλά διατηρημένες, αλλά εξίσου σημαντικές για τη στοιχειοθέτηση της φυσιογνωμίας της συνοικίας. Μέσα από μια περιήγηση στα στενά και ακολουθώντας τα ίχνη των διασωθέντων κτιρίων, θα έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε μια άγνωστη πλευρά της συνοικία των Εξοχών πριν καταλήξουμε στον κεντρικό άξονα για να συναντήσουμε τις διάσημες επαύλεις της Βασ. Όλγας. Στόχος της διαδρομής είναι οι επισκέπτες να ταξιδέψουν στην κοσμοπολίτικη Συνοικία των Εξοχών, ανακαλύπτοντας και κτίρια λιγότερο γνωστά, ώστε να κατανοήσουν συνολικά τη φυσιογνωμία και την ιστορία της.

Info: 23 & 24 Oκτωβρίου, ώρα: 11:00-16:00, εκκίνηση ανά 15′ από το Πεδίον του Άρεως, Λ. Στρατού, έναντι Στρατηγείου, σημείο τερματισμού: Έπαυλη Μοδιάνο (Λαογραφικό Μουσείο), Β. Όλγας 68, απόσταση: 2,6 χλμ., διάρκεια: περίπου 2 ώρες.

Συνοικία των Εξοχών - Οι Πύργοι της Αριστοκρατίας

Η συνοικία των “Εξοχών” ή “Πύργων” είναι μια περιοχή που αναπτύχθηκε οικιστικά μετά την κατεδάφιση του ανατολικού τείχους της πόλης, στα τέλη του 19ου αιώνα. Σε αυτήν την προνομιακή περιοχή, πάνω στη θάλασσα, εγκαταστάθηκε –χωρίς θρησκευτικούς ή εθνικούς διαχωρισμούς– μία νεοσύστατη κυρίαρχη αστική τάξη, η πολυπολιτισμική elite της πόλης, που αποτελούνταν από Ισραηλίτες, Τούρκους, Έλληνες, Φράγκους, Ντονμέδες και Λεβαντίνους. Το ευρωπαϊκό ρεύμα του εκλεκτικισμού έγινε το σύμβολο της αριστοκρατίας, που μέσα από την αρχιτεκτονική εξέφρασε την κοινωνική της ταυτότητα. Οι “Πύργοι” διατηρούν ακόμη αυτή την κοσμοπολίτικη αίγλη της αριστοκρατίας της εποχής εκείνης. Μέσα από μια πορεία επί της οδού Βασιλίσσης Όλγας, θα συνεχίσουμε την αφήγηση της “άγνωστης πλευράς” της Συνοικίας των Εξοχών, παρακολουθώντας τις επιβλητικές επαύλεις που έχουν διασωθεί διάσπαρτα, μέχρι τα όρια της Καλαμαριάς. Στόχος της διαδρομής είναι οι επισκέπτες να μεταφερθούν πίσω στον χρόνο, στις αρχές τους 20ου αιώνα και να ανασυνθέσουν την εικόνα της συνοικίας εκείνης της εποχής, μέσα από τα κτίρια που σώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου κι από τις μνήμες και τους μύθους που τα περιβάλλουν.

Info: 23 & 24 Oκτωβρίου, ώρα: 11:00-16:00, εκκίνηση ανά 15′ από την Έπαυλη Μοδιάνο (Λαογραφικό Μουσείο), σημείο τερματισμού: περίπτερο Φλόκα, Β. Όλγας 212, απόσταση: 2,8 χλμ., διάρκεια: περίπου 2 ώρες.