Δημιουργώντας για το Φεστιβάλ Αισχύλεια 2017 μια μοναδικής σύλληψης και μεγάλης κλίμακας in situ εγκατάσταση στο Παλαιό Ελαιουργείο στην Ελευσίνα, η εικαστικός Δανάη Στράτου εμπνεύστηκε από τα στοιχεία της γης, το χώμα και το νερό, αφού πρώτα αφουγκράστηκε τον τόπο και την ιστορία του. Το αποτέλεσμα είναι κάτι παραπάνω από εντυπωσιακό, καθώς πρόκειται για ένα διεθνών προδιαγραφών έργο που κατορθώνει να επιβάλλεται στον θεατή -αλλά όχι στο τοπίο- να τον γεμίζει με συναισθήματα και να τον προσκαλεί σε μια δημιουργική και λυτρωτική διαδικασία διάδρασης.

Ο τίτλος του έργου Πάνω στη Γη Κάτω από τα Σύννεφα προέρχεται από μία φράση που λέει ο βασικός χαρακτήρας στο ντοκιμαντέρ Αγέλαστος Πέτρα του Φίλιππου Κουτσαφτή, όταν τον ρωτούν, που κατοικεί. Ένα τίτλος που συνάδει απόλυτα με το έργο της Στράτου, που κυριολεκτικά μοιάζει να ενώνει την επιφάνεια της γης με τον ουρανό, καθώς στα 1000 γεμάτα με νερό πιθάρια καθρεφτίζονται τα σύννεφα. Με κυρίαρχο μορφολογικό στοιχείο το πήλινο αγγείο, το έργο έρχεται σε διάλογο με την πλούσια ιστορική διαστρωμάτωση της Ελευσίνας από την αρχαιότητα ως τη μακροχρόνια βιομηχανική ιστορία της πόλης και τη δομή της σήμερα. Εμπλέκει στην «αφήγησή» του τον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης, τη θνητότητα, την έννοια του ταξιδιού, την υπαρξιακή αναζήτηση ενός προορισμού και τη μετανάστευση ως φαινόμενο που καθόρισε την ιστορία της περιοχής αλλά που επίσης επαναλαμβάνεται σε όλη την διάρκεια της ιστορίας της ανθρωπότητας.

Όπως η ίδια η καλλιτέχνιδα εξηγεί: "Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίζει ένας εικαστικός σε μια τέτοιου είδους εγκατάσταση είναι να βρει με ποιον τρόπο θα προσεγγίσει τον τόπο που θα τοποθετηθεί, να βρει μια «δίοδο» σε αυτόν. Πρέπει να βρει ένα σημείο έμπνευσης που θα τον οδηγήσει στη βασική του ιδέα, τόσο από εννοιολογικής άποψης όσο και συνολικά και όλο αυτό έχει να κάνει με τη σχέση του έργου με τον χώρο, με το τοπίο, τον χρόνο, με την φόρμα που μπορεί αυτό να πάρει, ώστε να βρει τις καλύτερες λύσεις στα θέματα αυτά. 

Μια δεύτερη δυσκολία είναι η χρηματοδότηση που είναι οπωσδήποτε ένα μεγάλο κομμάτι ενός τέτοιου έργου και χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια η εξεύρεση πόρων ικανών για την υλοποίηση ενός έργου τέτοιας κλίμακας. Σε μια εποχή κρίσης, όπως διανύουμε σήμερα, ο ρόλος του έργου τέχνης, όμως, είναι πολύ σημαντικός. Ζητούμενο είναι να καταφέρνει το έργο να φωτίσει τις καταστάσεις που βιώνουμε για τους ανθρώπους του σήμερα κάνοντάς μας πιο συνειδητούς πολίτες, αλλά ταυτόχρονα και για τον ιστορικό του μέλλοντος, αφού μέσα από την τέχνη της κάθε εποχής αντανακλάται η κοινωνία της. Μέσα από τη δημιουργία και τον πολιτισμό αναπτύσσονται συνολικά οι δημιουργικές δυνάμεις στην κοινωνία, τόσο οικονομικά όσο και πνευματικά. Αυτό είναι βασικό καθώς και το να εμπλακεί η τοπική κοινωνία και να έχει όφελος από το έργο σε όλα τα επίπεδα. Με αυτό το σκεπτικό, στο πλαίσιο της εγκατάστασης έχει οργανωθεί μαζί με την Έλευσις 2021 - Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, ένα παράλληλο πρόγραμμα δημόσιων δράσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων πουν υλοποιούνται αυτή την εποχή. Το θέμα είναι να φέρεις τον απλό άνθρωπο να προσεγγίσει το έργο, να αισθανθεί άνετα και να καταλάβει κάτι που, ίσως, δεν το είχε σκεφτεί".

Το μέσο που επέλεξε η εικαστικός ως όχημα είναι το απλό, "ταπεινό" πιθάρι. Για την ακρίβεια 1.000 από αυτά τα απλοϊκά πιθάρια, που κατασκευάστηκαν στην Κρήτη μέσα σε χρονικό διάστημα περίπου 5 μηνών. Γιατί επέλεξε αυτό το μοτίβο της επανάληψης; "Στην αρχή της επαφής με το έργο, εκεί όπου η είσοδος είναι στενή και δεν υπάρχει η προοπτική του συνόλου, τα πιθάρια τα αντιλαμβάνεται κανείς ως μεμονωμένες οντότητες, καθώς όμως αρχίζει να προχωράει προς τα έξω και φτάνει στη δεύτερη στροφή της διαδρομής, ανοίγεται πλέον μπροστά στον θεατή ένα πλήθος, ένα ποτάμι από πιθάρια γεμάτα μέχρι το χείλος τους με νερό που έρχεται και ενώνεται στο βάθος - βάθος με τον ορίζοντα της θάλασσας. Εκεί η αίσθηση αλλάζει, σταματά κανείς να βλέπει το κάθε πιθάρι ως ξεχωριστή φόρμα/οντότητα και αντιλαμβάνεται το πλήθος, ως μια κοινή πορεία, μια κοινή μοίρα" μου εξηγεί.  Τα γεμάτα με πιθάρια νερό παρακινούν τους θεατές να διαδράσουν μαζί τους, να αγγίξουν το νερό με τα χέρια τους, να καθρεφτιστούν μέσα σε αυτά σκύβοντας επάνω από το χείλος τους. 

"Όλοι μας δεν παραμένουμε και λίγο παιδιά; Πάντως παρατήρησα πως πολλοί θέλουν να διαπιστώσουν, πως πράγματι είναι νερό και όχι καθρέφτης η κάποιο άλλο στερεό υλικό. Ειδικά τη νύχτα δεν είσαι σίγουρος αν είναι γεμάτα τα πιθάρια με υγρό η στερεό στοιχείο. Την ημέρα όταν φυσάει ο αέρας και το νερό κινείται η αίσθηση είναι διαφορετική έτσι όπως πάλλεται το νερό σε όλα μαζί, δίνει την αίσθηση του παλμού και της μουσικής. Μου αρέσει πολύ που ο κόσμος παρακινείται να παίξει, να αγγίξει, να φωτογραφίσει την αντανάκλασή του μέσα στο νερό…" σχολιάζει η Στράτου επ' αυτού.  

Αντικρίζοντας κανείς αυτή τη θάλασσα των πιθαριών εύλογα αναρωτιέται, τι θα απογίνουν μετά το πέρας της έκθεσης, στα τέλη του Νοέμβρη. "Το έργο εμπεριέχει την ιδέα της μετακίνησης και της μετανάστευσης. Με αυτή την έννοια θα μπορούσε να βρει άλλους τελικούς προορισμούς. Γι’ αυτό και αναζητούμε συνεργασία με άλλες πολιτιστικές πρωτεύουσες στη Μεσόγειο αλλά και ιδιώτες με εκτάσεις και μεγάλες μονάδες που θα μπορούσαν να αποκτήσουν τμήματα του έργου έτσι ώστε να επαναεγκατασταθούν και να παραμείνουν" αποκαλύπτει η δημιουργός τους. 

Εάν πάντως κατοικείτε στην Αθήνα ή πρόκειται να την επισκεφθείτε μέσα στον μήνα, μην χάσετε την ευκαιρία να βιώσετε από κοντά αυτό το επιβλητικό έργο ενώ μπορείτε να επισκεφθείτε και την έκθεση με έργα της εικαστικού Στοιχεία, που φιλοξενείται παράλληλα στο πολιτιστικό κέντρο Λεωνίδας Κανελλόπουλος, στην παραλία της Ελευσίνας.

Info: Διάρκεια έως τις 30 Νοεμβρίου, www.danaestratou.com, www.aisxylia.gr

Φωτογραφίες: Εσμεράλδα Μομφερράτου και Νικόλας Μομφερράτος