Το on• entropy είναι ένα ατελιέ μαρμάρου που ιδρύθηκε το 2009 σε Αθήνα και Λονδίνο κι έχει στόχο να πειραματιστεί με το μάρμαρο και την εντροπία του αντικατοπτρίζοντας τόσο την τέχνη όσο και τη χειροτεχνία. Δημιουργήθηκε και διευθύνεται από τις αδερφές Νίκη και Ζωή Μοσκόφογλου και είναι ο καρπός μιας 40χρονης οικογενειακής σχέσης τους με το μάρμαρο στην Ελλάδα. Η Nίκη είναι αρχιτέκτονας με ακαδημαϊκή κατάρτιση στο design. Το έργο της επιδεικνύει μια αρχιτεκτονική λεπτομέρεια και το ένστικτο του πώς ο Χώρος και το Αντικείμενο μπορούν να ξεπεράσουν τα όρια του μαρμάρου σαν υλικό. Η Zωή είναι πολιτικός μηχανικός με εξειδίκευση στο Sustainable Heritage και καλλιεργεί το πάθος της για το πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον μέσω της ακαδημαϊκής έρευνας στα Πολιτιστικά Τοπία. Το μάρμαρο, αρχετυπικό ελληνικό υλικό, στα χέρια των δυο κοριτσιών αναλαμβάνει έναν αντισυμβατικό ρόλο και από βαρύ και συμπαγές γίνεται ευάλωτο, εύθραυστο και ημιδιαφανές. Το αποτέλεσμα της δουλειάς τους είναι περίπλοκες δημιουργίες που εξελίσσουν τις διαχρονικές του ιδιότητες με ευφάνταστο και σύγχρονο τρόπο όπως το φωτιστικό Ray as a Silver Lining, που πρόσφατα διακρίθηκε στον διεθνή διαγωνισμό Archiproducts Design Awards 2021 ως Winner!

Μιλήστε μας για την πορεία σας, πώς ξεκίνησαν όλα, ποιο ήταν το σημείο εκκίνησης και πώς εξελίχθηκε η διαδρομή σας.

Tο μάρμαρο μπήκε στη ζωή μας πολύ νωρίς, αφού ο πατέρας μας είναι μεταλλειολόγος μηχανικός, συνεργαζόταν με τα μεγαλύτερα λατομεία και έφερνε στο σπίτι την αίσθηση του μαρμάρου. Αλλά και στις καλοκαιρινές διακοπές, όσο εκείνος δούλευε σε λατομεία στα νησιά, ήταν σύνηθες να βρισκόμαστε να παίζουμε στο πλατό ενός λατομείου.

Νίκη: Σε πιο συνειδητό επίπεδο, με το μάρμαρο ξεκίνησα όταν έψαχνα να βρω φωτιστικά για το σπίτι μου και δεν μου άρεσε κάτι. Εργαζόμουν σε ένα αρχιτεκτονικό γραφείο στο Λονδίνο γνωστό για τις σχεδιαστικές λεπτομέρειές του, οπότε σχεδίαζα σε κλίμακα 1:1. Έτσι μου ήταν εύκολο να σχεδιάσω τα δικά μου φωτιστικά και το υλικό ήταν προφανές πως θα ταν το μάρμαρο, μου ήταν γνώριμο.

Ζωή: Αντίστοιχα εγώ την ίδια περίοδο ήμουν υπεύθυνη μηχανικός για τα μαρμάρινα έπιπλα & φωτιστικά του One Hyde Park, την πιο πολύτιμη κατασκευή τότε παγκοσμίως, και έτσι είδα την αρχιτεκτονική κ εμπορική του αξία, σε ένα περιβάλλον που αντιμετώπιζε το μάρμαρο ως κάτι πολύ εξωτικό. Παράλληλο τότε έκανα το μεταπτυχιακό μου σε Αειφορία & πολιτιστική κληρονομιά, συγκεκριμένα έρευνα για το πολιτιστικό τοπίο των αρχαίων λατομείων της Πεντέλης.

Και κάπως έτσι ξεκινήσαμε να φτιάχνουμε ιδιαίτερα έπιπλα και φωτιστικά από μάρμαρο. Ίσως ένας από τους πιο σημαντικούς σταθμούς ήταν η συμμετοχή μας στη πρώτη London Design Biennale, 2016 όπου εκπροσωπήσαμε την Ελλάδα και η δουλειά μας έλαβε παγκόσμια προβολή.

Τι πιστεύετε ότι είναι αυτό που κάνει τη δουλειά σας να ξεχωρίζει; Ποια είναι η σχεδιαστική σας προσέγγιση;

Εκ πρώτης όψεως το μάρμαρο είναι βαρύ, συμπαγές, άκαμπτο. Μπορεί όμως με τον κατάλληλο σχεδιασμό, να αποκτήσει ελαφριά αίσθηση, διαφάνεια και πλαστικότητα. Πρόθεση μας είναι να μεταμορφώσουμε το μάρμαρο αναδεικνύοντας αυτές τις τελευταίες ιδιότητες μέσα από καθημερινά αντικείμενα, έπιπλα και φωτιστικά. Αυτή η μεταμόρφωση του υλικού είναι που μας γοητεύει και είναι η βάση της σχεδιαστικής μας προσέγγισης.

Απώτερος σκοπός μας είναι να μπορέσουμε να επηρεάσουμε το χρήστη, διακόπτοντας τη ροή της αυτόματης αντιληπτικότητάς του. Δεν περιμένει δηλαδή κανείς όταν μπει σε ένα χώρο για παράδειγμα να δει ένα μαρμάρινο όγκο να κρέμεται από το ταβάνι και ακόμα περισσότερο να φεγγοβολεί. Ελπίζουμε ότι με τον τρόπο αυτό εμπλουτίζουμε τα ερεθίσματα της καθημερινότητας μας, δημιουργώντας έτσι ένα πιο συνειδητό περιβάλλον και εν τέλει μια πιο ολοκληρωμένη ύπαρξη.

Τι μέρος της ζωής σας καταλαμβάνει το design;

Πολύ μεγάλο. Η δημιουργική διαδικασία δε φεύγει ποτέ από το πίσω μέρος του μυαλού. Όταν κάτι σχεδιάζεις και κατασκευάζεις κάτι, πάντα προσπαθείς να βρεις την καλύτερη δυνατή λύση οπότε το μυαλό δεν ησυχάζει παρά μόνο όταν ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία.

Μιλήστε μας για τις διακρίσεις σας. Πώς προέκυψαν και τι σας έχουν αποκομίσει;

Μια πρόσφατη και πολύ σημαντική διάκριση διεθνώς είναι η βράβευση του φωτιστικού Ray με το Archiproducts Design Award, που αποτελείται από μάρμαρο και φύλλο ασημιού. Αυτό προέκυψε, όταν στην έκθεση του London Design Week είχαμε να κρεμάσουμε τα φωτιστικά μας κ ένα ηλεκτρολόγος έσπασε την αρχική του μορφή. Είχαμε στα χέρια μας ένα πολύτιμο όγκο που δεν θέλαμε απλώς να πετάξουμε. Οπότε ανατρέξαμε στο Kintsugi, μια γιαπωνέζικη μέθοδος που ενώνει σπασμένες πορσελάνες με φύλλο χρυσού. Η φιλοσοφία είναι πολύ δυνατή γύρω από την επανάχρηση και την ανθεκτικότητα, πώς δηλαδή κάτι γίνεται ακόμα πιο δυνατό και αποκτά περισσότερη αξία ακόμα και αν καταστραφεί και εφόσον επιδιορθωθεί σωστά. Δεν είναι απλά μια δεύτερη ευκαιρία, αλλά μια νέα ζωή. Οπότε και συμβολικά αλλά και από πλευράς βιωσιμότητας του υλικού, αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα κι έτσι κι έγινε και διακρίθηκε. Πέρα από την άμεση εμπορική επιτυχία, τέτοιου είδους διακρίσεις φέρνουν ακόμα μεγαλύτερη εμπιστοσύνη από ευρύτερο κοινό. Επίσης όρεξη από τους συνεργάτες μας (τεχνίτες και πελάτες) να κάνουμε περισσότερα.

Tι project ετοιμάζετε στο φετινό Salone del Mobile στο Μιλάνο.

Στο Μιλάνο στην έκθεση 5VIE, θα παρουσιαστεί το πρώτο μέρος του project “A Future For The Past”. Γι' αυτό έχουμε συνεργαστεί με Τηνιακούς μαρμαρογλύπτες Ν. Φόρτωμα και Α. Σκαλκώτo, την επιμελήτρια Maria Cristina Didero και το Μουσείο Μπενάκη. Είναι ένα διετές πρόγραμμα που εξετάζει την τηνιακή μαρμαροτεχνία από ευρεία κοινωνική σκοπιά και έχει στόχο να εδραιώσει την Τήνο στον παγκόσμιο χάρτη ως αναγνωρίσιμο κόμβο πολιτισμού της τέχνη της μαρμαρογλυπτικής. To project θα ολοκληρωθεί σε δύο φάσεις: ένα έργο-γιορτή της τηνιακής μαρμαροτεχνίας στην έκθεση 5VIE, τον Απρίλιο 2023 στο Μιλάνο. Αυτή θα λειτουργήσει ως προπομπός για την μεγαλύτερη έκθεση, που θα πραγματοποιηθεί στην Τήνο την άνοιξη του 2024. Η εγκατάσταση θα αναπαριστά την αίσθηση ενός ναού, με κεντρικό σημείο ένα γλυπτό τραπέζι, με αναφορές στη Αγία Τράπεζα. Επίσης μέσα από ένα σύγχρονο cabinet de curiosité, με έργα Τηνίων μαρμαρογλυπτών και memorabilia, θα αναπτυχθεί η ιστορία της αισθητικής εξέλιξης της μαρμαρογλυπτικής.

Ποια είναι τα όρια μεταξύ design και γλυπτικής όταν το υλικό σας είναι το μάρμαρο; 

Δεν υπάρχει όριο στη δημιουργικότητα. Όσο πιο πολύ μέσα σε αυτή είσαι, τόσο δυναμώνει. Η σχέση γλυπτικής και design έχει σχέση με ένα προσωπικό στόχο πως μπορούν να ξεπεραστούν τα όρια και να γεφυρωθούν διαφορετικές προσεγγίσεις. Άρα λοιπόν το πως μπορούμε να ξεπέρασε το όριο της μια τέχνης γλυπτικής και να περάσουμε στο design.

Μιλήστε μας για τη συνεργασίες σας. Τι καινούριο φέρνουν στη σχεδιαστική σας ματιά, πώς προέκυψαν και ποιες ήταν οι προκλήσεις για εσάς; 

Οι πιο πολλές συνεργασίες προκύπτουν από τις συμμετοχές μας στις διεθνείς εκθέσεις και το δίκτυο των αρχιτεκτόνων μας. Τελευταία συνεργαζόμαστε με κατασκευαστικά εταιρίες που καταλαβαίνουν τι σημαίνει αξία στο μάρμαρο και τα έπιπλα. Σε αυτές παρέχουμε την εξιδίκευσή μας σε σχέση με το τελείωμα στο μάρμαρο και έχουμε την επιμέλεια της κατασκευής των μαρμάρινων επίπλων, όπως για παράδειγμα για το Costa Navarino. Επίσης συνεργαστήκαμε με τη Maria Cristina Didero για την έκθεση στο Μιλάνο 2023 και στην Τήνο το 2024. Σε κάθε νέα συνεργασία γνωρίζοντας νέους ανθρώπους και διαφορετικό τρόπο σκέψης συχνά και από άλλες πολιτιστικές σφαίρες, εξελίσσεται πιο σφαιρικά η ματιά μας. Όσες προκλήσεις υπάρχουν είναι συνήθως θέμα επικοινωνίας, οπότε φροντίζουμε να αφιερώνουμε χρόνο με τους συνεργάτες και πελάτες μας.

Πόσο σημαντική είναι η αναγνώρισή σας στη διεθνή design κοινότητα;

Σίγουρα ο τόπος επηρεάζει τη δημιουργική διαδικασία. Η Ελλάδα, ενώ ιστορικά έχει σπουδαίους τεχνίτες, δεν έχει παράδοση στο design και το manufacturing. Παράλληλα, βλέπουμε να συμβαίνουν αξιόλογα design έργα γύρω μας σήμερα και ίσως αυτό να αλλάζει. Σε κάθε περίπτωση με τα μέσα πλέον που υπάρχουν, το να βρίσκεται η δουλειά σου διεθνώς το θεωρούμε δεδομένο. Αν αυτό συνοδεύεται και από αναγνώριση είναι άκρως σημαντικό, αφού πλέον απευθύνεσαι σε ένα παγκόσμιο κοινό. Επίσης συναγωνίζεται πολλούς σπουδαίους δημιουργούς με μεγάλη πείρα και υποστήριξη.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδια σας και ποιο τo dream project που θα θέλατε να πραγματοποιήσετε;

Να αναγνωριστεί η δουλειά μας και σε άλλη ήπειρο. Το dream project πέρα από το μάρμαρο, συμπεριλαμβάνει και έργα από άλλες τέχνες όπως η σεναριογραφία, ο χορός, η μουσική ή και το θέατρο.

Θα μπορούσατε να σχεδιάσετε customized έναν ολόκληρο χώρο, μια κατοικία για παράδειγμα...

Ναι έχει συμβεί ήδη για το σπίτι μου και πρόκειται να ασχοληθούμε με τον σχεδιασμό ενός οινοποιείου σύντομα.

Έχετε σχεδιάσει κάτι άλλο εκτός από αντικείμενα;

Ένα κόσμημα για το Μουσείο Μπενάκη.

Περιγράψτε μας με τρεις λέξεις η καθεμιά τον εαυτό της.

H Zωή ολιστική, ήρεμη δύναμη και η Νίκη ελεύθερο πνεύμα, δημιουργική με ενσυναίσθηση.

Ποιος είναι ο ορισμός της ομορφιάς για εσάς.

Αρμονία και λιτότητα, όπως τις συναντάμε στη φύση.

Η χαρά της ζωής περιλαμβάνει...

Μουσική και παιχνίδι.

Ποιο είναι το πιο αγαπημένο σας αντικείμενο, που δεν αποχωρίζεστε ποτέ;

Το sketchbook μας και το meditative marble pebble που έχουμε σχεδιάσει.

Μιλήστε μας για ένα μουσείο/gallery και μια έκθεση που λατρέψατε τελευταία;

Το μουσείο μοντέρνας τέχνης Louisiana στην Δανία και η έκθεση Rothko στην Tate Modern.

Σε δέκα χρόνια...

Θα απολαμβάνουμε ακόμα περισσότερο, την επιμονή και την αφοσίωση που δείχνουμε τώρα στη δουλειά μας.

Η καλύτερη συμβουλή που σας έχουν δώσει ποτέ...

«Γνῶθι σεαυτόν» και «Μην ακούς τίποτα από όσα λέω. Και κυρίως αυτό που σου λέω τώρα»

Κάτι για το οποίο είστε περήφανες...

Τη δημιουργία της on.entropy με δικούς μας όρους. Και την καθημερινή προσπάθεια για αυτοβελτίωση, όπως το να βλέπουμε την ευκαιρία σε ένα περιορισμό, είτε σχεδιαστικό είτε αυτούς που σου φέρνει η ζωή.

Μια τέλεια μέρα θα ξεκινούσε...

Με μουσική και διαλογισμό.

Και θα τελείωνε...

Με μουσική και τους αγαπημένους μας ανθρώπους.