Πάντα με γοήτευε αυτή η μία με μιάμιση ώρα πριν από το τρίτο κουδούνι. Όχι για να εντοπίσω τη θέση μου στις ξύλινες κερκίδες των υπαίθριων θεάτρων, αλλά για να διασχίσω τους πέτρινους διαδρόμους και να κατέβω τα σκαλάκια τους, μέχρι να φτάσω στο αγαπημένο μου μέρος: τα καμαρίνια. Στην καρδιά της προετοιμασίας. Εκεί όπου οι ηθοποιοί αλλάζουν σχήματα, χρώματα και μορφή - για όλους εμάς. Αυτό είναι το πρώτο βήμα της μαγείας. Και είναι ιερό. 

Αυτόν τον Ιούλιο, μία από τις πιο μεγάλες παραστάσεις που περιοδεύουν ανά την Ελλάδα σταμάτησε για δύο βραδιές στη Θεσσαλονίκη. Η παράσταση «Ηλέκτρα του Σοφοκλή» στάθηκε η αφορμή για να ξεκινήσω μια διαφορετική προσέγγιση: μια δημοσιογραφική καταγραφή με έντονη προσωπική περιέργεια και θαυμασμό. Βρέθηκα στα παρασκήνια, λίγο πριν το τρίτο κουδούνι, και συνομίλησα με τα βασικά πρόσωπα που την απαρτίζουν. Οι 4 κύριοι πρωταγωνιστές της, καθώς  επίσης και ο σκηνοθέτης της, Δημήτρης Τάρλοου, με υποδέχτηκαν με ζεστασιά και ευγένεια, κάνοντάς με σχεδόν αμέσως μέρος της ιεροτελεστίας τους. Βίωσα μαζί τους στιγμές προετοιμασίας, αναμονής, έντασης και σιωπής. Για λίγο, γίναμε όλοι κομμάτι αυτής της εύθραυστης - αλλά γεμάτης ενέργεια - ώρας της μετάβασης.

Ελάτε μαζί μου στα καμαρίνια, για να νιώσετε κι εσείς αυτή τη σιωπηλή, μα γεμάτη παλμό, ώρα πριν ανέβει η αυλαία...

Πέμπτη 10 Ιουλίου, 19:30 – Θέατρο Δάσους

Συνάντηση με 5 βασικά πρόσωπα της παράστασης «Ηλέκτρα του Σοφοκλή» λίγο πριν ανέβει η αυλαία της 2ης ημέρας

Πρόκειται για μια αρχαία τραγωδία - «σταθμό» στη διαδρομή του αρχαίου ελληνικού δράματος. Μεταδίδοντας τον προβληματισμό σχετικά με την κρίσιμη ερώτηση «Ποιο είναι το χρέος του καθήκοντος;», σε βάζει στην καθόλου άνετη θέση να αναμετρηθείς με τον εαυτό σου και διχαστείς ανάμεσα στη δικαιοσύνη και στην ηθική. Στην περιοδεύουσα παράσταση «Ηλέκτρα του Σοφοκλή», οι οποία έφτασε στην πόλη μας για δύο βραδιές, είχα την τιμή να συζητήσω με 5 σημαντικά πρόσωπα που τη στελεχώνουν που μου αποκάλυψαν το βάθος και την επικαιρότητα του έργου.

1o πρόσωπο: Ιωάννα Παππά - Ενσαρκώνοντας την Κλυταιμνήστρα

Στον ρόλο της Κλυταιμνήστρας, η Ιωάννα Παππά καλείται να κινηθεί μέσα σε έναν κόσμο έντονης ψυχικής και λεκτικής βίας – μιας βίας που δεν συνθλίβει, αλλά εξαγνίζει. Είναι η πρώτη φορά που τη συναντώ από κοντά και, παρά το δικό μου τρακ, εκείνη από την πρώτη στιγμή με κάνει να νιώσω οικεία. Πρόσχαρη, προσιτή και κομψή, με οδηγεί σε ένα ήσυχο σημείο έξω από τα καμαρίνια του θεάτρου για να συζητήσουμε με ηρεμία και ειλικρίνεια. Μου κάνει εντύπωση το ότι, παρά τον περιορισμένο χρόνο που έχει μπροστά της για να επιμεληθεί μόνη της το μακιγιάζ και το απαιτητικό χτένισμα του ρόλου – κάτι που την είδα να κάνει με θαυμαστή προσήλωση στο καμαρίνι – διέθεσε χρόνο και γενναιοδωρία για αυτή την κουβέντα.

Μια πόλη που αγαπά το αρχαίο δράμα

«Μας αρέσει πολύ το Θέατρο Δάσους. Μαζί με το Θέατρο Γης είναι τα δύο πιο όμορφα θέατρα στη Θεσσαλονίκη», σημειώνει η Ιωάννα Παππά, λίγο μετά την πρεμιέρα της παράστασης στην πόλη. «Χθες το κοινό ήταν ενθουσιασμένο – το καταλάβαμε και στο χειροκρότημα, αλλά και κατά τη διάρκεια της παράστασης, όπου επικρατούσε απόλυτη ησυχία. Ακουγόταν μόνο ο έντονος αέρας, που κατά έναν παράξενο τρόπο ταίριαζε με την αγριάδα της ιστορίας και με τη σκηνική μας προσέγγιση». Αναγνωρίζει ότι η δεύτερη μέρα είναι συνήθως ακόμη καλύτερη: «Έχει το άκουσμα του τι προηγήθηκε, έρχεται ο κόσμος πιο προετοιμασμένος, υπάρχει μεγαλύτερη προσμονή». Η Θεσσαλονίκη είναι από τις αγαπημένες τους στάσεις στην περιοδεία: «Ήρθαμε και σχετικά νωρίς φέτος. Συνήθως ερχόμαστε τέλος Ιουλίου ή μέσα Αυγούστου. Οι βραδιές εδώ είναι φοβερές, ειδικά τώρα – είναι πολύ γλυκές».

Μια ισχυρή συνεργασία που επισφραγίζεται στην Επίδαυρο

Στην πρώτη του σκηνοθετική απόπειρα σε αρχαία τραγωδία, ο Δημήτρης Τάρλοου εμπιστεύεται την Ιωάννα Παππά για τον απαιτητικό ρόλο της Κλυταιμνήστρας. Η ίδια μοιράζεται μαζί μου την εμπειρία της, τη δυναμική του θιάσου και τη συγκίνηση της Επιδαύρου.

«Είναι η δεύτερη φορά που συνεργαζόμαστε με τον Δημήτρη, δέκα χρόνια μετά την πρώτη. Χάρηκα πάρα πολύ που στην πρώτη του απόπειρα στην Επίδαυρο με τραγωδία σκέφτηκε να είμαι στον θίασο. Σημαίνει πολλά – και το έργο και η παράσταση είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τον ίδιο, οπότε ένιωσα μεγάλη χαρά βλέποντας τη θερμή ανταπόκριση του κόσμου. Αναγνωρίζει τις προκλήσεις που φέρνει μια πρεμιέρα στην Επίδαυρο: Υπάρχει ένα επιπλέον άγχος. Τα τεχνικά ζητήματα είναι περισσότερα, η προετοιμασία πιο απαιτητική και γενικά είναι ένα θέατρο που ιδανικά χρειάζεται να έχεις ήδη “δοκιμάσει” την παράσταση αλλού. Παρ’ όλα αυτά, λειτούργησε όσο καλύτερα γινόταν και αυτό μάς ηρέμησε αρκετά – και εμένα προσωπικά με χαροποίησε για τον ίδιο τον Δημήτρη». Μπορώ να καταλάβω πόση σημασία είχε για εκείνον αυτή η πρώτη απόπειρα, και προσπαθήσαμε όλοι να στηρίξουμε ο ένας τον άλλον – σε σχέση με τον χώρο, με το είδος, με την ατμόσφαιρα. Υπήρχε μια αλληλεγγύη, μια πραγματική ομαδικότητα. Ξεκινήσαμε από την Άνδρο, όπου έγινε η πρώτη γνωριμία με το κοινό, συνεχίσαμε στο Θέατρο Πορεία, μετά πήγαμε σε μεγαλύτερους χώρους και τώρα διανύουμε το ταξίδι της περιοδείας. Μπροστά μας έχουμε ακόμη αρκετό δρόμο και ολοκληρώνουμε με τις αθηναϊκές παραστάσεις και το Ηρώδειο».

Οικογενειακές σχέσεις στο βάθος της τραγωδίας

Η ίδια τονίζει τη σημασία του να αποκαλύψεις την ωμή αλήθεια των οικογενειακών σχέσεων, χωρίς καμία ωραιοποίηση, μέσα από ακραίους αυτοσχεδιασμούς που φέρνουν στην επιφάνεια την ένταση και την οριακότητα των χαρακτήρων.

«Η αλήθεια είναι ότι οι οικογενειακές σχέσεις κρύβουν ένα εκρηκτικό μείγμα, και στόχος μας ήταν να αναδείξουμε αυτό που συνήθως μένει κρυφό. Δεν επιθυμούσαμε να παρουσιάσουμε επιφανειακές σχέσεις, αλλά να «χτυπήσουμε» στον πυρήνα τους. Για αυτό και κάναμε πολύ ακραίους αυτοσχεδιασμούς, που οδήγησαν σε ακραίες στιγμές στην παράσταση και στους χαρακτήρες, ώστε να αποφύγουμε κάθε ωραιοποίηση και να δείξουμε τις συγκρούσεις όσο πιο γυμνές και αληθινές. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ιστορίες με οριακές καταστάσεις ζωής και θανάτου».

Η αντίσταση και η δύναμη της τέχνης απέναντι στη φρίκη

Η ίδια υπογραμμίζει τον φόβο της υπέρβασης και την ανάγκη για αντίσταση μέσα σε έναν κόσμο γεμάτο βία και αδικία, τονίζοντας πως η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως όπλο για να εκφραστεί η ανθρώπινη πλευρά και να σταματήσει ο κύκλος του μίσους.

«Νομίζω πως φοβόμαστε την υπέρβαση. Η αντίσταση δεν είναι ένα εύκολο πράγμα. Μπορείς να αντισταθείς σε έναν βαθμό μέσα στο προσωπικό σου περιβάλλον, όμως έξω, στο κοινωνικό πλαίσιο όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, δεν σου το επιτρέπει. Σίγουρα η τέχνη είναι όπλο. Πρέπει να μιλάμε για τα πράγματα, έστω και έμμεσα, όταν δεν μας επιτρέπεται να μιλήσουμε ανοιχτά. Δυστυχώς, η φωνή μας όλο και λιγότερο ακούγεται και έχει δύναμη. Βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι διεξάγεται ένας πόλεμος και τίποτα δεν μπορεί να τον σταματήσει. Αυτό είναι αδιαμφισβήτητο. Όλοι πια, μπροστά σε τέτοια γεγονότα, δεν μπορούμε να μένουν ανεπηρέαστοι. Έχουμε την πληροφόρηση και την άμεση εικόνα του εδώ και τώρα, οπότε είναι σαν να το ζούμε παράλληλα. Είναι ένα πολύ επίπονο βίωμα, μια διαδικασία που ενώ είναι μακριά μας, τη νιώθουμε τόσο κοντά. Αν έχουμε λίγη ενσυναίσθηση, κανείς δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος ψυχικά. Βλέπουμε καθημερινά εικόνες φρίκης, και με αφορμή το έργο που κάνουμε - το οποίο γράφτηκε σε περίοδο πολέμου - ακριβώς μιλά για τέτοιες περιόδους φρίκης. Ο άνθρωπος μέσα σε αυτό πρέπει να βρίσκει τη δύναμη να αντιστέκεται στον κύκλο της εκδίκησης και του μίσους και να μην αναπαράγει όσα συμβαίνουν.
Για μένα είναι πολύ σημαντικό να δείχνουμε την ανθρώπινη πλευρά μας και να συμβάλλουμε στο να τερματίσει κάτι εγκληματικό. Θα χαιρόμουν πολύ ως κοινωνία αν καταφέρναμε να φερθούμε πιο ρηξικέλευτα και ριζοσπαστικά, να συμβάλουμε στον τερματισμό μιας μεγάλης αδικίας. Θέλω να φανταστώ μια κοινωνία που ελπίζει σε κάτι όμορφο, γιατί δυστυχώς το μέλλον φαίνεται δυσοίωνο. Πλέον, η αίσθηση ασφάλειας, σταθερότητας και σχετικής θαλπωρής βρίσκονται σε στενό περιβάλλον: στο παιδί σου, στον σύντροφό σου, στους φίλους και τους συνεργάτες σου».

Προσέγγιση του χαρακτήρα με κατανόηση, όχι με εύκολες ταμπέλες

Η Ιωάννα Παππά προσεγγίζει την Κλυταιμνήστρα με ευαισθησία και βάθος, αποφεύγοντας την εύκολη κατηγοριοποίηση του χαρακτήρα ως "κακιάς". Οδηγός της στην ερμηνεία είναι το ανθρώπινο δράμα και η τραγική μητρότητα του προσώπου.

«Προσπάθησα να καταλάβω τι σημαίνει κάποιος να μισεί, τι σημαίνει να φοβάται, επειδή η ίδια έχει υπάρξει δολοφόνος· να κατανοήσω το προσωπικό της δράμα. Η αλήθεια είναι ότι ο χαρακτήρας της δικαιολογείται απόλυτα από την ιστορία. Είναι ένα έργο στο οποίο κατανοείς τους πάντες – όλοι είναι ματαιωμένοι, όλοι πονούν σε βάθος. Και το γεγονός ότι είναι μάνα ήταν ο βασικός άξονας για μένα. Τι σημαίνει να είσαι μάνα, σύζυγος, γυναίκα, βασίλισσα που έχει αδικηθεί και πώς όλο αυτό μεταφράζεται στην πράξη. Αυτό με καθοδήγησε».

2ο πρόσωπο: Αναστάσης Ροϊλός - Η ενσάρκωση του Ορέστη

Ευγενής, με γοητεία που δεν περνά απαρατήρητη και ταλέντο που έχει ήδη χαράξει τον δικό του δρόμο στον χώρο της υποκριτικής. Ο Αναστάσης Ροϊλός ανήκει σε εκείνη τη νέα γενιά ηθοποιών που ισορροπούν με συνέπεια ανάμεσα στην τηλεόραση και το θέατρο. Τον συνάντησα έξω από τα καμαρίνια, και με προθυμία και χαμόγελο μιλήσαμε για τον Ορέστη, αλλά και τη φιλοσοφία της ομάδας του όσον αφορά στην προσέγγιση αυτού του ρόλου.

Φρέσκια οπτική μέσα από μια δυναμική συνέργεια

Η συνεργασία με τον Δημήτρη Τάρλοου αποδεικνύεται μια ομαλή και γόνιμη εμπειρία, όπου η σύγχρονη ματιά στην τραγωδία και η αρμονία μεταξύ σκηνοθέτη και ηθοποιού ανοίγουν νέους δρόμους στην ελληνική σκηνή. Αυτό είναι και το στοιχείο που τονίζει στην κουβέντα μας ο Αναστάσης Ροϊλός.

«Με τον Δημήτρη είχαμε πολλά χρόνια να συνεργαστούμε, οπότε αγκάλιασα με μεγάλη χαρά την ιδέα και τη συνεργασία μαζί του. Η πρώτη αίσθηση που είχα δικαιώθηκε, καθώς η δουλειά μας κύλησε ομαλά και με απόλυτη προσήλωση στον στόχο. Ο Δημήτρης έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση, καθώς συνδυάζει το ψυχολογικό δράμα και τον ρεαλισμό, παίρνοντας στοιχεία και εργαλεία από αυτά για να υπηρετήσει το συγκεκριμένο έργο. Παρότι η τραγωδία συνήθως συνδέεται με έναν παραδοσιακό κώδικα, πιστεύω πως το 2025 είναι σημαντικό να δοκιμάζουμε νέους δρόμους και να εξερευνούμε διαφορετικές προσεγγίσεις, ειδικά από Έλληνες σκηνοθέτες που ανανεώνουν την ελληνική τραγωδία. Το εγχείρημα αυτό έχει ήδη αγκαλιαστεί από το κοινό, κάτι που λέει πολλά για τη δουλειά μας. Για εμάς τους ηθοποιούς, η συνεργασία και η συνεννόηση είναι πάντα καθοριστικές -να συνδυάζονται δηλαδή η ιδέα του σκηνοθέτη με το προσωπικό υλικό του ηθοποιού. Και αυτό συνέβη σε μεγάλο βαθμό εδώ».

Η πολυφωνία του κοινού και η εξέλιξη του θεατρικού έργου

Όπως μου αναφέρει, η σχέση του καλλιτέχνη με το κοινό είναι μια συνεχής διαδικασία αμφισβήτησης, δοκιμής και ανανέωσης, όπου η ποικιλία απόψεων και προσεγγίσεων δίνει ζωή και διάρκεια στο έργο.

«Το κοινό είναι ένα σύνολο ανθρώπων με διαφορετική μόρφωση, παιδεία, απόψεις, πεποιθήσεις, θρησκευτικά και πολιτικά πιστεύω. Όταν λέω ότι μια παράσταση "αγκαλιάστηκε από το κοινό", βάζω ένα φρένο και εννοώ ότι άγγιξε την πλειοψηφία. Για τον καλλιτέχνη, αυτή είναι μια συνεχής διαδικασία συνδιαλλαγής: δοκιμάζεις, μαθαίνεις και στην επόμενη χρονιά προσπαθείς να το κάνεις διαφορετικά, καλύτερα. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιούμε ότι το κάθε έργο είναι αποτέλεσμα συνεργασίας, όπου ο καθένας βάζει τη δική του ιδέα και προσέγγιση. Είναι καλό να υπάρχουν πολλές επιλογές και απόψεις, ώστε να βλέπουμε τι επιβιώνει και τι μένει στη μνήμη των θεατών μετά από χρόνια - ποια στοιχεία της παράστασης αντηχούν ακόμα, όταν η ίδια παράσταση παίζεται με διαφορετικό τρόπο. Το έργο βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο, πλαισιωμένο από τους συναδέλφους και το κοινό».

Ορέστης: Ανάμεσα σε μοίρα και ελεύθερη βούληση

Στην ερώτησή μου για το αν ο Ορέστης είναι ήρωας, εργαλείο μοίρας ή τραγικός εκτελεστής, ο ίδιος μου εξηγεί:

«Μπορεί να είναι και τα τρία μαζί. Το ενδιαφέρον στη σκηνοθετική προσέγγιση του Δημήτρη είναι ότι ήθελε να φωτίσουμε αυτούς τους χαρακτήρες λίγο έξω από το ηρωικό βάθρο όπου τους έχουμε συνηθίσει, να τους δούμε όπως θα βλέπαμε έναν άνθρωπο που βρίσκεται αντιμέτωπος με μια τόσο δύσκολη κατάσταση. Ναι μεν ο Ορέστης είναι ένα σύμβολο, αλλά δεν ταυτίζεται με κάποιον που θα δολοφονήσει τη μητέρα του απλώς επειδή πρέπει. Ο Δημήτρης προσεγγίζει τον ρόλο με βάση στοιχεία, σκέψεις και συναισθήματα που θα είχε ένας άνθρωπος που καλείται να αντιμετωπίσει αυτή την τραγική υποχρέωση. Πόσο σίγουρος μπορεί να είναι κάποιος, ακόμα κι αν η παιδεία και η πληροφορία τον οδηγούν, ότι πρέπει να σκοτώσει τη μητέρα του που, όπως λέμε, γλεντάει την περιουσία και τον θρόνο του πατέρα του μαζί με τον εραστή της; Αυτά είναι τα πραγματικά ερωτήματα που κάνουν τον Ορέστη ένα πολυσύνθετο και ανθρώπινο πρόσωπο».

Τραγικός ήρωας ή θύμα ενός ατελείωτου κύκλου εξουσίας;

Σε αυτό το επίσης κρίσιμο ερώτημα, ο Αναστάσης Ροϊλός μου εξηγεί αναλυτικά τη δική τους προσέγγιση σχετικά με την κατάληξη του τραγικού αυτού χαρακτήρα.

«Ο Ορέστης στην ανάγνωσή μας δεν λυτρώνεται, γιατί μέσα του φέρει το ανθρώπινο στοιχείο. Αν και είχε την καθοδήγηση του Απόλλωνα για να πράξει ό,τι έπρεπε, δεν μπορεί να προχωρήσει μετά από αυτό. Μαζί με τους συναδέλφους και τον σκηνοθέτη, καταλήγουμε ότι πρόκειται για κάτι πολύ βαρύ· η εξουσία κάνει κύκλους και αναγκάζει όποιον την κατέχει να υιοθετεί ορισμένα χαρακτηριστικά. Δηλαδή, αν ο Ορέστης συνέχιζε, ίσως να γινόταν ένας Αίγισθος ή ένας τύραννος. Για εμάς, αυτή η ιστορία είναι μια υπόθεση εργασίας και αφορά στο ερώτημα: "Τι θα γινόταν αν;"».

3ο πρόσωπο: Δημήτρης Τάρλοου - Σκηνοθέτης της παράστασης

Ο Δημήτρης Τάρλοου καταθέτει την πρώτη σκηνοθεσία του στο αρχαίο δράμα με τη σοφόκλεια εκδοχή της Ηλέκτρας στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και σε περιοδεία σε όλη την Ελλάδα. Καθόμαστε μαζί και ξεκινά η συζήτησή μας.

Πρώτες παραστάσεις μετά την Επίδαυρο: η πρόκληση της συνέχειας & η ανταπόκριση του κοινού στο Θέατρο Δάσους

Μετά την αγχωτική και απαιτητική εμπειρία της Επίδαυρου, η περιοδεύουσα παράσταση της «Ηλέκτρας» συνεχίζει την πορεία της. Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Τάρλοου μου μιλά για την πρόκληση της μετάβασης και τη χαρά που του δίνει η θετική ανταπόκριση των θεατών, μιλώντας ειδικά για τη Θεσσαλονίκη και την πρεμιέρα του έργου εδώ.

«Είναι οι πρώτες παραστάσεις μετά την Επίδαυρο και αυτό έχει τη δυσκολία του, γιατί η Επίδαυρος από μόνη της είναι μια πολύ αγχωτική και δύσκολη εμπειρία, και για εμένα προσωπικά και για το καστ. Μετά ακολουθεί ένα ‘άδειασμα’ και πρέπει να ανασυνταχθείς, έτσι ώστε να ξεκινήσει η περιοδεία και να είναι όλες οι παραστάσεις στο επίπεδο που πρέπει. Εγώ αισθάνομαι πολύ καλά εδώ, νομίζω και ο κόσμος χάρηκε πολύ την παράσταση χθες. Άκουσα πάρα πολύ καλά και επαινετικά σχόλια και βρήκε τα γράδα της η παράσταση πολύ καλά εδώ στον χώρο του Δάσους».

Η σκηνοθετική προσέγγιση στην πρώτη του απόπειρα στο αρχαίο δράμα

Ο Δημήτρης Τάρλοου επιχειρεί να γεφυρώσει το κλασικό με το σύγχρονο, εστιάζοντας στις ανθρώπινες σχέσεις και στην ψυχολογική τους διάσταση.

«Δεν είμαι επαγγελματίας στο αρχαίο δράμα», παραδέχεται ο Δημήτρης Τάρλοου, «αλλά, φτάνοντας σε αυτή την ηλικία, ήθελα να το επιχειρήσω με μεγάλη προσοχή και διακριτικότητα. Η βασική μου αντίληψη είναι ότι οι ανθρώπινες σχέσεις παραμένουν ίδιες, είτε μιλάμε για τραγωδία είτε για σύγχρονο έργο. Η πρόκληση ήταν να βρεθεί το κατάλληλο υποκριτικό ύφος, που να υπηρετεί την "κατάλληλη μεγέθυνση" όπως την περιγράφει ο Αριστοτέλης, όπου το μέγεθος του ήχου και του νοήματος εκφράζεται σωματικά αλλά και λεκτικά. Η δουλειά μας ήταν διπλή: αφενός η εξομολογητική αφήγηση, όπου εξερευνούμε ψυχαναλυτικά θέματα όπως η υπομονή, η καθήλωση και η εκδίκηση, και αφετέρου οι αυτοσχεδιασμοί των ηθοποιών, που μπήκαν σε αυτά με ορμή και πάθος. Σημαντικό μέρος της δουλειάς αποτέλεσε η άσκηση στην εκφορά και τη ρυθμικότητα του λόγου, ώστε να εξασφαλιστεί σαφήνεια και αυθυποβολή στην απόδοση των νοημάτων. Όλα αυτά ενώθηκαν σταδιακά, μαζί με τη μουσική του Φώτη Σιώτα και την κίνηση της Μαρκέλλας Μαλιάδη στον χορό, ώστε να διαμορφωθεί ένα ολοκληρωμένο θέαμα. Είμαι ικανοποιημένος», καταλήγει, «γιατί το ύφος της παράστασης προκύπτει με μέγεθος αλλά χωρίς στόμφο, επιτρέποντας στον θεατή να κατανοήσει τις σχέσεις ανάμεσα στα πρόσωπα».

Η ματιά στο όνειρο και τη μετατοπισμένη πραγματικότητα

Ο Δημήτρης Τάρλοου -όπως μου εξηγεί- ερμηνεύει την αρχαία τραγωδία μέσα από την έννοια του «ονείρου» - όχι ως απλή φαντασίωση, αλλά ως μια μετατοπισμένη πραγματικότητα που αιωρείται μεταξύ ύπνου και ξύπνιου, αντικατοπτρίζοντας τις αδιευκρίνιστες και εύθραυστες ανθρώπινες σχέσεις.

«Η λέξη όνειρο εμφανίζεται συχνά στην παράσταση και αποκτά ιδιαίτερη σημασία εδώ. Τα έργα των αρχαίων τραγικών μοιάζουν με εικόνες εφιαλτών που όλοι έχουμε δει, αλλά όταν ξυπνάμε λέμε "ευτυχώς δεν ήταν αλήθεια". Η πρόκληση ήταν να βρεθεί η κατάλληλη δράση που να θυμίζει όνειρο, χωρίς όμως να έχει την κλασική ονειρική ποιότητα της απλότητας ή της ασαφούς εικόνας. Η μετατοπισμένη πραγματικότητα αποτυπώνεται μέσα από τη σκηνική διαρρύθμιση: το παράθυρο-πύλη με την κλίση, η σκάλα που θυμίζει ρημαγμένα νεοκλασικά σπίτια των παιδικών μας χρόνων και ο φανοστάτης με την ελαφρά κλίση. Όλα αυτά συμβολίζουν την καταβαράθρωση του Οίκου των Ακριδών, της ανθρώπινης φύσης και των σχέσεων που κρέμονται από μια λεπτή κλωστή - σαν τους τοξικομανείς που συναντάμε ημιθανείς στους δρόμους, που μοιάζει να μην πέφτουν ποτέ. Αυτή η αίσθηση ενσαρκώνει και την Ελλάδα, έναν τόπο που ενώ φαίνεται να καταρρέει, ποτέ δεν πεθαίνει, κρατιέται αέναα σε μια λεπτή ισορροπία, σαν να ζούμε ξανά και ξανά την «ημέρα της Μαρμότας».

Η βία ως δημιουργικό και αναγκαίο στοιχείο στην αρχαία τραγωδία

Στην αρχαία τραγωδία, η βία δεν είναι απλώς καταστροφική ή αρνητική - λειτουργεί ως μια γόνιμη, καλλιτεχνική βία που ενεργοποιεί την ψυχή και προλαμβάνει  αυτήντ της καθημερινότητας, όπως ο ίδιος μου αναλύει.

«Η βία στα αρχαία έργα έχει έναν πολύ σημαντικό ρόλο, που δεν είναι απαραίτητα αρνητικός. Πρόκειται για μια βία που γίνεται αποδεκτή μέσα από την τέχνη και λειτουργεί ως μια αναγκαία εκτόνωση. Η ένταση που προκαλείται, για παράδειγμα, στις σχέσεις μάνας και κόρης ή μάνας και γιου, είναι μια μορφή που καλλιεργεί τη συνείδηση και την ψυχή του θεατή. Αυτή η "καλλιτεχνική βία" επιτελεί έναν ουσιαστικό σκοπό: μέσα από την παρακολούθησή της, ο κόσμος μαθαίνει να την αναγνωρίζει και να την αποφεύγει στην πραγματική ζωή, αποτρέποντας έτσι την εκδήλωσή της στην καθημερινότητά του. Αυτός είναι, άλλωστε, ο ρόλος της Τέχνης - να λειτουργεί ως καθρέφτης αλλά και ως ασπίδα απέναντι στη βία που μπορεί να μας απειλήσει εκτός σκηνής».

4ο πρόσωπο: Γιάννης Αναστασάκης - Η συμβολή του Παιδαγωγού

Με χαμόγελο και ανοιχτή αγκαλιά, ο Γιάννης Αναστασάκης -αξιόλογος ηθοποιός και σκηνοθέτης με μακρά πορεία, ο οποίος διετέλεσε Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Κ.Θ.Β.Ε.την τετραετία 2015-2019- με υποδέχεται στο θέατρο, την ώρα που ξεκινά τις πρόβες του πάνω στη σκηνή. Αργότερα, στο λιτό αλλά ζεστό του καμαρίνι, συνεχίζουμε τη συζήτηση, με αφορμή τον ρόλο του Παιδαγωγικού, τον οποίο υποδύεται στην παράσταση.

Η σύμπραξη με τον Δημήτρη Τάρλοου και η δημιουργική διαδικασία

Ο Γιάννης Αναστασάκης μιλά για τη μακρόχρονη γνωριμία και την καλλιτεχνική του συνεργασία με τον Δημήτρη Τάρλοου, η οποία εξελίχθηκε μέσα από μια βαθιά δημιουργική διαδικασία αυτοσχεδιασμών, προσωπικών αφηγήσεων και συλλογικότητας, με αφορμή τη συγκεκριμένη παράσταση.

«Έχουμε ξαναβρεθεί στο θέατρο Πορεία με τον Δημήτρη Τάρλοου, ως ηθοποιοί και οι δύο. Ήταν μια πολύ ωραία δουλειά, με μια εξαιρετική συνεργασία. Ξεκινήσαμε καιρό πριν, από την Άνδρο, στο πατρικό του, σε διάφορους χώρους εκεί. Εκεί ήρθαμε κοντά ως θίασος και καταλάβαμε από νωρίς τη ματιά του. Ο Δημήτρης αξιοποιεί πολύ όσα προκύπτουν από τους αυτοσχεδιασμούς. Ξεκινήσαμε με προσωπικές αφηγήσεις, που άνοιξαν δρόμους και μας ένωσαν. Από την αρχή είχε στο μυαλό του ξεκάθαρα τι ήθελε να κάνει».

Η εκδίκηση ως καθήκον και το βάρος της ευθύνης

Ο ίδιος μέσα από τον ρόλο του Παιδαγωγού, αναμετριέται με τη βαθιά και σύνθετη έννοια της εκδίκησης, καθώς εκείνη δεν λειτουργεί απλώς ως προσωπικό τραύμα αλλά ως ηθική αποστολή και θεσμικό καθήκον.

«Εγώ προσωπικά δεν έχω βιώσει έντονα την ανάγκη για εκδίκηση, ακόμα κι αν κάποιος μου έχει κάνει κακό. Η εκδίκηση εμπεριέχει μια προετοιμασία, είναι αυτό που λέμε "ένα πιάτο που τρώγεται κρύο" – χρειάζεται να σχεδιάσεις κάτι με σκοπό το κακό του άλλου. Ακόμα κι αν σε έχει βλάψει, δεν σημαίνει ότι πρέπει να τον ισοφαρίσεις. Στο έργο, ο Παιδαγωγός έχει όχι μόνο σώσει τη ζωή του Ορέστη εκείνη τη νύχτα, αλλά έχει αναλάβει και το καθήκον να τον αναθρέψει ώστε να γίνει ο εκδικητής των πατροκτόνων. Να σκοτώσει τη μητέρα του και τον Αίγισθο, και να αναλάβει την εξουσία στο Άργος – γιατί έτσι "έπρεπε" να γίνει. Μέσα από την προσέγγιση του Δημήτρη [Τάρλοου], άνοιξαν για μένα νέοι δρόμοι στον ρόλο. Με ενδιέφερε η λαϊκότητα και η τόλμη αυτού του χαρακτήρα. Είναι δούλος, αλλά μορφωμένος, και έχει θάρρος να θυμίσει στους άλλους ποιος είναι ο στόχος. Έχει όμως κι ένα ακόμη χαρακτηριστικό που με συγκινεί: όταν βλέπει πως ο Ορέστης πηγαίνει να εκτελέσει το καθήκον του, αποχωρεί ήσυχα. Ο Σοφοκλής τον προφυλάσσει από τη φρίκη της πράξης».

Η αμφιβολία δεν τελειώνει με την αυλαία

Σε μια εποχή όπου κυριαρχούν οι εύκολες απαντήσεις και οι γρήγορες βεβαιότητες, ο ίδιος επιμένει στη δημιουργική αμφιβολία και μου μιλά για τον ρόλο της απέναντι στην ευθύνη και την αίσθηση ματαίωσης μιας γενιάς.

«Ζούμε όντως με την αμφιβολία – και εμείς, ως άνθρωποι της Τέχνης, έχουμε μάθει να ζούμε με αυτήν. Είναι απαραίτητη. Πρέπει να αμφιβάλλουμε συνεχώς. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, αποκτούμε κάποιες σχετικές βεβαιότητες, όταν πλέον φτάνει η στιγμή να παρουσιαστεί το έργο στο κοινό. Ακόμη κι έτσι, οι βεβαιότητες είναι προσωρινές. Η αίσθηση της αμφιβολίας δεν εγκαταλείπει ποτέ πραγματικά τον καλλιτέχνη – ούτε όταν τελειώνει η παράσταση, ούτε όταν αφήνεις πίσω σου έναν ρόλο ή μια σκηνοθεσία. Πάντα υπάρχει κάτι που μένει. Κάτι που, αν ξαναγυρίσεις σε αυτό, μπορείς να το ανακαλύψεις σε νέα βάθη και να το φέρεις στην επιφάνεια. Από την άλλη, γύρω μας – κοινωνικά και πολιτικά – υπάρχει και η απέναντι όψη: υπάρχουν βεβαιότητες. Βλέπουμε ποιοι έχουν την εξουσία και πώς τη μεταχειρίζονται. Εκεί δεν μένει και πολλή αμφιβολία. Το μόνο που μένει είναι η ανάγκη για αλληλεγγύη, αντίσταση, ελπίδα. Λίγο-πολύ, η γενιά μου απέτυχε να αλλάξει τον κόσμο. Όμως μπορούμε – και πρέπει – να ελπίζουμε στα παιδιά μας».

5ο πρόσωπο: Λουκία Μιχαλοπούλου - Η ενσάρκωση της Ηλέκτρας

Η Λουκία Μιχαλοπούλου, ανήκει στη νέα γενιά ηθοποιών με αξιόλογη πορεία τόσο στην τηλεόραση όσο και στο θέατρο. Με μια θερμή και γεμάτη συγκίνηση διάθεση, μοιράστηκε μαζί μου στο καμαρίνι που ετοιμαζόταν τον ενθουσιασμό και την ευγνωμοσύνη της που έχει την ευκαιρία να ενσαρκώσει τον απαιτητικό ρόλο της Ηλέκτρας, ένα πρόσωπο που την έχει αγγίξει βαθιά. Όσοι την έχει παρακολουθήσει ειδικά στη συγκεκριμένη παράσταση, πολύ πιθανό να γοητευτείτε από την ανατριχιαστική ερμηνεία της.

«Η Ηλέκτρα είναι μια κινούμενη πληγή»

Ξεκινάμε την κουβέντα μας, με την ίδια να μου μιλά για την πρόκληση και το δώρο που αποτελεί για κάθε ηθοποιό ο ρόλος της Ηλέκτρας.

«Είναι πολύ μεγάλο δώρο για έναν ηθοποιό να καταπιάνεται με την Ηλέκτρα του Σοφοκλή. Πρόκειται για έναν αβυσσαλέο ρόλο, με αμέτρητα στρώματα. Δεν μπορείς να τα παίξεις όλα – θα τρελαθείς. Με τον Δημήτρη εστιάσαμε πολύ στην ανεξέλεγκτη πίστη της Ηλέκτρας στο πένθος, την απώλεια και την εκδίκηση. Είναι μια κινούμενη πληγή. Ναι, είναι εξαιρετικά απαιτητικός ρόλος, αλλά την ίδια στιγμή νιώθω απέραντη χαρά. Και το γεγονός ότι βρίσκομαι στη Θεσσαλονίκη, μια πόλη που αγαπώ πολύ και θεωρώ γούρικη, μετά την Επίδαυρο, είναι για μένα προσωπική τιμή».

Η ενηλικίωση μιας ηρωίδας μέσα από την απώλεια και τη συνείδηση

Η ίδια τονίζει τη μοναδική διαδρομή της Ηλέκτρας στη σκηνή – μια ηρωίδα που, μέσα από τον πόνο και τη σύγκρουση, ωριμάζει μπροστά στα μάτια μας.

«Είναι σαν να παρακολουθούμε την Ηλέκτρα να ενηλικιώνεται μέσα στο ίδιο το έργο. Αυτό με ενδιαφέρει πάρα πολύ: πώς ο χρόνος περνά και καταγράφεται επάνω της. Από τη στιγμή της ψευδούς είδησης για τον θάνατο του Ορέστη, είναι σαν να "μεγαλώνει", ενώ μέχρι τότε έμενε αιώνια έφηβη – παρά τη σοφία της. Βγαίνει έξω από τον εαυτό της, τον παρατηρεί, τον σχολιάζει, φτάνει στο σημείο να ντρέπεται για τις πράξεις της. Είναι ένα πρόσωπο ανεξέλεγκτο, αλλά την ίδια στιγμή έχει έναν εντυπωσιακό έλεγχο και βαθιά συνείδηση της κατάστασής της».

Η Ηλέκτρα ως φωνή των καταπιεσμένων παρορμήσεων

Μου εξηγεί κάτι που έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Βλέπει στην Ηλέκτρα μια ενσάρκωση της ανθρώπινης ανάγκης για έκφραση, πένθος και παρόρμηση – όσα η σύγχρονη κοινωνία συχνά καταπιέζει.

«Δεν θα έλεγα πως η Ηλέκτρα θα μπορούσε να μοιάζει με έναν σύγχρονο χαρακτήρα – αυτά τα πρόσωπα είναι περισσότερο φαινόμενα παρά πρότυπα. Αντιπροσωπεύει, όμως, την ανάγκη μας να αντιδράσουμε, να μιλήσουμε, να πιστέψουμε με πάθος σε κάτι· να αφήσουμε τον εαυτό μας να φτάσει στα όρια. Κάτι που σήμερα δεν τολμάμε, γιατί είμαστε καταπιεσμένοι προς κάθε κατεύθυνση. Η Ηλέκτρα, με έναν τρόπο, εκφράζει τις πιο κρυφές μας παρορμήσεις. Αυτές που όλοι κουβαλάμε και, βαθιά μέσα μας, έχουμε ανάγκη: πενθώ, πονώ, φωνάζω – και το εκφράζω γενναιόδωρα προς τα έξω». 

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς

Σκηνοθεσία: Δημήτρης Τάρλοου

Σκηνικά & Κοστούμια: Πάρις Μέξης

Μουσική Σύνθεση: Φώτης Σιώτας

Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέκος Αναστασίου

Χορογραφίες: Μαρκέλλα Μανωλιάδη

Συνεργάτις δραματουργός: Έρι Κύργια

Σχεδιασμός Ήχου: Ηλίας Φλάμμος

Βοηθοί σκηνοθέτη: Δήμητρα Κουτσοκώστα, Αρίστη Τσέλου

Βοηθός σκηνογράφου- ενδυματολόγου: Δέσποινα - Μαρία Ζαχαρίου

Βοηθός χορογράφου: Μάρω Σταυρινού

Βοηθοί φωτιστή: Χάρης Δάλλας, Ναυσικά Χριστοδουλάκου

ΔΙΑΝΟΜΗ

Ηλέκτρα: Λουκία Μιχαλοπούλου

Ορέστης: Αναστάσης Ροϊλός

Κλυταιμνήστρα: Ιωάννα Παππά

Αίγισθος: Νικόλας Παπαγιάννης

Παιδαγωγός: Γιάννης Αναστασάκης

Χρυσόθεμις: Γρηγορία Μεθενίτη

Πυλάδης: Περικλής Σιούντας

ΧΟΡΟΣ (αλφαβητικά)

Μαργαρίτα Αλεξιάδη

Ασημίνα Αναστασοπούλου

Ελένη Βλάχου

Ιωάννα Δεμερτζίδου

Ελένη Κιλινκαρίδου – Σίστη

Ιωάννα Λέκκα

Λυδία Στέφου

Άννα Συμεωνίδου

Χαρά Τζόκα

Μουσικοί επί σκηνής: Φώτης Σιώτας, Τάσος Μισυρλής