Όταν είμαστε μόνοι, εκείνες τις πιο σκοτεινές ώρες, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την ουσιαστική μας αλήθεια. Εκείνη την αλήθεια που «γρατζουνάει», ζητάει βοήθεια και φροντίδα αλλά και την άλλη, την πιο γοητευτική εκδοχή της που μας θυμίζει από πού ξεκινήσαμε. Τότε, όλα αυτά που επιλέγουμε να κρύψουμε κάτω από το χαλί δραπετεύουν ανεξέλεγκτα και αποζητούν «εδώ και τώρα» απαντήσεις. Δεν ξέρω γιατί συμβαίνει αυτό, αλλά η Μεγάλη Εβδομάδα «κουβαλάει» άγρια ομορφιά που μυρίζει έντονα ανατριχίλα, δέος και πολύωρη σιωπή.
Μεγάλη Τετάρτη, ώρα 20:42. Η ατμόσφαιρα είναι βαριά, ασφυκτική και «γεμάτη» από ερωτηματικά. Στο ιστορικό Ολύμπιον, στην αριστοκρατική κατακόκκινη αίθουσα «Παύλος Ζάννας», το εφήμερο «σήμερα» έληξε το επικίνδυνο ραντεβού με το «πληγωμένο» χθες. «Η αλήθεια αυτή τη φορά δεν σιώπησε», σκέφτηκα. «Η Πόλη και η Πόλη» των Χρήστου Πασσαλή και Σύλλα Τζουμέρκα παραβαίνει τους συναισθηματικούς κανόνες και αρνείται κατηγορηματικά να κλειστεί σε κοινότυπα «κουτάκια» καμουφλάζ.
Ταξική υπεροχή, κοινά μυστικά και διαχρονική σκληρότητα
Η εξερεύνηση της Εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης από τους δύο Έλληνες σκηνοθέτες «κινείται» στο χρονικό πλαίσιο από το 1930 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80, εποχή, στην οποία οι ίδιοι έχουν τα πρώτα τους βιώματα ως παιδιά. Επιστρέφουν στην γενέτειρά τους με στόχος να αποκαλύψουν όλη την αλήθεια με ακριβείς αριθμούς, voice over επιστολών και σπάνια φωτογραφικά και αρχειακά ντοκουμέντα. Η Εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης μετράει χρόνια αίματος και εκδίκησης παρμένα από τα σκληρά «χέρια» αντισημιτισμού όχι μόνο των Ναζί, αλλά και της ελληνικής κυβέρνησης. Ένα κοινό μυστικό, το οποίο έχει θαφτεί βαθιά στα υπόγεια τοπικών αρχείων και γειτονιών αγγίζει το φως, μέσα από ειλικρινή σεβασμό, ενδελεχή έρευνα και ωμά ρεαλιστική αποτύπωση των hard facts από την πλευρά των δύο κεντρικών δημιουργών του.
Είναι σοκαριστικό να βλέπουμε τις άσχημες συνθήκες διαβίωσης των Εβραίων αλλά και την κακή διαχείρισή τους από την πλευρά των Ελλήνων. Μια ταξική υπεροχή που κυριαρχούσε για μεγάλο διάστημα και όλοι το γνώριζαν. Ακόμη μεγαλύτερο πόνο νιώθουμε όταν μαθαίνουμε κατά τη διάρκεια της ταινίας ότι πολλά ελληνικά ονόματα συνέβαλλαν στις προσαγωγές των Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ότι οι κατοχικές δυνάμεις δεν σεβάστηκαν και κατέστρεψαν την περιοχή των εβραϊκών νεκροταφείων στο σημερινό campus των Πανεπιστημίων και το γεγονός ότι τα κόκαλα αυτών των ανθρώπων έγιναν οι βάσεις για να κατασκευαστούν οικοδομικά υλικά της πόλης προκαλεί φρίκη.
Σε μια εποχή, στην οποία η σκληρότητα του πολέμου ανακυκλώνεται συνεχώς, και οι αγώνες για ισότητα και ανθρώπινη ελευθερία έχουν ακόμη πολύ δρόμο μπροστά τους, όλοι γινόμαστε μάρτυρες βασανισμών, συμφερόντων και ανθρώπινης εκμετάλλευσης. Ζητήματα που μας προβλημάτιζαν πάντα. Όμως, η σιωπή πάντα θύμιζε πρωταγωνιστή, μετατρέποντάς μας σε συνένοχους, ακόμη και στα πιο μικρά καθημερινά. Αυτά τα δείγματα επιβολής που μεταμορφώνονται σε ανεξέλεγκτη εξουσία, σε ανισότητα και σε έναν αυστηρό κύκλο ιεραρχίας. Όλοι ξέρουν, όμως ποιοι μιλούν;
Δύο πόλεις και δύο χρόνοι σε συγκρουσιακή συνύπαρξη
Ζωντανοί οργανισμοί συναντιούνται σε ένα τολμηρό παράλληλο σύμπαν. Μια πόλη του ’30 συνυπάρχει, με έναν απροσδιόριστα ενδιαφέρον και πρωτότυπο τρόπο, με τους γρήγορους ρυθμούς της σύγχρονης Θεσσαλονίκης. Η πλατεία Ελευθερίας έχει λεωφορεία, κίνηση, φανάρια και αμάξια που τρέχουν, αλλά ταυτόχρονα μεταμορφώνεται στον τόπο βασανισμών των Εβραίων της πόλης το «Μαύρο Σάββατο». Κρατώ τα σημαντικά λόγια του Χρήστου Πασσαλή στην κοινή συνέντευξη που παραχώρησε με τον Σύλλα Τζουμέρκα στον Γιώργο Μητρόπουλο των euronews: «Ήταν κεντρικό στοιχείο η συνύπαρξη των διαφορετικών εποχών μέσα στο ίδιο πλάνο. Αυτή ήταν η κεντρική ιδέα. Η εναρκτήρια ιδέα. Δεν θέλαμε να κάνουμε μια ταινία εποχής, πιστή προς τον εαυτό της, στη χρονικότητά της. Θέλαμε να κάνουμε μια ταινία όπου η χρονικότητα και οι δυνάμεις της παρούσας και της τότε ιστορίας να συγκρούονται μέσα στο κάδρο. Να συνυπάρχουν. Αυτή είναι η πόλη της Θεσσαλονίκης. Φαίνεται και στην πολεοδομία της. Η ιστορία και οι διαστρωματώσεις της είναι πολύ εμφανείς στην πόλη, αν κάποιος περπατήσει σε πέντε κεντρικούς δρόμους».
Παρακολουθώντας το συγκεκριμένο «ντύσιμο» της εικόνας, αισθανόμαστε γροθιά στο στομάχι. Ταχύτατες εναλλαγές εικόνας και ήχου δημιουργούν ξαφνικό άγχος, φόβο και αγωνία για την αμέσως επόμενη σκηνή. Τη στιγμή στην οποία βλέπουμε μια οικογένεια Εβραίων της πόλης πριν τον πόλεμο να χορεύουν χαρούμενοι σε ζευγάρια μέσα σε ένα ειδυλλιακό τοπίο με έγχρωμη εικόνα και ζεστά χρώματα του ηλιοβασιλέματος, τότε έρχεται η ανατροπή με τα κεντρικά χρώματα να γίνονται ασπρόμαυρα, η μουσική να γίνεται σκληρή, βαριά με συνεχόμενα flashbacks να μας επιτίθενται προβάλλοντας σκηνές επίθεσης Ελληνίδων αντρών και γυναικών προς τους ίδιους όταν είχαν φτάσει στην πόλη.
«Η πόλη και η πόλη» του Χρήστου Πασσαλή και του Σύλλα Τζουμέρκα έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στις 15 Φεβρουαρίου στο πλαίσιο της 72ης Berlinale συμμετέχοντας στο επίσημο διαγωνιστικό τμήμα Encounters του Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου. Γυρισμένη σε μόλις 14 μέρες, με μια εξαιρετική ομάδα καλλιτεχνικών συντελεστών, η ταινία συνδυάζει τη μυθοπλασία, με το ντοκιμαντέρ και το δοκίμιο. Είναι δομημένη σε έξι κεφάλαια, έναν πρόλογο και έναν επίλογο. Το καλοκαίρι που μας πέρασε, «Η πόλη και η πόλη» παρουσιάστηκε με τη μορφή εικαστικής εγκατάστασης με τρεις οθόνες σε ταυτόχρονη προβολή στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Η ταινία είναι μια συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και της Homemade Films της Μαρίας Δρανδάκη. Έγινε σε συνεργασία του Φεστιβάλ Kινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Την επιμέλεια υπογράφει ο Ορέστης Ανδρεαδάκης. Υποστηρίχθηκε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) στο πλαίσιο της δωρεάς του για τη δημιουργία του επετειακού προγράμματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, το Claims Conference - the Conference of Jewish Material Claims Against Germany, το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον, το Rosa Luxemburg Stiftung - Office in Greece, το ΕΚΟΜΕ, τo Kέντρο Πολιτισμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, το MOMus, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης. Μερικά σημαντικά ονόματα ηθοποιών, οι οποίοι ξεχωρίζουν και σε αυτήν την παραγωγή για τις δυναμικές ερμηνείες τους είναι η Θέμις Μπαζάκα, ο Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου, ο Αργύρης Ξάφης, η Aγγελική Παπούλια, και η Αθανασία Καλλιμάνη.
Μπορούμε να την παρακολουθήσουμε μέχρι την Τετάρτη 27 Απριλίου στο Ολύμπιον Θεσσαλονίκης.
Info: Για πληροφορίες και κρατήσεις θέσεων, μπείτε εδώ.
Κεντρική φωτογραφία: filfestival.gr
