Σκηνικό που «φωνάζει» αντίθεση, ένταση και μυστήριο, όπου κάθε αποδέκτης των μηνυμάτων του αισθάνεται ρίγος. Η ζωγράφος Stella Kapezanou έχει χτίσει ένα εικαστικό σύμπαν γεμάτο από ανεξάρτητες γυναικείες οντότητες. Με αφορμή την υποτροφία της από το Ίδρυμα Fulbright στο New Mexico, μοιράζεται μαζί μας τα νέα ερευνητικά της ερωτήματα.

Αυτήν τη στιγμή βρίσκεστε στο New Mexico ως υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright. Ποια είναι τα συναισθήματά σας για την ευκαιρία που σας παρουσιάστηκε; Ποια η καθημερινότητά σας εκεί, στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος φιλοξενίας καλλιτεχνών του Santa Fe Arts Institute;

Πάνω απ’ όλα αισθάνομαι ευγνωμοσύνη προς το Ίδρυμα Fulbright που με επέλεξε ως καλλιτέχνιδα-εκπρόσωπο της χώρας μου στον τομέα των εικαστικών. Η τιμή αλλά και η ευθύνη τού να είμαι πρέσβειρα της ελληνικής Τέχνης, αλλά και γενικότερα της ελληνικής κουλτούρας, στην Αμερική είναι για μένα αμέτρητη. Εξίσου σημαντικό, όμως, με το να μεταδώσω τη γνώση του αντικειμένου μου είναι και το να εισπράξω τη διαφορετικότητα και τη διαπολιτισμικότητα των Ηνωμένων Πολιτειών. Γιατί αυτή η νέα γνώση είναι ό,τι θα φέρω πίσω μαζί μου στην Ελλάδα. Έχει μεγάλη διαφορά να ταξιδεύω ως επισκέπτης στο εξωτερικό από το να ταξιδεύω για να μάθω υπό την «ομπρέλα» ενός Ιδρύματος που μου προσφέρει την ασφάλεια και διασφαλίζει την ευημερία μου. Αν και έχω ταξιδέψει αρκετά στις ΗΠΑ, πρέπει να αναφέρω πως το New Mexico σαν πολιτεία αποτελεί μια κατηγορία από μόνο του. Όπως είχε πει η Georgia O’Keeffe: «Ο αέρας, τα αστέρια, ο άνεμος, όλα εδώ είναι διαφορετικά». H Santa Fe, δε, μέσα σ’ ένα τοπίο βγαλμένο από western film, ξεχωρίζει από ολόκληρη την πολιτεία και αποτελεί art hub και χώρο προσέλκυσης δημιουργών απ’ όλη τη χώρα. Το Santa Fe Art Institute βρίσκεται σ’ ένα υπέροχο κτίριο, σχεδιασμένο από τον μεξικανό αρχιτέκτονα Ricardo Legoretta και νιώθω πολύ τυχερή που ζω και εργάζομαι σε αυτό. Υπάρχουν βέβαια και στιγμές μοναξιάς, στιγμές που νιώθω πως όλα είναι ξένα, γιατί όχι απλά είμαι η μοναδική Ελληνίδα, αλλά και η μοναδική Ευρωπαία στην πόλη αυτή. Και βέβαια, μου λείπει αφόρητα ο γιος μου…

Υπάρχουν κάποια θέματα συζήτησης στα οποία επικεντρώνεστε και αναλύετε διεξοδικά μαζί με τους υπόλοιπους δημιουργούς-υποτρόφους;

Η Santa Fe είναι μία από τις πιο παλιές πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών και σημείο συνάντησης πολιτισμών. Αρχικά, εδώ ζούσαν οι αυτόχθονες της Αμερικής, έπειτα ήρθαν οι Ισπανοί, στη συνέχεια οι Μεξικάνοι, και τέλος οι Αμερικανοί. Όλοι κυριάρχησαν και άφησαν τα σημάδια τους στους ανθρώπους, στην κουλτούρα και στην αρχιτεκτονική της. Στο Ινστιτούτο αντίστοιχα, είμαστε εννέα residents, όλοι από διαφορετικές χώρες, που δουλεύουμε σε μία κοινή θεματική, την «Κυριαρχία», όπως την εισπράττει ο κάθε δημιουργός, μέσα από το δικό του ξεχωριστό πρίσμα και τις κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες που βιώνει. Παράλληλα, εξερευνούμε μέσα από field trips στις κοινότητές τους, διαλέξεις και μεταξύ μας συζητήσεις, τις επιπτώσεις της αποικιοκρατίας στους ιθαγενείς της πολιτείας. Αξίζει να αναφέρω πως στο New Mexico κατοικούν 23 διαφορετικές φυλές και αποτελούν το 11% του πληθυσμού του. Εκτός από τις διαφορετικές φυλές των Pueblos, υπάρχουν επίσης Apache και Navajos.

Γυναικείο σώμα και κυριαρχία: με ποιους τρόπους εξελίσσετε τη συγκεκριμένη σχέση και ποια στοιχεία έμπνευσης έρχονται να προστεθούν, έτσι, στη δημιουργία των επόμενων έργων σας; 

Στη ζωγραφική μου με απασχολεί το “Female Sovereignty” (Γυναικεία κυριαρχία), εξετάζοντας κυρίαρχες γυναίκες, με την έννοια του ότι δεν αποτελούν αντικείμενα εξουσίας, επιθυμιών ή βλέψεων οποιουδήποτε άλλου, παρά μόνο του εαυτού τους. Το γυναικείο σώμα εξουσιάζει τις συνθέσεις των έργων μου και επιδιώκω μία «άλλη» ανεξαρτησία, την ανεξαρτησία από το επικριτικό βλέμμα του θεατή. Η στάση των γυμνών ή ημίγυμνων γυναικείων σωμάτων και η σκυθρωπότητα ή η υπεροψία του βλέμματός τους, υπογραμμίζουν τις ασαφείς προθέσεις που επικρατούν σήμερα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Σκοπός μου δεν είναι τα έργα μου να έχουν διδακτικό χαρακτήρα, απλά να δημιουργούν στον θεατή ερωτηματικά, γι’ αυτό και θέλω οι πρωταγωνίστριές μου να είναι δυναμικές άλλα παράλληλα τρωτές, στημένες σ’ ένα περιβάλλον εύθυμης ματαιότητας. Εργαλεία μου, το χιούμορ, σύμβολα και υπονοούμενα, το λαμπερό χρώμα, πολύπλοκα περιβάλλοντα και σκηνοθετημένη ασάφεια. Βρισκόμενη στη Santa Fe, έχω ήδη αρχίσει να εντάσσω στις ζωγραφικές μου σημειώσεις ένα ανακάτεμα από τα ινδιανο-λατινο-αμερικανικά οπτικά ερεθίσματα που εισπράττω. Πού θα καταλήξει αυτό δεν ξέρω. Προς το παρόν το αφήνω να εξελιχθεί!

Ποιο το feedback που λαμβάνετε από το κοινό; Σε ποια σημεία της καλλιτεχνικής σας προσέγγισης εστιάζουν περισσότερο και ποιες οι σκέψεις που σας δημιουργεί αυτή η ανταπόκριση; 

Σε γενικές γραμμές, ο κόσμος ανταποκρίνεται αρχικά στο χρώμα και στην επιδεξιότητα των έργων. Χρειάζεται κάποιος να τους δώσει χρόνο στην αφήγηση για να οδηγηθεί κάτω από τη «γυαλιστερή» πρώτη ανάγνωση. Η ζωγραφική μου, ναι, είναι παραστατική, αλλά είναι και αφηγηματική. Ιστορίες διηγούμαι συχνά, πολύπλοκες σε νόημα και σε εκτέλεση. Ιστορίες ανοιχτές, που αφήνω στον θεατή να τις ολοκληρώσει, ανάλογα με τις προσωπικές του πεποιθήσεις. Κάποιοι εντυπωσιάζονται, κάποιοι ταυτίζονται, κάποιοι προβληματίζονται, άλλα και κάποιοι ενοχλούνται, αισθάνονται αμήχανα με τα γυμνά σώματα, με τις θηλυκές φιγούρες που τους κοιτούν κατάματα και αντιστρέφουν έτσι τους ρόλους του θεατή και του αντικειμένου θέασης. Κάποιοι απλά εντυπωσιάζονται με τα χρώματα, που και αυτό ωραίο είναι - θέλει ελευθερία και τόλμη να αποδεχτεί κάποιος τόσο λαμπερά και ψεύτικα χρώματα.

Πώς παρακολουθείτε την είσοδο της τεχνολογίας στο διεθνές σκηνικό των εικαστικών Τεχνών και ποια νέα κεφάλαια διερεύνησης πιστεύετε έχει αναπτύξει;

Καλή ερώτηση. Φαίνεται, μάλιστα, ότι θα μας απασχολήσει πολύ περισσότερο και πολύ συντομότερα απ’ όσο θα θέλαμε. Πιστεύω πως το AI μπορεί να ανταγωνιστεί σε επιδεξιότητα τους δημιουργούς, αλλά όχι στη σύλληψη των concepts. Αλλά ακόμη κι αυτό αν κάποτε συμβεί, και μέσω AI τελικά να δημιουργείται Τέχνη σε όλα τα επίπεδα, δεν πιστεύω ότι θα σταματήσει ποτέ η ανάγκη του ανθρώπου να δημιουργήσει ο ίδιος, να πλάσει με τα χέρια του, να ανακατέψει, να λερωθεί, να κάνει λάθος, να ξαναδοκιμάσει.

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση στη δημιουργική σας πορεία με την οποία ήρθατε αντιμέτωπη και ποια τα διδάγματα που σας χάρισε; 

Αυτός ο διπλός ρόλος μητέρας και επαγγελματία καλλιτέχνιδας. Το να είναι κάποιος καλλιτέχνης σημαίνει ότι θυσιάζει πολλά πράγματα. Θυσιάζει πολυτέλειες, θυσιάζει σταθερότητα. Το να είναι μία γυναίκα μητέρα σημαίνει επίσης ότι θυσιάζει πολλές προσωπικές πολυτέλειες, γιατί βάζει πρώτα τις ανάγκες του παιδιού της. Ο συνδυασμός των δύο έχει ως αποτέλεσμα να γίνεσαι χίλια κομμάτια και πάλι να μην είναι αρκετό.

Έχετε αναφέρει ότι για εσάς κάθε πίνακας αποτελεί ένα σκηνικό μέσα στο οποίο παρακολουθούμε σχέσεις ανθρώπων. Ποια αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης για να στραφείτε προς την ανθρωποκεντρική ζωγραφική και ποια μηνύματα κουβαλούν οι πρωταγωνιστές της καθώς και οι δεσμοί επικοινωνίας μεταξύ τους; 

Αγαπώ τους ανθρώπους, να είμαι μαζί τους, να τους παρατηρώ, να γνωρίζω καινούριους. Δεν ήρθε κάποια στιγμή που διάλεξα την ανθρωποκεντρική ζωγραφική, αυτό ζωγράφιζα όσο θυμάμαι τον εαυτό μου. Όσες φορές και να δοκίμασα άλλου τύπου ζωγραφική ή άλλες μορφές Τέχνης, πάντα επέστρεφα και μάλιστα πολύ γρήγορα. Και δεν υπάρχει κάτι που να αποτελεί μεγαλύτερη πρόκληση για μένα στη ζωγραφική από το ανθρώπινο δέρμα. Από την άλλη πλευρά, παρόλο που σαν χαρακτήρας είμαι πολύ εξωστρεφής και κοινωνική, και η ίδια έχω ανάγκη να δουλεύω μόνη μου. Στο studio ηρεμώ, επιστρέφω στο κέντρο μου, αναζωογονούμαι, για να ξαναβγώ έξω στους ανθρώπους και να τους παρατηρήσω: τη σχέση μου μαζί τους, τις μεταξύ τους σχέσεις, τις σχέσεις μας με τα αντικείμενά μας ή και την ίδια την απουσία των σχέσεων.

Ποιο είναι το πρώτο και τελευταίο πράγμα που κάνετε στη διαδικασία δημιουργίας ενός πίνακα; 

Το προπαρασκευαστικό κομμάτι κάθε πίνακα περιλαμβάνει την προετοιμασία του πεδίου όπου θα στηθεί η δράση. Επιλέγω τον τόπο, ηθοποιούς που θα υποδυθούν τους πρωταγωνιστές μου, σκηνοθετώ τη σύνθεση και φωτογραφίζω σκηνές που ίσως αργότερα να μεταφέρω κομμάτια τους στον καμβά. Και λέω ίσως, γιατί μ’ αρέσει να αφήνω όποιο έργο δουλεύω ανοιχτό μέχρι την τελευταία στιγμή. Ξεκινώ με αφορμή κάποια από τις σκηνοθετημένες μου σκηνές, προσθέτοντας στη συνέχεια φαντασιακά στοιχεία και αλλάζοντας γνώμη συνεχώς. Γιατί από κάποιο σημείο και μετά το ίδιο το έργο ζητάει πράγματα που ενδεχομένως δεν ήταν ποτέ στην αρχική μου πρόθεση. Στο τέλος κάθε μέρας στο studio, φωτογραφίζω το έργο και το κοιτάω πάντα πριν κοιμηθώ. Είναι σαν το μωρό μου που αναρωτιέμαι τι χρειάζεται. Όταν επιστρέφω την επόμενη μέρα εκεί, επιστρέφω με καινούρια ματιά. Γι’ αυτό και δε μου αρέσει να κάνω προσχέδια. Το έργο το κάνω για να το δω, αν το έχω δει ήδη σε μικρό, βαριέμαι να το ξανακάνω σε μεγάλο. Αντιθέτως, πολλές φορές κάνω ακριβώς το αντίθετο. Για να ξεκουράσω το χέρι μου και να χαλαρώσω έπειτα από ένα μεγάλο έργο, μπορεί να κάνω ένα γρήγορο μικρό. Και είναι πολύ γοητευτικά αυτά τα μικρά, έχουν γρήγορη πινελιά, σχεδόν δε σκέφτομαι πριν τα ξεκινήσω, δε με νοιάζει το αποτέλεσμα, είναι σαν μικρές «αταξίες». Όσο για το τελευταίο που κάνω, κάποια στιγμή το ίδιο το έργο με «κλειδώνει» έξω. Οποιαδήποτε επιπλέον πινελιά δεν πιστεύω πως έχει να προσθέσει κάτι. Πλένω, λοιπόν, τα πινέλα μου, το φωτογραφίζω, το αρχειοθετώ και το αφήνω να πάρει τον δρόμο του.

Μιλήστε μας για τα projects, τα οποία ετοιμάζετε τώρα ή και όσα σκοπεύετε να ξεκινήσετε.

Προς το παρόν ανακατεύω σε ατελάρωτους καμβάδες ιστορίες, μύθους και παραδόσεις της Ελλάδας με την Άγρια Δύση και το folklore της Λατινικής Αμερικής. Και εξερευνώ το καινούριο. Τη μία μέρα παρακολουθώ τις εκλογές στην Ταϊβάν, την επόμενη επισκέπτομαι έκθεση για τις παραδοσιακές φορεσιές στην Αλάσκα, άλλη φορά πιάνω κουβέντα με Comanche, ενώ άλλη με αμερικανό Ρεπουμπλικάνο που φορά cowboy hat, οδηγεί truck και ψηφίζει Trump. Αυτή τη στιγμή ολοκληρώνω τα έργα που έχω δημιουργήσει στην Αμερική και τα οποία θα εκτεθούν στην Opening Gallery της Νέας Υόρκης, στα πλαίσια του Greece in USA, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού. Η έκθεση ανοίγει στις 29 Μαρτίου και η δουλειά μου έρχεται σε διάλογο με τα γλυπτά της Αφροαμερικανιδας καλλιτέχνιδας Kate Turner. Επιστρέφοντας στην Ευρώπη θα πάω Βενετία, γιατί συμμετέχω σε μία έκθεση για τη γυναικεία σεξουαλικότητα που ανοίγει παράλληλα με την Βiennale. Τι καινούριο θα ξεκινήσω όταν με το καλό γυρίσω στο δικό μου studio δεν έχω ιδέα. Κι αυτό για μένα είναι και ο σκοπός της ζωής μου, να είμαι ελεύθερη στις κινήσεις και στη σκέψη μου.