Η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, ιστορικός τέχνης, υπεύθυνη συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή και επιμελήτρια της έκθεσης «Αλεξάνδρα Αθανασιάδη - Πλάθοντας το άυλο» στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο, μας μιλάει για τον νέο εκθεσιακό προγραμματισμό του Ιδρύματος για την περίοδο 2022-2024, καθώς και για τις αρχές που διέπουν τη μακρόχρονη πορεία της στον χώρο της τέχνης.

Κα Κουτσομάλλη, ας ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας από τη νέα έκθεση της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη στην Άνδρο και από το «παρασκήνιο» της προετοιμασίας της.

Παρακολουθούσαμε την πορεία της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη εδώ και αρκετά χρόνια με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, και περιμέναμε τη σωστή στιγμή να της αφιερώσουμε μία μεγάλη, αναδρομική έκθεση. Ο χώρος μας στην Άνδρο αποδείχθηκε ιδανικός για την περίσταση, γιατί οι οχτώ αίθουσες που το συγκροτούν μας έδωσαν την ευκαιρία να αναδείξουμε όλες τις πτυχές της καλλιτεχνικής της πορείας, από τα πρώτα, εφηβικά έργα της, επηρεασμένα από την αφαιρετική προσέγγιση του Henry Moore, έως και σήμερα. Ακολουθήσαμε μία θεματική -και όχι χρονολογική- σειρά, για να αναδειχθεί καλύτερα η ποικιλία των υλικών που χρησιμοποιεί, το ξύλο, το μέταλλο και το χαρτί, αλλά και η εξέλιξη τους μέσα στα χρόνια. Η σχέση της Αθανασιάδη με τη θάλασσα είναι ιδιαίτερα σημαντική, για την ίδια αλλά και για το έργο της, εφόσον στις ακροθαλασσιές βρίσκει τα θραύσματα ξύλου και μετάλλου που θα μεταμορφωθούν στη συνέχεια σε έργα τέχνης. Αποδείχθηκε, επομένως, λογικό για εμάς να ξεκινήσουμε την έκθεση με μία εγκατάσταση που συγκεντρώνει διάφορα έργα με θέμα το νερό, τον αέρα και την άμμο. Μεταφέροντας έτσι την ακροθαλασσιά μέσα στο μουσείο, ο επισκέπτης αφήνει μόνο προσωρινά το θαυμάσιο τοπίο της Χώρας της Άνδρου, για να βυθιστεί και πάλι στις μελαγχολικές, αλλά γεμάτες ποίηση, παραλίες της καλλιτέχνιδος. Χάρη στην καλλιτέχνιδα, που ήταν παρούσα σε όλη τη φάση του στησίματος της έκθεσης, αλλά και στους έμπιστους σκηνογράφους μας, Παρασκευή Γερολυμάτου και Ανδρέα Γεωργιάδη, η έκθεση αποτελεί μία ενιαία εικαστική εγκατάσταση, με τις ενότητες να διαχέονται η μία μέσα στην άλλη.

Μιλήστε μας και για τον εκθεσιακό προγραµµατισµό του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή για την περίοδο 2022-2024, που ανακοινώθηκε πρόσφατα.

Για την επόμενη διετία, έχουμε επιλέξει να οργανώσουμε 2 θεματικές περιοδικές εκθέσεις στο αθηναϊκό μας μουσείο, τον χειμώνα (Ιανουάριο με Απρίλιο) και το φθινόπωρο (Οκτώβριο με Δεκέμβριο), και μία το καλοκαίρι στην Άνδρο (Ιούλιο με Σεπτέμβρη). Στην Αθήνα, η ελληνική δημιουργία θα συνυπάρξει με μεγάλα ονόματα της διεθνούς μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης. Το φθινόπωρο του 2022, στα πλαίσια της επετείου της Μικρασιατικής Καταστροφής, θα παρουσιάσουμε ένα εικαστικό αφιέρωμα στον Φώτη Κόντογλου και στη βαθιά επιρροή που άσκησε σε τόσους νεότερους καλλιτέχνες όπως, μεταξύ άλλων, τον Τσαρούχη και τον Εγγονόπουλο. Τον χειμώνα του 2023, θα παρουσιάσουμε μία σημαντική έκθεση με θέμα το εφήμερο αλλά κρίσιμο κίνημα του Νεορεαλισμού, με έργα των Yves Klein, Jean Tinguely, Niki de Saint Phalle, César, Martial Raysse, Raymond Hains, Daniel Spoerri και Christo, μεταξύ άλλων. Θα έχουμε εδώ τη στήριξη μεγάλων ευρωπαϊκών μουσείων και συλλεκτών. Το φθινόπωρο του 2023, θα αναδείξουμε τα έργα σε χαρτί της συλλογής μας, και κυρίως λευκώματα των Toulouse-Lautrec, Picasso, Braque, Léger, Matisse, Miró και Maillol, με πολλά από αυτά να παρουσιάζονται για πρώτη φορά. Το χειμώνα του 2024, η έκθεση μας θα είναι αφιερωμένη στον πουαντιγισμό (pointillisme), με την έκθεση «Ο νεο-ιμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου». Έργα των Paul Signac, Théo Van Rysselberghe, Henri-Emond Cross, Maximilien Luce, αλλά και αυτών που θα γίνουν αργότερα αντιπρόσωποι του Φοβισμού, όπως οι Henri Matisse, Charles Camoin, Louis Valtat, Henri Manguin, θα μας ταξιδέψουν στις όχθες της Γαλλικής Ριβιέρας του 1890 με 1914, αλλά και στη Βενετία και την Κωνσταντινούπολη. Και πάλι εδώ, η υποστήριξη διεθνών μουσείων και συλλεκτών είναι πρωταρχικής σημασίας. Τέλος, το φθινόπωρο του 2024 θα παρουσιάσουμε μία αναδρομική έκθεση ενός από τους αξιόλογους καλλιτέχνες του κινήματος της Arte Povera, του Νάκη Παναγιωτίδη. Στην Άνδρο, θα εξακολουθήσουμε να αναδεικνύουμε τη σύγχρονη ελληνική τέχνη με μία αναδρομική έκθεση του προσφάτως θανόντος οραματιστή καλλιτέχνη Χρόνη Μπότσογλου, το 2023.

Είστε υπεύθυνη της συλλογής του Ιδρύματος, μιας εξαιρετικά πλούσιας, εμβληματικής συλλογής μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης. Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσατε, όταν πρωτοαναλάβατε την επιμέλειά της;

Όταν σου δίνεται μία τέτοια ευθύνη, δεν έχεις άλλη επιλογή από το να αναδείξεις όσο το δυνατόν καλύτερα αυτά τα σημαντικότατα έργα, έχοντας όμως πάντα στο νου τις αρχές που καθοδηγούσαν τη ζωή των ιδρυτών μας, του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή: μία βαθιά αγάπη για την τέχνη, τη σεμνότητα και την αίσθηση του μέτρου. Ο βασικός μου στόχος, και όσων με βοήθησαν στο στήσιμο των αιθουσών του μουσείου της Αθήνας, ήταν να δημιουργήσουμε ένα φιλόξενο περιβάλλον, που να δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να έχει μία άμεση σχέση με τα έργα, χωρίς να αναδεικνύεται ο κόπος της εγκατάστασης. Έχω πάντα στο νου μου τα λόγια του Matisse: «H καλύτερη δουλειά είναι αυτή που δεν φαίνεται».

Ποιο είναι το προσωπικό σας όραμα για το Ίδρυμα Β&Ε Γουλανδρή και πόσοι από τους πρωταρχικούς στόχους που θέσατε το 2019, πριν το άνοιγμα του μουσείου της Αθήνας, έχουν εκπληρωθεί μέχρι σήμερα;

Το όραμα μας για τα μουσεία μας, της Αθήνας και της Άνδρου, είναι να δώσουν την ευκαιρία στη συλλογή μας, αλλά και γενικότερα στη μοντέρνα και σύγχρονη τέχνη, να ακτινοβολούν διεθνώς. Παρόλες τις δυσκολίες που προκάλεσε η πανδημία του κορονοϊού, έχουμε εκπληρώσει πολλούς από τους στόχους μας: το ελληνικό και διεθνές κοινό μας έχει «αγκαλιάσει», έχουμε στήσει έναν δυνατό, ελκυστικό και πλούσιο προγραμματισμό και η συλλογή μας αρχίζει να ταξιδεύει, χάρη στις πολλές συνεργασίες που έχουμε με μουσεία ανά τον κόσμο. Σε αυτό μας βοηθούν πολύ και οι τρεις δεκαετίες εκθέσεων που έχουν οργανωθεί στην Άνδρο.

Έχετε ζήσει στο Παρίσι και τη Νέα Υόρκη. Κατά πόσο έχει επηρεάσει το γεγονός αυτό τη διαμόρφωση της σχέσης που έχετε με την τέχνη, σε όλες τις πτυχές της ζωής σας;

Έχοντας μεγαλώσει σε ένα κοσμοπολίτικο περιβάλλον, έχω τη μεγάλη τύχη να προσεγγίζω την τέχνη, τους καλλιτέχνες, και γενικότερα τους ανθρώπους, όχι με κριτήριο την εθνότητά τους, τη θρησκεία τους ή την κοινωνική τους θέση, αλλά με κριτήριο την κοινωνική προσφορά τους. Δεν φοβάμαι τον άλλον, το αντίθετο. Είμαι περίεργη να μάθω από αυτόν, να με ταξιδέψει στον δικό του κόσμο και να εμπλουτίσει έτσι τον ίδιο μου τον εαυτό.

Αλήθεια, υπάρχουν έργα-σταθμοί στα οποία επιστρέφετε για έμπνευση ή γιατί έχετε μία ιδιαίτερη σύνδεση μαζί τους;

Πάντα επιστρέφω στις παλιές αγάπες μου, είτε είναι λογοτεχνία, είτε μουσικά κομμάτια, είτε έργα τέχνης. Στο μουσείο μας, νιώθω την ανάγκη να πηγαίνω στις αίθουσες μας και να χαιρετώ τα έργα μας. Δε στέκομαι ποτέ στα ίδια αλλά αντλώ από αυτά μία ηρεμία και μία ενέργεια που με βοηθάνε σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας μου.

Με ποιον τρόπο πιστεύετε ότι η τέχνη σάς έκανε καλύτερο άνθρωπο;

Το κάθε έργο τέχνης «ανοίγει» ένα παράθυρο προς τον κόσμο μας. Έχω πολύ μεγάλο σεβασμό και θαυμασμό για τους καλλιτέχνες, που έχουν το θάρρος να εκφράσουν πάνω στον καμβά τα πιο βαθιά τους συναισθήματα. Χάρη σε αυτούς αντιλαμβάνεται κανείς, ότι δεν είναι μόνος και ότι η ανθρωπότητα μπορεί να είναι όμορφη και γενναιόδωρη. Η τέχνη μας κάνει όλους καλύτερους, γιατί μας ωθεί να βελτιωθούμε και να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και τον κόσμο. Αποτελεί και την πιο ουσιαστική κληρονομιά που αφήνουμε πίσω μας.

Μοιραστείτε μαζί μας μία συμβουλή που ακολουθείτε πιστά μέχρι και σήμερα. 

Έχω πάντα στο νου μου τη συμβουλή που μας έδωσε κάποτε η Ελίζα Γουλανδρή, στην αδερφή μου και σε εμένα: « Πρώτα πρέπει να ακούς. Τα λόγια είναι περιττά εάν δεν έχεις συγκεντρωθεί πρώτα σε αυτά που λέει ο άλλος. Και θα ανοίξεις το στόμα σου μονάχα εάν έχεις να πεις κάτι το ουσιαστικό, κάτι καλύτερο από τη σιωπή».

Info: Η έκθεση «Αλεξάνδρα Αθανασιάδη - Πλάθοντας το άυλο» στην Άνδρο θα ανοίξει τις πόρτες τις στο κοινό στις 3 Ιουλίου, με διάρκεια έως τις 2 Οκτωβρίου 2022.

Κεντρική Φωτογραφία: Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΔΟΥΛΓΕΡΗΣ