Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος αποτελεί την πιο ιδανική αφορμή για να θυμηθούμε την αξία της φύσης και την ανάγκη να τη σεβόμαστε σε κάθε της πτυχή. Όσο περνάνε τα χρόνια, η παραπάνω φιλοσοφία καλείται να γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, ενώ προσωπικότητες που έχουν συνδέσει τον τρόπο ζωής τους με τη φύση, αποδεικνύοντας με το έργο τους ότι η προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι ατομική υπόθεση, αλλά ζήτημα συλλογικότητας και υπευθυνότητας.
Ένα τέτοιο λαμπρό παράδειγμα αποτελούν η Δομνίκη Βαγιάτη, Υπεύθυνη Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της Mamagea, και ο Περικλής Χατζηνάκος, Διευθυντής της ομάδας, καθώς και όλοι όσοι συνέβαλαν στη δημιουργία του πρώτου βρώσιμου δάσους στη Θεσσαλονίκη και, κατ’ επέκταση, στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια κορυφαία έκφραση αξιών όπως η βιωσιμότητα, η συνεργασία και ο σεβασμός προς το περιβάλλον, που υλοποιήθηκε στο Δήμο Νεάπολης από την ομάδα της Mamagea και τους συνεργαζόμενους φορείς.
Είχαμε τη χαρά να συνομιλήσουμε με τα δύο αυτά πρόσωπα-ψυχή της Mamagaia, τα οποία μας εξήγησαν λεπτομερώς τη δράση αυτή: πώς ξεκίνησε, ποιον αντίκτυπο έχει και πώς τελικά μεταφράζεται στην πράξη.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το πρώτο «Βρώσιμο Δάσος» στην Ελλάδα και ποια ήταν τα πρώτα βήματα στον σχεδιασμό και την υλοποίησή του;
Το 2023, η Μαμαγαία έλαβε ένα μήνυμα από την Παρή Γεννίτσαρη, Αντιδήμαρχο Περιβάλλοντος-Πρασίνου και Κλιματικής Κρίσης του Δήμου Νεάπολης-Συκεών το οποίο μας καλούσε να διερευνήσουμε μία συνεργασία στο πλαίσιο της δημιουργίας ενός αστικού οπωρώνα. Η ιδέα αυτή σιγά σιγά μεταλάχθηκε και πήρε τη μορφή ενός αστικού «Βρώσιμου Δάσους». Στην πραγματοποίηση του θα μας βοηθούσαν οι συνεργάτες μας από το cob.gr, ένας συνεταιρισμός με μεγάλη εμπειρία -θεωρητική και πρακτική- στην επιστήμη της περμακουλτούρας. Μόλις εδραιώθηκαν αυτές οι συνεργασίες, προχωρήσαμε στα επόμενα προπαρασκευαστικά βήματα όπως την εύρεση του σχολείου που θα εμπλεκόταν ενεργά στο εγχείρημα, και στη δρομολόγηση πιο τεχνικών ζητημάτων όπως οι τεχνικές μελέτες.
Μπορείτε να μας περιγράψετε τι ακριβώς σημαίνει ο όρος «Βρώσιμο Δάσος» και ποιος είναι ο πρακτικός του ρόλος;
Ένα Βρώσιμο Δάσος, ουσιαστικά είναι ένας χώρος, ο οποίος καλλιεργείται και παράγει τροφή. Εμείς έχουμε δημιουργήσει το πρώτο "αστικό" Βρώσιμο Δάσος. Ο τίτλος του φανερώνει ότι βρισκόμαστε σε ένα αστικό περιβάλλον. Ο όρος "Βρώσιμο" μας δίνει την αίσθηση ότι αυτό που καλλιεργούμε τρώγεται, μιλάμε για δέντρα και φυτά που παράγουν τροφή, φρούτα, λαχανικά, καρπούς. Το "Δάσος" έρχεται να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο έχει διαρρυθμιστεί η καλλιέργεια και τη διαδικασία της μίμησης που δανειζόμαστε από τη φύση.
Ουσιαστικά έχουμε καλλιεργήσει έναν χώρο μέσα σε 1,2 στρέμματα γης, ένα μεγάλο χωράφι με τις αρχές της αναγεννητικής γεωργίας ή αλλιώς περμακουλτούρα και της συντροπικής αγροδασοπονίας. Είναι ένα δασικό οικοσύστημα στο οποίο δεν είναι απαραίτητη η ανθρώπινη παρέμβαση, παρά κάποιες εργασίες σε ετήσια βάση που αφορούν την εδαφοκάλυψη, το κλάδεμα, κάποιες νέες φυτεύσεις ανάλογα με την εποχή. Τα φυτά έχουν φυτευτεί με έναν τρόπο που βοηθούν το ένα το άλλο, έχουμε συγκαλλιέργεια, το συνολικό οικοσύστημα που έχει δημιουργηθεί αυτοτροφοδοτείται, αλληλεπιδρά με τα ζώα και τα έντομα της περιοχής και αντίστοιχα με τους ανθρώπους. Η αναγεννητική γεωργία είναι ένας τρόπος να καλλιεργήσουμε την τροφή μας, ενώ παράλληλα δίνεται πολύ μεγάλη σημασία στην υγεία του χώματος.
Στη διαδικασία υλοποίησης προέκυψαν δυσκολίες; Αν ναι, ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που χρειάστηκε να αντιμετωπίσετε;
Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν ότι την περίοδο υλοποίησης του έργου υπήρχε σχετική αδυναμία από τους πολίτες αλλά και τους ανθρώπους του Δήμου να αντιληφθούν το τι πάμε να κάνουμε.
Κάτι τέτοιο δεν ήταν αντιληπτό ως έννοια και φιλοσοφία, ούτε για ποιον λόγο το κάνουμε ούτε και πώς. Για παράδειγμα τι είναι η συντροπική αγροδασοπονία και πώς οι κοντινές φυτεύσεις θα ενθαρρύνουν την ανάπτυξη του πράσινου στοιχείου; Σήμερα που η επιτυχία του εγχειρήματος, όσον αφορά την περιβαλλοντικη-οικολογική διάσταση έχει αποδειχθεί, έχουμε δει μεγάλη θετική αποδοχή από υπαλλήλους και αιρετούς του Δήμου και σιγά σιγά αρχίζουν να αναγνωρίζουν και οι πολίτες την αξία όλου του εγχειρήματος.
Πιστεύετε ότι η ελληνική κοινωνία — και ειδικά η Θεσσαλονίκη — είναι εξοικειωμένη με έννοιες όπως η βιωσιμότητα και η περιβαλλοντική συνείδηση;
Αυτή είναι μία ερώτηση που μπορεί να απαντηθεί πολύ απλά, εξετάζοντας τη συμπεριφορά των πολιτών στο δημόσιο χώρο, για παράδειγμα η ρύπανση από ογκώδη ή απορρίμματα που συναντά κανείς διάσπαρτη στις πόλεις μας. Οι πολίτες, είτε λόγω έλλειψης ενημέρωσης είτε επειδή ψάχνουν την εύκολη λύση, αποθέτουν τα σκουπίδια τους χύμα στους δρόμους με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του δημόσιων χώρων και ορισμένες περιπτώσεις ολόκληρων οικότοπων. Η διαχείριση απορριμμάτων είναι ένας πολύ σημαντικός δείκτης που μπορεί να μας δείξει τη σχέση ανθρώπου-περιβάλλοντος.
Σίγουρα υπάρχει αγωνία σχετικά με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, απλά αυτή δεν εκφράζεται συγκροτημένα, κάτι που καταδεικνύει και η απουσία ενός πολιτικού οικολογικού χώρου σε επίπεδο Βουλής για παράδειγμα, δηλαδή σε υψηλά επίπεδα του πολιτικού γίγνεσθαι.
Οι νεότερες γενιές ωστόσο είναι πολύ περισσότερο εξοικειωμένες με έννοιες και πρακτικές βιωσιμότητας. Τα παιδιά στα σχολεία έχουν ένα πολύ καλύτερο επίπεδο πληροφόρησης και ενημέρωσης.
Πώς αντέδρασε η τοπική κοινωνία της Νεάπολης στην πρωτοβουλία;
Αρχικά για να ξεκινήσει το εγχείρημα ήταν προϋπόθεση να συνεργαστούμε με ένα σχολείο που θα γειτνιάζει με ένα οικόπεδο, το οποίο θα μπορούσαμε να διαμορφώσουμε σε αστικό Βρώσιμο Δάσος. Επιλέχθηκε αυτός ο χώρος ακριβώς επειδή δίπλα του υπήρχε ένα σχολείο, συγκεκριμένα το 5ο Γυμνάσιο Νεάπολης. Εκεί συνεργαστήκαμε με την Α' Γυμνασίου, και μαζί με 17 κορίτσια και αγόρια ξεκινήσαμε από το μηδέν να χτίζουμε και να εμπλουτίζουμε την αντίληψη μας σχετικά με το τι σημαίνει η σχέση του ανθρώπου με τη φύση και πως θα υλοποιήσουμε αυτό το εγχείρημα. Μπορούμε να πούμε συνολικά ότι η σχολική κοινότητα ήταν αυτή που «αγκάλιασε» πρώτη τη δράση και στη συνέχεια έλαβαν χώρα οι ενέργειες ευαισθητοποίησης στη γειτονιά.
Θεωρείτε ότι το Βρώσιμο Δάσος έδωσε το έναυσμα για αντίστοιχες πρωτοβουλίες, τόσο εντός της Θεσσαλονίκης όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα;
Από την περίοδο της δημιουργίας του Βρώσιμου Δάσους λάβαμε αρκετά αιτήματα από Δήμους και πολίτες για την ανάπτυξη ενός αντίστοιχου έργου σε περιοχές της πόλης ή ακόμη και άλλων πόλεων, όπως η Αθήνα. Ο κύριος λόγος που δεν προχώρησε κάποιο από αυτά τα αιτήματα είναι προφανώς οικονομικός. Το κόστος αυτό δεν είναι απαγορευτικό, ειδικά σε τέτοια κλίμακα, αλλά όπως και να’ χει εμείς δεν έχουμε εντοπίσει μέχρι και σήμερα τις οικονομικές πηγές που θα επιτρέψουν την ανάπτυξη και άλλων τέτοιου είδους εφαρμογών. Είδαμε, βέβαια, ένα Βρώσιμο Δάσος να δημιουργείται σε ιδιωτικό σχολείο, κάτι που μάλιστα επικοινωνήθηκε ως το "δεύτερο Βρώσιμο Δάσος”. Αυτό μαρτυρά από που προέκυψε το έναυσμα αυτής της πρωτοβουλίας.
Κατά τη γνώμη σας, διαθέτει η χώρα μας τις προϋποθέσεις ώστε να υιοθετήσει συστηματικά τέτοιες πρωτοβουλίες;
Χρειάζεται ακόμη και σε πιο άγνωστα πεδία να τολμήσουμε, να εξετάσουμε έστω σε πειραματικό επίπεδο τη θετική διάσταση όλων αυτών των εφαρμογών, να τις αξιολογήσουμε, να υπάρξει δηλαδή μία καταγραφή ώστε σε επόμενο επίπεδο να προταθούν όλες αυτές οι καινοτομίες ως προωθημένες λύσεις για την προσαρμογή στα κλιματικά δεδομένα. Είναι πολλοί οι λόγοι που αυτό δεν έχει γίνει. Για παράδειγμα, σήμερα διακρίνουμε ότι από την πλευρά των θεσμών υπάρχει ακόμη και ανασφάλεια σε σχέση με τις συμμετοχικές διαδικασίες. Πριν επιδιώξουμε οποιαδήποτε αλλαγή στην πόλη θα πρέπει να κατανοήσουμε το σύστημα και τους θεσμούς που τη διέπουν, να καταλάβουμε τους περιορισμούς κάτω από τους οποίους λειτουργούν. Γνωρίζουμε ότι αν δράσουμε τοπικά σκεπτόμενοι το ευρύτερο περιβαλλοντικό παγκόσμιο ζήτημα μπορούμε να προχωρήσουμε σε σταδιακές αλλά ουσιαστικές λύσεις.
Ειδικά για την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, επιμένουμε ότι είναι αναγκαία μία μητροπολιτικότητα στη διακυβέρνηση τους. Ο στόχος δηλαδή είναι η έμπρακτη ενίσχυση της τοπικής αυτοδιοίκησης!
Υπάρχει στα σχολεία σήμερα χώρος για την επαφή των παιδιών με δράσεις περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης;
Η περιβαλλοντική εκπαίδευση στα δημόσια σχολεία σήμερα, και ίσως ανέκαθεν, είναι κάτι που υποβαθμίζεται, θεωρείται λιγότερο σημαντικό στην ανάπτυξη και λειτουργία της κοινωνίας και πολλές φορές, ενώ παρουσιάζεται ως μια βιωματική και καινοτόμα δράση, στην πραγματικότητα, η υλοποίησής της στερείται υλικοτεχνικών πόρων, εκπαίδευσης των ίδιων των εκπαιδευτικών, δυνατοτήτων ευελιξίας σε επίπεδο ωραρίου. Τα παιδιά όμως έχουν μια έμφυτη ιδιότητα, μια περιέργεια και ικανότητα να αλληλεπιδρούν με τη φύση, να βρίσκουν εκεί την ηρεμία τους, να συντονίζονται με το σώμα και τις αισθήσεις τους. Μέσα από την αλληλεπίδραση και το παιχνίδι τους ανακαλύπτουν υφές, μυρωδιές, συναισθήματα, και βρίσκουν έναν χώρο να είναι με τον εαυτό τους.
Το Βρώσιμο Δάσος είναι ένα παράδειγμα παρέμβασης και σύνδεσης του σχολείου με τη φύση. Αντίστοιχα παραδείγματα είναι ότι δημιουργούμε ένα δίκτυο σχολικών λαχανόκηπων στη Θεσσαλονίκη, άρα επεμβαίνουμε, παρεμβαίνουμε μέσα στη σχολική αυλή, δημιουργώντας συμμετοχικά ένα σχολικό λαχανόκηπο, τον οποίο στη συνέχεια λειτουργούμε συμμετοχικά.
Αν είχατε τη δυνατότητα να αλλάξετε κάτι στη νοοτροπία της πόλης απέναντι σε ανάλογες πρωτοβουλίες, τι θα ήταν αυτό; Πώς φαντάζεστε το μέλλον της βιωσιμότητας;
Αν είχαμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε κάτι στην νοοτροπία αυτής της πόλης, θα θέλαμε να φροντίζει πιο πολύ τους πολίτες της, για να μπορούν και οι πολίτες να φροντίσουν την πόλη.
Αυτό σημαίνει ότι θα θέλαμε να μας χωράνε περισσότερο οι πόλεις μας, να μας ακούνε και να μας δίνουν τη δυνατότητα μέσα από το σχεδιασμό του χώρου να σκηνοθετούμε ουσιαστικά τη ζωή μας και τον τρόπο που θέλουμε να μοιραζόμαστε την καθημερινότητά μας και άρα τις ανθρώπινες σχέσεις μας και άρα τον πολιτισμό και την κουλτούρα που διαμορφώνουμε στο σήμερα.
Οπότε, με αφορμή όλα τα παραπάνω, ανάλογες πρωτοβουλίες θα έρχονταν να αγκαλιαστούν πολύ πιο οργανικά, πολύ πιο φυσικά από τους ανθρώπους. Θα αντιλαμβανόμασταν σε ένα μεγαλύτερο βάθος ποια είναι η αξία πίσω από αυτές, θα αντιλαμβανόμασταν πολύ πιο ολοκληρωμένα τα νοήματα και τα βιώματα που προκύπτουν εκεί και θα μπορούσαμε να αλλάξουμε και τον τρόπο που βλέπουμε, σιγά σιγά, βήμα-βήμα, τη σχέση μας με την ανάπτυξη, με την οικονομία, με το τι είναι σημαντικό και τι όχι σε αυτή τη ζωή και προς ποια κατεύθυνση αξίζει να επενδύσουμε χρήματα, χρόνο, για να πάμε όλοι μαζί παρέα προς μία διαφορετική πραγματικότητα...
Η συνολική δράση αποτέλεσε έμπνευση για τη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ με τίτλο «Ρωγμές Πρασίνου», το οποίο παρουσιάστηκε στο 27ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Απολαύστε το σχετικό trailer!
