Σε αυτήν τη χώρα, ο πλούτος της Τέχνης θα μας ενώνει πάντα. Ήταν αυτός που έπλασε τον πολιτισμό μας κι αυτός που στο βάθος των αιώνων θα συνοδεύει την Ιστορία μας. Είναι η συμβολή μας στον κόσμο. Και τα μουσεία μας δεν κρατούν μόνο τη λάμψη του ζωντανή, «ξεσκονίζοντάς» την επιφανειακά, αλλά την ενισχύουν ξανά και ξανά, όμορφα και δημιουργικά, μέσα από πρωτοβουλίες που δεν αφήνουν κανέναν ασυγκίνητο. Φυσικά, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε αυτό πρωτοστατεί, το ξέρουμε καλά. Και τη νέα εποχή έχει φροντίσει και πάλι γι’ αυτό. Μαζί με την επικεφαλής του, Σάντρα Μαρινοπούλου, συζητήσαμε για τον ρόλο των μουσείων στη σύγχρονη κουλτούρα, αποκρυπτογραφήσαμε την πολυαναμένομενη έκθεση για τη μάχη της Χαιρώνειας και την εξαιρετική πρωτοβουλία “Cycladic Intendity”, η οποία προστατεύει τον θησαυρό των Κυκλάδων και καταλήξαμε πως η Τέχνη οφείλει να ασκεί την ευγενική της επιρροή στον κόσμο.

Ξεκινάμε αυτήν τη συζήτηση με αφορμή την πρωτοβουλία “Cycladic Identity” για τη διάσωση των παραδόσεων των νησιών, που πρόσφατα ανακοινώσατε πως θέτετε σε εφαρμογή. Σε τι θα αφορά και γιατί νιώσατε την ανάγκη να σχεδιάσετε ένα τέτοιο πρόγραμμα δράσεων; 

Την ύπαρξή μας ως Μουσείου την οφείλουμε στις Κυκλάδες, στις οποίες είμαστε ευγνώμονες. Εκεί γεννήθηκε αυτός ο τόσο σημαντικός πολιτισμός, 5.000 χρόνια πριν, τον οποίο προβάλλουμε με πολλή αγάπη εδώ και 36 χρόνια. Σε μια εποχή που το πιο καίριο θέμα είναι η κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον, ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, για να δείξουμε την ευγνωμοσύνη αυτή με πράξεις και να τη δώσουμε πίσω στα κυκλαδικά νησιά με τρόπο ουσιαστικό και βιώσιμο.

Στόχος της πρωτοβουλίας είναι να συμβάλουμε στη διαφύλαξη της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς των νησιών. Μια κληρονομιά μοναδικής αξίας, που, όπως και καθετί άλλο, κινδυνεύει να καταστραφεί και να ξεχαστεί εξαιτίας των φαινομένων της σύγχρονης εποχής, όπως είναι η έλευση του σαρωτικού υπερτουρισμού, η εγκατάλειψη των παραδοσιακών πρακτικών και η κλιματική αλλαγή. Μέσα από αυτήν επιδιώκουμε να συμβάλουμε στη διατήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη των στοιχείων που συνθέτουν την κυκλαδική ταυτότητα. Στοιχείων που διαμόρφωσαν τη ζωή του τόπου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Με προτεραιότητα τον πολιτισμό, τη βιοποικιλότητα και την άυλη πολιτιστική κληρονομιά, αναδεικνύουμε το μνημειακό απόθεμα των Κυκλάδων, εστιάζουμε στους βιότοπους και στην ξεχωριστή χλωρίδα και πανίδα τους, και τιμούμε τα ήθη, τις κοινωνικές τελετουργίες και τις παραδοσιακές πρακτικές και Τέχνες. Η “Cycladic Intendity” λειτουργεί ως πλατφόρμα προσέλκυσης δωρεών και χορηγιών, συγκεντρώνοντας πόρους τους οποίους κατανέμει στη συνέχεια σε προγράμματα που υλοποιούνται από φορείς στα εν λόγω νησιά. Οι φορείς υποβάλλουν προτάσεις, σε καθορισμένες χρονικές περιόδους, τις οποίες αξιολογεί η Επιστημονική μας Επιτροπή και εγκρίνει η Συμβουλευτική Επιτροπή του Μουσείου. Η πρωτοβουλία άρχισε να λειτουργεί οργανωμένα μόλις πέρσι. Με πολλή δουλειά και ξεκάθαρο όραμα έχουμε φτάσει σήμερα να υλοποιούνται 9 προγράμματα σε 8 νησιά. Στην Αμοργό, την Άνδρο, τη Δονούσα, την Κέα, την Ίο, τη Μύκονο, την Πάρο και τη Σίκινο έχει μπει ήδη ο πρώτος σπόρος. Κι όποιος επιθυμεί να βοηθήσει ή να ενημερωθεί μπορεί να μπει στο Cycladicidentity.gr.

Αισθάνομαι πως τα μουσεία σήμερα αντιλαμβάνονται σε μεγάλο βαθμό το εύρος των ευθυνών που μπορούν να αναλάβουν και αποφασίζουν να πάνε αυτό το βήμα παραπέρα, δρώντας επιδραστικά για τις κοινωνίες. Ποιος τελικά θα πρέπει να είναι ο ρόλος τους σήμερα; O κόσμος γύρω μας αλλάζει και τα μουσεία συμμετέχουν στην αλλαγή αυτή. Δεν είναι πλέον μόνο χώροι συλλογής, συντήρησης και μελέτης «παλαιών αντικειμένων». Είναι ζωντανοί οργανισμοί, ανοιχτοί σε όλους, χωρίς καμία κοινωνική, πολιτική, θρησκευτική ή άλλου είδους διάκριση. Είναι τόποι συνάντησης και διαλόγου διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, χώροι ανταλλαγής ιδεών με σκοπό την εκπαίδευση, την έρευνα, τη μελέτη και την ψυχαγωγία.

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, μάλιστα, εξελίσσεται και προσαρμόζει διαρκώς την αποστολή του, φιλοδοξώντας να πρωτοστατεί σε μια σειρά ζητημάτων της εποχής μας. Ως ένας θεσμός με αναγνώριση και σεβασμό από την κοινότητα, θεωρούμε πως έχουμε τη δύναμη, αλλά και την υποχρέωση, να επηρεάζουμε το κοινό: μπορούμε να το εμπνεύσουμε να σκεφτεί το μέλλον και να αναλάβει δράση. Ξέρετε, σύμφωνα με έρευνες, τα μουσεία είναι τα πιο αξιόπιστα ιδρύματα ως πηγές πληροφοριών, πολύ περισσότερο από τις κυβερνήσεις, τους ερευνητές ή τα μέσα ενημέρωσης. Μην ξεχνάμε, επίσης, ότι διαδραματίζουν βασικό ρόλο για το τι μένει τελικά στη συλλογική μνήμη. Οι εκθέσεις μας παρουσιάζουν τον κυκλαδικό και τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Μέσα από αυτές, τα μαθήματα που παίρνουμε από τις ιστορίες του παρελθόντος είναι ανεκτίμητα. Το μουσείο συμβάλλει έτσι στη διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου μας και το κοινό χτίζει γέφυρες με το μέλλον, ενώ εξερευνά και μαθαίνει για την κληρονομιά μας. Δίνει, επιπλέον, προοπτική, είτε μέσω προβληματισμών είτε απλώς κρατώντας καθρέφτες, του πώς ήταν η ζωή χιλιάδες χρόνια πριν.

Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης πώς έχουν μεταβληθεί οι προτεραιότητες και οι αρχές σας, ώστε να ταιριάζουν στις προσταγές της νέας εποχής; 

Ένα μουσείο σήμερα δεν κρίνεται πια μόνο από τις εκθέσεις και τις συλλογές του, αλλά από το πώς αντιλαμβάνεται και απαντά σε ζητήματα της εποχής του. Για παράδειγμα, η προσβασιμότητα, η συμπερίληψη και η βιωσιμότητα είναι πλέον έννοιες-κλειδιά για την ταυτότητα και το αφήγημα κάθε σύγχρονου οργανισμού. Οι έννοιες αυτές για εμάς, όμως, είναι αυτονόητες εδώ και 10 χρόνια. Το Μουσείο έχει δημιουργήσει ξεχωριστό τμήμα, με στόχο τη διοργάνωση προγραμμάτων για ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, ειδικά σχεδιασμένα για τις ανάγκες τους εντός και εκτός των χώρων του, έτσι ώστε να έχουν όλοι ίσες ευκαιρίες στον πολιτισμό. Μέχρι σήμερα, χιλιάδες άνθρωποι έχουν ωφεληθεί από τα κοινωνικά προγράμματά του. Εκτός από αυτά για ενήλικες άνω των 65, για άτομα με αναπηρίες ή παιδιά μεταναστών, δημιουργήσαμε το πρόγραμμα «Σε επαφή», δίνοντας τη δυνατότητα σε άτομα με αισθητηριακή αναπηρία (οπτική και ακουστική) να έχουν πρόσβαση στις εκθέσεις μας.

Επίσης, το καινοτόμο πρόγραμμα «Συλλογικό Ευ Ζην. Πρόγραμμα Προσωπικής Ανάπτυξης» ξεκίνησε πέρσι με στόχο την ευαισθητοποίηση σε θέματα που αφορούν στην ψυχική υγεία, στο well-being και στην ποιότητα ζωής του ατόμου. Ξέρετε, μετά την οικονομική κρίση και την πανδημία, οι έρευνες έδειξαν ότι οι νέοι έχουν πολύ περισσότερο ανάγκη από ψυχική στήριξη. Δημιουργήσαμε, λοιπόν, ένα πρόγραμμα ειδικά γι’ αυτούς. Μότο μας: «Η Τέχνη κάνει καλό στην υγεία». Ακόμη, μέσα στο 2023 θα ανακοινώσουμε κι ένα πρόγραμμα για σχολεία υποβαθμισμένων οικονομικά περιοχών.

Ένα άλλο θέμα της εποχής, που επηρεάζει τις δράσεις μας, είναι η κλιματική αλλαγή. Ο όρος «Πράσινο Μουσείο» σημαίνει ένα μουσείο που ενσωματώνει έννοιες βιωσιμότητας στη λειτουργία και τον προγραμματισμό του. Από τη μία, προσπαθούμε να μειώσουμε το ενεργειακό μας αποτύπωμα κατά τη λειτουργία μας και, από την άλλη, να εκπαιδεύσουμε και να ευαισθητοποιήσουμε το κοινό, ιδιαίτερα στα νησιά μας, σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Εκτός από την πρωτοβουλία “Cylcadic Identity”, κάθε χρόνο πραγματοποιούμε εκπαιδευτικά προγράμματα με θέμα το περιβάλλον και συνεργαζόμαστε με σύγχρονους καλλιτέχνες που συνδέονται με αυτό, όπως η Maya Lin, ο Ai Weiwei, ο Ugo Rondinone, η Yayoi Kusama, o Olafur Eliasson κ.ά. Το 2019, δημιουργήσαμε μαζί με τη WWF Hellas την «Κυκλαδούπολη», ένα παιχνίδι για παιδιά άνω των 6 ετών που κυκλοφόρησε σε σχολεία της Ελλάδας και του εξωτερικού μέσω των μουσειοσκευών του Μουσείου. Κεντρικός στόχος είναι οι μαθητές να ενημερωθούν για την πολύτιμη βιοποικιλότητα της κυκλαδικής περιοχής και για την έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, μέσα από το παιχνίδι. Σύντομα, η «Κυκλαδούπολη» θα είναι διαθέσιμη στο κατάστημα και το e-shop μας.

Τι σημαντικό πρόκειται να δούμε στην έκθεση «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο», που πρωταγωνιστεί στο πρόγραμμα του Μουσείου γι’ αυτόν τον χειμώνα; 

Στην έκθεση αυτή στόχος μας είναι να δείξουμε στο κοινό ένα πολύ σημαντικό και ιδιαίτερο ιστορικό γεγονός. Θα παρουσιάσουμε μοναδικά αντικείμενα, τα περισσότερα εκ των οποίων θα τα δει το κοινό για πρώτη φορά, θα «αγγίξουμε» τους πρωταγωνιστές της μάχης, επώνυμους και ανώνυμους, και θα πάρουμε μια πρώτη γεύση από τον Αλέξανδρο, τον νεαρό που δύο μόλις χρόνια μετά και με αφορμή τη νίκη στη Χαιρώνεια θα κατακτήσει τον κόσμο και θα τον αλλάξει για πάντα. Έναν κόσμο που τόσο μοιάζει με τον σημερινό: διασπασμένος αλλά και παγκοσμιοποιημένος ταυτοχρόνως. Θα δείξουμε αντικείμενα προσωπικά και ιστορίες ανθρώπινες, όπως μια χάντρα που μια μάνα, μια σύζυγος ή μια αδελφή έδωσε σ’ έναν πολεμιστή για προστασία ή στεφάνια με υπέροχα άνθη που συνόδευσαν τους πολεμιστές. Θα δούμε, επίσης, μοναδικά αντικείμενα που εικονίζουν τον νέο κόσμο που «ανοίγεται» μετά τη μάχη κι έναν πλούτο που ο ελληνικός κόσμος δεν είχε ξαναδεί, αλλά είχε μόνο φανταστεί σε μια μυθική Ανατολή. Αντικείμενα προσωπικά, χρυσά νομίσματα, πολυτελή αγγεία, εντυπωσιακά αγάλματα. Αντικείμενα καθημερινά, αλλά και μοναδικά, αποδείξεις ενός κόσμου που έφτασε μέχρι τα όρια και ένωσε φυλές και πολιτισμούς.

Τι άλλο σχεδιάζετε για το 2024;

Είμαστε πολύ χαρούμενοι, καθώς τον Απρίλιο του 2024 θα φιλοξενήσουμε την πρώτη μουσειακή έκθεση με φωτογραφικά έργα της Cindy Sherman στην Ελλάδα, έργα που αποτελούν ορόσημα της σύγχρονης Τέχνης, ενώ συνεχίζουν να εμπνέουν και να επηρεάζουν την πορεία της. Η έκθεση θα εστιάζει στη γυναίκα, στην ταυτότητα και στην απεικόνισή της, με τρόπο που μας εκπλήσσει και παραμένει επίκαιρος ακόμη και σήμερα.

Ας μιλήσουμε για την ισορροπία μεταξύ του αρχαίου και του σύγχρονου. Θεωρείτε ότι είναι απαραίτητη να υπάρχει; Με ποιον τρόπο αποφασίσατε να την προσεγγίσετε και να την επιτύχετε; 

Σαφώς και πρέπει να υπάρχει! Ένα αρχαιολογικό θέμα προσεγγίζεται πολύ καλύτερα μέσα από μια σύγχρονη οπτική. Από το 2008 που ανέλαβα Πρόεδρος του Μουσείου, δημιουργήσαμε ετήσιο πρόγραμμα εκθέσεων σύγχρονης Τέχνης για να απευθυνθούμε σε νεανικά κοινά, καθώς και την πρωτοποριακή σειρά εκθέσεων «Θεϊκοί Διάλογοι»: σε αυτές, το Μουσείο προσκαλεί καλλιτέχνες και επιμελητές από όλον τον κόσμο να μελετήσουν και να εμπνευστούν από τις συλλογές του, δημιουργώντας έναν διάλογο ανάμεσα σε έργα της αρχαιότητας και δημιουργίες της εποχής μας. Ο αρχαίος πολιτισμός συνομιλεί με τη σύγχρονη Τέχνη, καθώς κάθε καλλιτέχνης συνδιαλέγεται -ο καθένας με τον δικό του τρόπο- με τη συλλογή ή την ταυτότητα του Μουσείου. Το Μουσείο μας είναι από το λίγα αρχαιολογικά παγκοσμίως που διατηρούν σταθερό Πρόγραμμα Σύγχρονης Τέχνης, με τη δέσμευση να πραγματοποιεί ετήσια έκθεση. Ενδεικτικά, έχουν φιλοξενηθεί έργα διεθνώς καταξιωμένων καλλιτεχνών όπως οι Louise Bourgeois, George Condo, Jannis Kounellis, Sarah Lucas, Brice Marden, Pablo Picasso, Ugo Rondinone, Thomas Struth, Cy Twombly, Sterling Ruby και Ai Weiwei.

Αν και συχνά τεχνολογία και Τέχνη θεωρούνται δύο αντικρουόμενες δυνάμεις, είδατε την πρώτη να παρεμβαίνει θετικά στη δεύτερη; 

Δεν θεωρώ καθόλου πως είναι αντικρουόμενες δυνάμεις. Αντίθετα, είναι συμπληρωματικές. Καταρχάς, βλέπουμε πως διαχρονικά οι καλλιτέχνες ενσωματώνουν τα μέσα τεχνολογίας της εποχής τους στα έργα τους. Αρχικά, ήταν η φωτογραφία, μετά το video, ύστερα το κινητό και τώρα η Τεχνητή Νοημοσύνη (AI). Επίσης, ας σκεφτούμε τα οφέλη της τεχνολογίας για την Τέχνη σε επίπεδο διάχυσης και ενημέρωσης. Σήμερα, ένα παιδί στο πιο απομακρυσμένο χωριό του πλανήτη μπορεί να δει ψηφιακά τις συλλογές μας και τις εκθέσεις μας. Ένα άλλο παράδειγμα που καταδεικνύει τη σύνδεση αυτών των δύο είναι ο παιδικός διαγωνισμός μας που φέτος συμπλήρωσε 10 χρόνια. Τα πρώτα χρόνια παρουσιάζαμε τα έργα των παιδιών στους χώρους του Μουσείου. Όταν, όμως, αυτά έφτασαν τις 25.000 συμμετοχές, δημιουργήσαμε μια ψηφιακή πλατφόρμα, όπου φιλοξενούνται και μπορούν πλέον να τα βλέπουν σε όλη την Ελλάδα και τον κόσμο.

Στο Μουσείο, στόχος μας είναι να συμβαδίζουμε με την τεχνολογία, ώστε να προσφέρουμε στον επισκέπτη -φυσικό ή ψηφιακό- τη βέλτιστη κατά το δυνατόν εμπειρία. Εξού και μόλις ολοκληρώσαμε ένα μεγάλο έργο ψηφιακής αναβάθμισης και τεκμηρίωσης των συλλογών μας, με σκοπό την προβολή των εκθεμάτων μας και με ανοιχτή πρόσβαση σε όλους. Με νέο πλούσιο περιεχόμενο και υπηρεσίες το κοινό μπορεί μέσω του ανανεωμένου cycladic.gr, να εξερευνήσει τις συλλογές μέσα από την εφαρμογή «Εικονικό Μουσείο», να απολαύσει εικονικές περιηγήσεις στις μόνιμες εκθέσεις, να μάθει ιστορίες πίσω από τα εκθέματα από τους επιμελητές και να ακούσει podcasts για την αρχαιολογία και τη σύγχρονη Τέχνη. Επίσης, οι επισκέπτες του Μουσείου έχουν τη δυνατότητα να το ανακαλύψουν, μέσα από τη νέα εφαρμογή για κινητές συσκευές, με ξεναγήσεις που σχεδιάστηκαν ειδικά για συγκεκριμένες ομάδες κοινού.

Από τη θέση σας, πώς θα θέλατε να δείτε το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης να εξελίσσεται στον χρόνο, ιδίως στο πλαίσιο των ενισχυμένων προσδοκιών των επισκεπτών; Υπάρχουν συνεργασίες τις οποίες ονειρεύεστε να πετύχετε; 

Είναι αλήθεια πως τόσο με τη μόνιμη συλλογή του όσο και με εμβληματικές αρχαιολογικές εκθέσεις που έχει κάνει, το Μουσείο έχει χτίσει το όνομά του στη διεθνή κοινότητα, καθώς έχει συνεργαστεί με τα μεγαλύτερα μουσεία και πολιτιστικά ιδρύματα του εξωτερικού. Παράλληλα, με τις εκθέσεις σύγχρονης Τέχνης διεθνώς αναγνωρισμένων καλλιτεχνών, έχει αποκτήσει αναγνωρισιμότητα σε όλη την υφήλιο. Σε αυτό συνέβαλε και η πρόσφατη συνεργασία μας με το ΜΕΤ για την έκθεση «Γυρισμός. Κυκλαδικοί Θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής», όπου παρουσιάστηκαν 15 κυκλαδικές αρχαιότητες ανεκτίμητης αξίας σε παγκόσμια πρώτη. Η συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και MET θα συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια με ανταλλαγές κυκλαδικών αρχαιοτήτων, καθώς και μέσα από ένα memorandum συνεργασίας.

Η εξωστρέφεια μέσα από διεθνείς συνεργασίες αλλά και η σύμπραξη με τα μεγαλύτερα μουσεία της χώρας παραμένει στρατηγικός στόχος μας. Θέλουμε να διευρύνουμε τους γεωγραφικούς μας ορίζοντες και να παράγουμε πολιτισμό μέσα και έξω από τους χώρους μας, σε τοπικό ή διεθνές επίπεδο. Τέλος, μην ξεχνάμε πως η Αθήνα διανύει περίοδο ραγδαίας ανάπτυξης στον τομέα των ακινήτων και του τουρισμού, με εντυπωσιακή αύξηση των ετήσιων επισκεπτών. Είναι επιτακτική η ανάγκη για μεγάλες αναβαθμίσεις των πολιτιστικών ιδρυμάτων σε όλα τα επίπεδα. Το Mουσείο Κυκλαδικής Τέχνης φιλοδοξεί να είναι ένας από τους κορυφαίους πολιτιστικούς προορισμούς της Αθήνας τα επόμενα χρόνια.

Τι αισθάνεστε κάθε φορά που βρίσκεστε στους χώρους του Μουσείου; 

Ωραία ερώτηση… Αισθάνομαι κυρίως την ευθύνη που έχω για την εξέλιξή του στον χρόνο και για το αποτύπωμα που θα αφήσει στις επόμενες γενιές. Ποιες νέες προκλήσεις θα αντιμετωπίσει, ανταποκρινόμενο στις ανάγκες της κοινωνίας κάθε φορά και πώς θα είναι πάντα μπροστά στη διαμόρφωση των τάσεων και των εξελίξεων.

Τελικά, μπορεί η Τέχνη να αλλάξει τον κόσμο; Δεν ξέρω αν μπορεί να τον αλλάξει… 

Να τον επηρεάσει μπορεί σίγουρα.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΟΛΥΜΠΙΑ ΚΡΑΣΑΓΑΚΗ 

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOWΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023