Η ευτυχία είναι ζήτημα επιλογών. Μικρές αποφάσεις που χαρίζουν σχήμα και μυρωδιά στα όνειρά μας. Η συνωμοσία αυτή πρωταγωνιστεί στην ιστορία του δεκάχρονου Χρήστου, του μοναδικού παιδιού στο νησί των Αρκιών. Η Giulia Amati, σκηνοθέτριά του φιλμ Kristos, the last child, το οποίο απέσπασε τρία βραβεία στο 25ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, μοιράστηκε μαζί μας τη διδακτική εμπειρία, κινηματογραφώντας για παραπάνω από έναν χρόνο την καθημερινότητά του.

Γιατί επιλέξατε την Ελλάδα και ειδικά το νησί Αρκιοί για το ντοκιμαντέρ; Ποια ήταν η έρευνα που κάνατε;

Η ταινία έχει τις ρίζες της στην παιδική μου ηλικία. Γεννήθηκα στη Γαλλία κα μεγάλωσα στη Ρώμη. Ο πατέρας μου ήταν παθιασμένος ναυτικός και κάθε χρόνο περνούσαμε αρκετές εβδομάδες στη θάλασσα. H μεγάλη του λατρεία ήταν το Αιγαίο Πέλαγος. Από τα Δωδεκάνησα, οι Αρκιοί έγιναν σύντομα το αγαπημένο μου νησί. Όταν πέθανε, ένιωσα ότι έπρεπε να επιστρέψω. Η συγκίνησή μου μετά από 20 χρόνια ήταν πολύ έντονη, ειδικά όταν έμαθα για τον Χρήστο. Είχε την ίδια ηλικία με εμένα όταν αποβιβάστηκα εκεί για πρώτη φορά. Όταν συναντηθήκαμε, ταυτίστηκα αμέσως μαζί του. Αυτή η κατάσταση με γοήτευσε. «Τι σημαίνει να είσαι εντελώς μόνος, να μεγαλώνεις χωρίς φίλο;»

Ποια είναι τα μαθήματα ζωής που πήρατε από αυτή την εμπειρία στη χώρα μας; Αναπτύξατε φιλίες;

Για τα γυρίσματα αποφάσισα να μετακομίσω στην Ελλάδα για να είμαι πιο κοντά στην ιστορία μου. Ζούσα στην Αθήνα για δύο χρόνια, σπουδάζοντας νέα ελληνικά. Το συνεργείο ήταν εξ ολοκλήρου ελληνικό, ακόμη και ο Διευθυντής φωτογραφίας, Carlos Mūnoz, ισπανικής καταγωγής, ήταν παντρεμένος με Ελληνίδα και τα μιλούσε άρτια. Κάθε μήνα - για ένα χρόνο - φεύγαμε από την Αθήνα για να πάμε στο νησί και να γυρίσουμε ένα επιπλέον βήμα του ταξιδιού ενηλικίωσης του Χρήστου. Η Ελλάδα είναι ένας τόπος όπου αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου. Έχω δημιουργήσει ισχυρούς επαγγελματικούς και ανθρώπινους δεσμούς. Εδώ «γέννησα» το τρίτο μου δημιουργικό ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους. Ο δεσμός μου μαζί της θα διαρκέσει για πάντα.

Ποια είναι τα συναισθήματά σας για την ελληνική πρεμιέρα της ταινίας σας 25ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης;

To φιλμ διαδραματίζεται εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα, στο μικρό νησί των Αρκιών, όπου υπάρχουν χίλιες κατσίκες, τριάντα κάτοικοι και μόνο ένα παιδί, ο Χρήστος. Εδώ και γενιές οι άντρες μαθαίνουν από τους πατεράδες τους να γίνονται βοσκοί και κανείς δεν έχει φύγει ποτέ από το νησί για να πάει στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αλλά η δασκάλα του Χρήστου, η Μαρία, είναι αποφασισμένη να τον βοηθήσει ως τον μοναδικό μαθητή της να συνεχίσει τις σπουδές του. Η ταινία περιστρέφεται γύρω από το καίριο ερώτημα αν ο Χρήστος θα μείνει στο νησί για να γίνει βοσκός όπως τα μεγαλύτερα αδέλφια του ή αν θα φύγει από τους Αρκιούς για να συνεχίσει τις σπουδές του στην άλλη πλευρά της θάλασσας. Όταν μάθαμε για πρώτη φορά ότι η ιστορία του μικρού μας ήρωα είχε επιλεγεί από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας για να κάνει διεθνή πρεμιέρα στο τμήμα Giornate degli Autori, εντυπωσιαστήκαμε πολύ. Το έργο μας είχε αφήσει τις απομακρυσμένες ακτές του νησιού του Αιγαίου για να φτάσει σε εκείνες της βενετσιάνικης λιμνοθάλασσας. Σήμερα κάνουμε το αντίθετο ταξίδι φέρνοντας την ταινία πίσω στην πατρίδα της. Είμαι πολύ ενθουσιασμένη να δω πώς το ελληνικό κοινό θα υποδεχτεί το φιλμ μας και πως θα αντιδράσει στην ιστορία του Χρήστου.

Πώς χαρακτηρίζετε τη δική σας σκηνοθετική προσέγγιση και ποια είναι τα κεντρικά μηνύματα που θέλετε να μεταδώσετε μέσω των ταινιών σας;

Πιστεύω ότι η ταινία ανήκει σίγουρα στο είδος του “cinema del reale” ενός τύπου αφήγησης που είναι κινηματογραφική στη γλώσσα, στην αφηγηματική δομή που εξελίσσεται σκηνή προς σκηνή προς την τελική λύση μιας πλοκής, παρόλο που η ιστορία είναι απολύτως πραγματική. Ορισμένοι αποκαλούν αυτού του είδους τις ταινίες δημιουργικά ντοκιμαντέρ. Για μένα πρόκειται για το να ζεις τη ζωή άλλων ανθρώπων και να περνάς χρόνο εκεί, να τους γνωρίζεις. Η πραγματικότητα έχει να κάνει περισσότερο με το να βιώνεις τη ζωή παρά με το να την κατανοείς. Η ταινία μπορεί επίσης να εμπίπτει στο τυπικό μητρώο του κινηματογράφου παρατήρησης. Ο Χρήστος είναι ο κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας και η κάμερα χειρός τον ακολουθεί πάντα στο ίδιο ύψος με τα μάτια του ακολουθώντας το ρυθμό και τις χειρονομίες του, έτοιμη να καταγράψει τις εκφράσεις του. Το σώμα και το πρόσωπό του είναι ο πρώτος καθρέφτης της εξέλιξης του δράματος. Νομίζω ότι η ταινία φέρει μαζί της διάφορα επίπεδα περιεχομένου, αλλά ίσως το πιο σημαντικό επίπεδο για μένα είναι το υπαρξιακό δράμα του ίδιου. Τον κινηματογράφησα για περισσότερο από ένα χρόνο και πιστεύω ότι είναι ένας μικρός ήρωας με ένα μεγάλο δίλημμα που μπορεί να ήρθε πολύ νωρίς αλλά είναι καθοριστικό για το μέλλον του ίδιου και του νησιού του. Η τελική του επιλογή είναι δύσκολη γιατί συνεπάγεται ένα βήμα προς τα εμπρός αλλά και μια αναπόφευκτη απώλεια που σηματοδοτεί τη μετάβασή του από την παιδική ηλικία στην εφηβεία. Νομίζω ότι όλες οι σημαντικές αποφάσεις στη ζωή μας μάς φέρνουν σε επαφή με αυτό το δίλημμα: για να προχωρήσουμε μπροστά πρέπει να αφήσουμε κάτι με το οποίο είμαστε ακόμα δεμένοι. Αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι δύσκολη και τη βρίσκω συναρπαστική.

Ποια ήταν τα πρώτα σας συναισθήματα όταν φτάσατε στο νησί; Πώς ήταν η υποδοχή των κατοίκων;

Οι Αρκιοί είναι ένα μέρος που αγαπώ από τα βάθη της καρδιάς μου και αισθάνομαι πάντα σαν στο σπίτι μου όταν πηγαίνω εκεί. Αφού έλαβα την έγκριση των γονέων του Χρήστου για να προχωρήσω με το κινηματογραφικό project, ήθελα να μοιραστώ τις προθέσεις μου με όλους τους κατοίκους του νησιού. Παρατήρησα με μεγάλη ανακούφιση ότι όλοι αντέδρασαν με ειλικρινές ενδιαφέρον. Η γήρανση του πληθυσμού του νησιού τους απασχολεί πραγματικά και κάποιοι μου εκμυστηρεύτηκαν ότι βλέπουν την ταινία αυτή ως έκφραση της ανησυχίας τους, ένα είδος μαρτυρίας. Τις επόμενες ημέρες ζήτησα να τραβήξω ένα φωτογραφικό πορτρέτο του καθενός από αυτούς. Επέστρεψα στο νησί λίγους μήνες αργότερα με εκτυπώσεις των πορτραίτων σε μεγάλο μέγεθος, τις οποίες έδωσα σε κάθε έναν από τους κατοίκους. Ήταν σημαντικό για μένα να πλαισιώσω την αρχή αυτής της πορείας με μια προοπτική αμοιβαίας ανταλλαγής και όχι μονόπλευρης. Ήταν ένα αποφασιστικό βήμα προς τη δημιουργία ενός σταθερού δεσμού εμπιστοσύνης με τον καθένα από αυτούς. Στις δύο προηγούμενες ταινίες μου, που γυρίστηκαν σε τεταμένα πλαίσια, στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, στην Αιθιοπία και στην Τζαμάικα, αυτού του είδους η συνεργασία ήταν η θεμελιώδης προϋπόθεση που μου επέτρεψε να αφηγηθώ αληθινές ιστορίες από την οπτική γωνία εκείνων που τις βίωσαν.

Αν ήσασταν γονέας του Χρήστου, τι θα τον συμβουλεύατε να κάνει;

Νομίζω ότι το δίλημμα που αντιμετωπίζει ο ίδιος αντιπροσωπεύει επίσης μια σύγκρουση μεταξύ δύο αντιλήψεων για τον κόσμο. Από τη μία πλευρά, ο πατέρας του, αντανακλά ένα σύστημα αξιών και γνώσεων που βασίζεται στις προγονικές και λαϊκές δεξιότητες, σε μια στενή σχέση με τη φύση και σε μια ορισμένη αντίσταση στην αλλαγή. Από την άλλη πλευρά, ο χαρακτήρας της Μαρίας, της δασκάλας του, είναι ο εκφραστής μιας οικουμενικής και ακαδημαϊκής προσέγγισης, η οποία πιστεύει στη χειραφέτηση, αλλά φέρει το βάρος του άγχους, του ανταγωνισμού και του ατομικισμού. Νομίζω ότι αν ήμουν γονιός του, θα του πρότεινα να πάει να εξερευνήσει τον κόσμο, αλλά θα του υπενθύμιζα επίσης ότι οι ρίζες του είναι στέρεες και ότι μπορεί πάντα να επιστρέψει για να επανασυνδεθεί μαζί τους και να τις προστατεύσει. Φυσικά είναι πολύ δύσκολο να πεις κάτι τέτοιο στο ίδιο σου το παιδί όταν είναι ακόμα τόσο μικρό και ευάλωτο.

Βλέπετε στο πρόσωπό του μια αντανάκλαση της σύγχρονης κοινωνίας; Πώς παρατηρείτε ότι η ελληνική κοινωνία αντιμετωπίζει τα μικρά παιδιά;

Οι Αρκιοί είναι ένας μικρόκοσμος, ένα συμπύκνωμα. Μέσα από έναν μεγεθυντικό φακό, το νησί θα μπορούσε να αποκαλύψει κάποια από τα κοινωνικά φαινόμενα που διέπουν τον κόσμο μας, αλλά με ενισχυμένο τρόπο. Η εξαιρετική κατάσταση που βιώνει ο Χρήστος αποκαλύπτει τάσεις που είναι πλέον ευρέως διαδεδομένες στις βιομηχανικές κοινωνίες: τη μείωση των γεννήσεων και τη γήρανση του πληθυσμού. Για τους κατοίκους του νησιού, η δημιουργία αυτής της ταινίας σήμαινε την αναγνώριση της υπόθεσης ενός άτεκνου και άγονου κόσμου που προορίζεται να εξαφανιστεί. Αυτό το αποκαλυπτικό αξίωμα αποκτά εδώ μια ιδιαίτερα ανησυχητική διάσταση, αφού αυτό ακριβώς συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας. Διότι είναι επίσης ο καθρέφτης ενός άλλου δημογραφικού φαινομένου, ακόμη πιο διαδεδομένου από το προηγούμενο: της οικονομικής μετανάστευσης. Από την ύπαιθρο στις πόλεις, από τιςχώρες του νότου σε αυτές του βορρά, η έξοδος προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής και οι συνέπειες που αυτή έχει, όπως γνωρίζουμε, επηρεάζουν κάθε γωνιά του πλανήτη. Τα επόμενα χρόνια θα είναι τόσο κρίσιμα για τον Χρήστο όσο και για τους υπόλοιπους κατοίκους του νησιού.

Θα επιλέγατε να ζήσετε για πάντα στην Ελλάδα και αν ναι, θα προτιμούσατε ένα νησί ή μια πόλη;

Στο μέλλον είναι πολύ πιθανό να επιστρέψω στην Αθήνα, τουλάχιστον για το μεγάλο χρονικό διάστημα του έτους, θέλω να δημιουργήσω μια βάση εκεί. 

Ποια είναι τα επόμενα δημιουργικά σας βήματα;

Σίγουρα με ενδιαφέρει να συνεχίσω να εργάζομαι σε έργα που εξερευνούν την παιδική ηλικία και το στάδιο της ενηλικίωσης.

Κεντρική φωτογραφία: “KRISTOS, THE LAST CHILD” @BLINK BLINK PROD, LES FILMES DE L’OEIL SAUVAGE, BAD CROWD

Info: Η ταινία “Kristos, the last child” είχε επιλεγεί από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας για να κάνει διεθνή πρεμιέρα στο τμήμα “Giornate degli Autori” τον Σεπτέμβριο του 2022.