Ποια είναι η ερευνητική δράση του Εργαστηρίου Μικροβιολογίας του Τµήµατος Ιατρικής Α.Π.Θ., και συγκεκριµένα, του Εθνικού Κέντρου Αναφοράς Γρίπης Β. Ελλάδος, το οποίο πρωταγωνίστησε στην προσπάθεια αντιµετώπισης του ιού; Το Κέντρο Αναφοράς Γρίπης στη Β. Ελλάδα αποτελεί µέλος τόσο του Εθνικού όσο και του ∆ιεθνούς ∆ικτύου Επιδηµιολογικής Επιτήρησης της Γρίπης και των άλλων αναπνευστικών λοιµώξεων, ενώ είναι επίσηµα αναγνωρισµένο από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας από το 1979. Παράλληλα, µε βάση τη σύµβαση «Support of surveillance activities of human influenza in Europe 2017-2021», που έχει υπογράψει το Εργαστήριο µε το ECDC, είναι υπεύθυνο για την εκπαίδευση σε διαγνωστικά θέµατα γρίπης και άλλων αναπνευστικών ιών όλων των αναγνωρισµένων Κέντρων Αναφοράς της Ευρώπης. Το Κέντρο διαθέτει ISO 15189:2012 για τις µοριακές µεθόδους που σχετίζονται µε τους ιούς της γρίπης, ενώ συµµετέχει στους ποιοτικούς ελέγχους που διενεργούνται δύο φορές τον χρόνο για την ανίχνευση, την αποµόνωση, τον αντιγονικό και γενετικό χαρακτηρισµό και τον έλεγχο αντοχής στα αντιικά για τους ιούς της γρίπης φάρµακα, όπως και -φέτος- για τον SARS-CoV-2. Βρεθήκαµε ξαφνικά, λοιπόν, πρωταγωνιστές σε αυτήν την παγκόσµια απειλή, καθώς το εργαστήριό µας είναι ένα από τα τρία Εθνικά Κέντρα Αναφοράς στη χώρα µας για την εργαστηριακή διερεύνηση του ιού, µαζί µε το Ινστιτούτο Παστέρ και το Μικροβιολογικό Εργαστήριο του ΕΚΠΑ.

Και από την καθηµερινή µάχη εναντίον επιδηµιών, περάσατε στην πανδηµία του κορωνοϊού. Θα θέλατε να µοιραστείτε το πώς βιώσατε αυτήν την εµπειρία ως επιστήµονας, στην πρώτη γραµµή αντιµετώπισης του ιού, αλλά και ως άνθρωπος; Είναι αλήθεια πως από τα µέσα Φεβρουαρίου άλλαξε η ζωή µας. Βρεθήκαµε στην πρώτη θέση µάχης σ’ έναν «παγκόσµιο πόλεµο» και κληθήκαµε να διαχειριστούµε πρωτόγνωρες καταστάσεις σε πολλαπλά επίπεδα. Η τελευταία µέρα της δεκαετίας σηµαδεύτηκε µε µία επιστηµονική παρατήρηση στην πόλη Wuhan, που άλλαξε τον κόσµο. Είκοσι επτά περιστατικά αδιερεύνητης πνευµονίας προκάλεσαν ανησυχία στην επιστηµονική κοινότητα, στις 31/12/2019. Η συνέχεια της ιστορίας είναι γνωστή. Το εργαστήριό µας βρέθηκε από την πρώτη στιγµή στην πρώτη γραµµή αντιµετώπισης του ιού και η ανίχνευση του πρώτου θετικού δείγµατος στη χώρα είναι µια στιγµή που θα µείνει για πάντα χαραγµένη µέσα µας. Η πίεση ήταν και είναι µεγάλη, αλλά θεωρώ πως, όταν έρχεται αντιµέτωπος κάποιος µε µια παγκόσµια απειλή της δηµόσιας υγείας, πρέπει ν’ αλλάξει προτεραιότητες, ν’ αναθεωρήσει πολλά και ίσως να επαναπροσδιορίσει το επίπεδο των αξιών του. Αυτά αντιµετωπίσαµε κι εµείς, µε κόστος συχνά και σε προσωπικό επίπεδο. Όµως, πιστεύω πως σε αυτήν τη φάση -γιατί η πανδηµία εξελίσσεται συνεχώς και απαιτεί επαγρύπνηση, επιτήρηση και 24ωρη αξιολόγηση των δεδοµένων- βγήκαµε νικητές, όχι µόνο εµείς, αλλά ολόκληρη η χώρα. Και δεν µπορώ να µην αναφερθώ στον άψογο τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίστηκε µέχρι στιγµής απ’ όλα τα αρµόδια όργανα της Πολιτείας, τον ΕΟ∆Υ, µ’ επικεφαλής το Υπουργείο Υγείας.

Ποιο ήταν το στοιχείο που κατέστησε το Εργαστήριο τόσο άρτια και άµεσα έτοιµο να δεχθεί τέτοιον όγκο δειγµάτων σε αυτήν την πρωτοφανή κατάσταση; Καταρχήν, διαθέτει µεγάλη και πολύχρονη εµπειρία στην αντιµετώπιση πολλών παθογόνων, που κατά καιρούς αποτέλεσαν απειλές για τη ∆ηµόσια Υγεία - ακόµη και πανδηµιών. Αυτό το στρατηγείο ανίχνευσης ύποπτων δειγµάτων για τον νέο κορωνοϊό στη Β. Ελλάδα συντονίζεται νυχθηµερόν από τρεις γυναίκες γιατρούς και ακαδηµαϊκούς. Την επικεφαλής, ∆ιευθύντρια και Καθηγήτρια του Α.Π.Θ., Άννα Παπά-Κονιδάρη, και τις δύο Αναπληρώτριες Καθηγήτριες, Μαρία Εξηντάρη και την οµιλούσα, Γεωργία Γκιούλα. ∆εν είναι, όµως, η πρώτη φορά που το εργαστήριο έρχεται αντιµέτωπο µε την πρόκληση µιας πανδηµίας - 2009, πανδηµικό στέλεχος γρίπης ΑΗ1Ν1, 2012-2013, εµφάνιση του MERS-CoV, 2010, αναγνώριση για πρώτη φορά της επιδηµίας από τον ιό του ∆υτικού Νείλου στην Ελλάδα. Η εµπειρία, λοιπόν, µεγάλη και το σθένος ισχυρό. Θεωρώ απλά ότι εκτελέσαµε το καθήκον µας, όπως θα έκανε οποιοσδήποτε έπρεπε να υπερασπιστεί τη ∆ηµόσια Υγεία.

Όσον αφορά στην υλικοτεχνική υποδοµή, στην αρχή της πανδηµίας µπήκαµε στη µάχη µε τον υπάρχοντα εξοπλισµό, καθώς βαδίζαµε σε αχαρτογράφητα νερά και σταδιακά αντιλαµ-βανόµασταν τις τεράστιες διαστάσεις του προβλήµατος. Ύστερα από τρεις µήνες, διαθέτουµε πληρέστερο εξοπλισµό. Η βοήθεια προέρχεται κυρίως από το Υπουργείο Υγείας, που στέκεται όλο αυτό το διάστηµα ουσιαστικά δίπλα µας, αλλά παράλληλα δεν µπορώ να µην αναφερθώ και στις πολύτιµες δωρεές που δέχτηκε το Εργαστήριο. Χωρίς τη βοήθεια όλων των παραπάνω, ίσως να µη µιλούσαµε τόσο αισιόδοξα για το µέλλον της αντιµετώπισης της πανδηµίας.

Ζούµε ήδη την επόµενη µέρα. Σε ποια φάση βρίσκεται η έρευνα κι αν µπορούµε ν’ αναφερθούµε σε κάποια νέα ευρήµατα. Πράγµατι, βιώνουµε την επόµενη µέρα. Το σκηνικό, λοιπόν, διαφορετικό, το ίδιο και οι συνθήκες σ’ εργαστηριακό επίπεδο. Σε αυτήν τη φάση δίνεται η δυνατότητα στα Κέντρα Αναφοράς να εστιάσουν και σ’ έναν άλλο βασικό και κυρίαρχο ρόλο τους: την έρευνα και ουσιαστική µελέτη του νέου αυτού ιού. Ο ρόλος αυτός είναι ήδη γνωστός στο Κέντρο µας, µια και κάθε χρόνο διεξάγεται έρευνα και γενετική και φυλογενετική ανάλυση των ιών της γρίπης της εκάστοτε επιδηµίας, µε δηµοσιευµένα αποτελέσµατα. Παράλληλα, συµµετέχουµε ενεργά µε την αποστολή αποµονωµένων ιών στην επιλογή των στελεχών ιών γρίπης που θα συµπεριληφθούν στο εµβόλιο του επόµενου έτους. Αντίστοιχη έρευνα έχει ξεκινήσει για τον SARS-CoV-2 στο εργαστήριό µας µε την έναρξη διαφορετικών, και σε πολλαπλά επίπεδα, ερευνητικών πρωτοκόλλων, προκειµένου να µελετηθεί τόσο ο ιός -και ν’ αναλυθεί, ίσως και να προβλεφθεί, η µελλοντική συµπεριφορά του- όσο και ο ξενιστής, µέσω του γενετικού υπόβαθρού του, δηλαδή, το ανθρώπινο κύτταρο, και η ακριβής συµµετοχή του στη νέα αυτή λοίµωξη.

Με ποιον τρόπο πιστεύετε ότι πρέπει να γίνονται πλέον οι εξετάσεις; Απαιτείται, πλέον, όπως πολύ σωστά τονίζει το Υπουργείο Υγείας, µαζικός έλεγχος του πληθυσµού, αύξηση των εργαστηριακών δειγµάτων και διεύρυνση των εργαστηριακών µεθόδων. Η άποψή µου είναι ότι θα πρέπει να µπουν στη µάχη της εργαστηριακής διάγνωσης και τα εργαστήρια νοσοκοµείων, ιδιωτικά εργαστήρια, που θα διαθέτουν τις απαραίτητες προ-διαγραφές, προκειµένου ν’ αντιµετωπιστεί ο µεγάλος όγκος δειγµάτων που επιβάλλεται να εξεταστούν. Πιστεύω πως αυτό που ανέφερα ήδη έγινε πράξη και θα βοηθήσει πολύ στην επιδηµιολογική επιτήρηση και την παρακολούθηση της πορείας της νόσου, µέχρι να έχουµε ένα ασφαλές και αποτελεσµατικό εµβόλιο.

Τι θεωρείτε ότι µας δίδαξε αυτή η εµπειρία ως ανθρώπους, αλλά κι εσάς ως επιστήµονες πρώτης γραµµής; Η ερώτησή σας πραγµατικά κρύβει πολλά επίπεδα. Ας µην ξεχνάµε, καταρχάς, ότι η πανδηµία ξεκίνησε από την Κίνα, µια χώρα µε «ιδιαίτερη» κουλτούρα, κυρίως όσον αφορά στα ήθη κι έθιµα πάνω σε θέµατα υγιεινής και διατροφικών συνηθειών. Από κει και πέρα, ο δρόµος µακρύς και οι αλλαγές ταχύτατες, που ξεπερνούν ακόµη και την πιο ακραία φαντασία. Μέσα, όµως, από αυτήν τη δοκιµασία ξαναθυµηθήκαµε πρακτικές που έπρεπε να µην είχαµε ξεχάσει ποτέ! Πλύσιµο χεριών µε κοινό σαπούνι! Σωστή υγιεινή. ∆ε φτερνιζόµαστε και δε βήχουµε χωρίς να καλύψουµε το στόµα µας και δεν αγγίζουµε επιφάνειες χωρίς να πλύνουµε µετά τα χέρια µας. Αερισµός των χώρων όπου ζούµε κι εργαζόµαστε και σωστός καθαρισµός µε απλά απορρυπαντικά και χλωρίνη των ψυχρών επιφανειών. Πόσο απλά είναι τα µέτρα, αλλά πόσο δύσκολη διαδικασία, όταν κληθούµε να τα εφαρµόσουµε. Να, λοιπόν, ο ρόλος της σωστής παιδείας!

Παράλληλα, ήρθε η αποµόνωση, ο εγκλεισµός στο σπίτι, ο κοινωνικός αποκλεισµός, η οικονοµική αποσταθεροποίηση, µε συνέπειες που θα είναι ορατές στο άµεσο µέλλον. Φαίνεται, όµως, τελικά ότι εµείς τουλάχιστον, οι Έλληνες, επιδείξαµε πρωτοφανή και αξιοσηµείωτη πειθαρχία και -µε µεγάλη επιφύλαξη- θα πω πως κερδίσαµε µια πρώτη, αλλά πάρα πολύ σηµαντική µάχη. Ελπίζω στο τέλος αυτής της ιστορίας να βγούµε νικητές, όχι µόνο απέναντι στον SARS-CoV-2, αλλά και απέναντι στους ίδιους τους εαυτούς µας, και να διατηρήσουµε στη σκέψη µας πως τίποτε δεν είναι δεδοµένο και πως οι πραγµατικές αξίες βρίσκονται σε πράγµατα που ούτε καν φανταζόµασταν λίγους µήνες πριν.

Θα ήθελα το σχόλιό σας σχετικά µε τον σεβασµό που γεννήθηκε στην πλειονότητα του κόσµου απέναντι στην επιστήµη και τους ανθρώπους της, που έπαιξαν τον πλέον καθοριστικό ρόλο στην επιτυχηµένη αντιµετώπιση του ιού. Πιστεύετε ότι µόλις ανακτήσαµε τα νέα κοινωνικά πρότυπα; Η ιστορία µάς έχει διδάξει πως, ύστερα από κάθε µεγάλη κρίση, γεννιούνται ή αναγεννιούνται νέα πρότυπα. Η πανδηµία έφερε στο προσκήνιο πολύ δυναµικά την επιστηµονική κοινότητα κι έριξε το φως των προβολέων στην καθηµερινότητά µας. Μια καθηµερινότητα που δεν έχει τη λάµψη άλλων επαγγελµάτων, πολλές φορές επιτελείται, χωρίς να υπερβάλλω, στα υπόγεια και σκοτεινά δωµάτια νοσοκοµείων, καταφέρνει, όµως, κάποιες φορές, να δώσει έµµεσα λάµψη µε τα αποτελέσµατά της. Πιστεύω πως όσο δύσκολη κι επώδυνη είναι αυτή η εποχή, τελικά θα οδηγήσει σε αναθεώρηση όχι µόνο των προτύπων, αλλά και της στάσης απέναντι στην ίδια τη ζωή µας.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ GLOW IOYNIOΣ 2020