Από παιδί, τα βαθιά ερωτήματα «ζύμωναν» τον τρόπο που έβλεπε τη ζωή. Δεν επαναπαύεται σε ορθολογιστικές απαντήσεις και αναζητά την «αποκάλυψη» σε κάθε δημιουργικό μονοπάτι. Με αφορμή τη μετάβασή της από τον Ντοστογιέφσκι στον Αριστοφάνη και τη σκηνοθεσία της παράστασης «Βατράχια», στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου, η Έφη Μπίρμπα μοιράζεται μαζί μας τα δικά της «πολύτιμα».

Η αφορμή που πυροδότησε το πάθος σας για την Τέχνη του θεάτρου, ποια ήταν; 

Με το θέατρο είχα μεγαλύτερη απόσταση απ’ ό,τι με τις υπόλοιπες Τέχνες. H ιδέα του συσχετισμού μου μαζί του με αγκύλωνε. Αγαπούσα τον κινηματογράφο. Μέχρι που διάβασα Μπέκετ στο μεταπτυχιακό της Καλών Τεχνών και βυθίστηκα στον κόσμο του. Μετά, ζώντας με τον Άρη (Σερβετάλη), άρχισα να βλέπω στο πρόσωπό του τις μπεκετικές συνθήκες και τότε μπλεχτήκαμε μαζί του για πρώτη φορά. Ο Άρης έχει τα χαρίσματα της σωματικής πλαστικότητας και αντίληψης στη σκηνική συνθήκη και ταυτόχρονα την ισχυρή αίσθηση να αφήνεται στα χέρια κάποιου, όταν εμπιστεύεται ένα όραμα. Για μένα είναι ο ιδανικός περφόρμερ.

Υποκριτική, σκηνοθεσία, σκηνογραφία, δραματουργία. Τι σημαίνει για εσάς η πολυσύνθετη αυτή καλλιτεχνική ταυτότητα που έχετε διαμορφώσει; Έχει σκιρτήσει η καρδιά σας περισσότερο για μία ιδιότητα; 

Είναι όπως το πρόσωπο: δεν μπορείς να το έχεις χωρίς τα στοιχεία που το συνθέτουν. Νιώθω ότι μία είναι η συνθήκη που συνδέει όλα αυτά τα επίπεδα, τα οποία φτιάχνουν τον τρόπο που κοιτάζω: δεν υπάρχει σκηνοθεσία χωρίς δραματουργία, ούτε σκηνογραφία χωρίς σκηνοθεσία. Δεν υπάρχει το κοστούμι, το οποίο είναι η «φλέβα» της δραματουργίας, χωρίς το φως. Αισθάνομαι ότι είμαι όλα αυτά ταυτόχρονα. Αλλά, αν έλεγα ότι κάτι μου «γεννά» τη δημιουργική ένταση περισσότερο, είναι η δραματουργία. Να σκάβω μέσα στα κείμενα, αυτό μου δίδαξε ο καθηγητής μου στο Γυμνάσιο, το σημαντικότερο πρόσωπο για μένα.

Μιλώντας για το φετινό καλοκαίρι και τη σκηνοθεσία της αρχαίας κωμωδίας «Βατράχια» του Αριστοφάνη, πώς αισθάνεστε για τη συνεργασία σας με το Φεστιβάλ Αθηνών- Επιδαύρου και τι αναμένετε από τη συγκεκριμένη παράσταση;

Προσπαθώ να μη μένω στα μεγέθη. Η Επίδαυρος είναι η απόλυτη θεατρική εμπειρία, αλλά πρέπει να κρατηθώ εστιασμένη στα μέτρα του εαυτού μου, ώστε να διατηρώ ζωντανή την αίσθηση της πραγματικότητάς μου. Περιμένω να μιλήσει η παράσταση. Ο Αριστοφάνης έχει ένα πρώτο επίπεδο, στο οποίο εύκολα κάποιος μένει, αλλά είναι τόσο συγκινητικά σπουδαίος. Ανατρέχω σε αυτόν για να βρω τον ορίζοντά μου σε αυτήν τη φάση. Η προσδοκία μου είναι να συσχετιστώ με αυτό το υλικό στον βαθμό που θα μπορέσω να εξάγω τα πολύτιμά του. Να μπορούν αυτά μέσα στην παράσταση να βρουν τη θωριά τους για να ιδωθούν. Κάθε φορά στον Αριστοφάνη είναι μια εκσκαφή τους.

«Οι παραστάσεις που κάνω δεν περιγράφουν, αλλά νιώθουν! Προσπαθούν να συσχετίσουν τη θέαση με μια εμπειρία. Το θέατρο για μένα μπορεί να μεταγγίσει».

Η ατόφια κωμικότητα αποτελεί τον κεντρικό άξονα του έργου. Ποια θα είναι η δική σας δημιουργική παρέμβαση στην απόδοσή του; Υπάρχουν σημεία στα οποία εμμένετε περισσότερο, και γιατί;

 Το σπουδαιότερο στοιχείο είναι η διαδρομή του Διονύσου, που εντοπίζεται στον οριζόντιο άξονα της κωμικότητας. Ο Αριστοφάνης μέσω αυτού και του εποπτικού βλέμματός του δημιουργεί την κραυγή της καθόδου για την επαγρύπνηση. Όλοι πρέπει να την έχουμε μέσα στη νύστα που μας διακατέχει. Μου θυμίζει τις τελευταίες εικόνες πριν από τον θάνατο. Επιτελείται το μεγαλύτερο θαύμα στην υπαρξιακή σιωπή πριν από την καταστροφή και την επέλαση του πόνου. Στα «Βατράχια» βρίσκουμε την Αθήνα σε αυτήν ακριβώς τη φάση. Και τότε, φέρνει τον ποιητή, στο πρόσωπο του οποίου κοιτάζει κανείς την αρετή. Εκεί εγώ παραδίδομαι. Και ενώ υπάρχει κωμικότητα στο έπακρο, οι χειρουργικοί σχεδιασμοί εντός του κειμένου εντοπίζονται στο πως λέγονται τα πράγματα στην εκάστοτε σκηνή, ακόμη και στη σχέση Αριστοφάνη - Διονύσου, φέρνοντας το πρόσωπο του Θεού στο απόλυτο ναδίρ. Μου θυμίζει τον Trier και τον πλανήτη Melancholia, που θα καταστρέψει τελικά τον πλανήτη με διαστάσεις ορατές.

«Αν έχεις έναν «Ριχάρδο», έναν «Σωσία», έναν «Δον Κιχώτη» ή τον «Θάνατο» στα χέρια σου, δεν μπορείς παρά να αφήσεις τις περιγραφές. Ταυτίζονται με διαμεσολαβήσεις, και πρέπει κάτι να γίνει βιωματικό».

Ένας σύγχρονος Διόνυσος ποια στοιχεία και προδιαγραφές κατέχει στα δικά σας μάτια;

Επειδή πιστεύω στη σύνδεση των θεατρικών έργων με τα οποία καταπιάνομαι, για μένα ο Διόνυσος είναι ένας νέος σαλός, όπως εκείνος που κοίταζα όταν διάβαζα «Το όνειρο ενός γελοίου» του Ντοστογιέφσκι. Έχει αυτήν τη σαλότητα, τη διττή υπόσταση. Αφενός κοιτάζει σ’ ένα πρόσωπο, το οποίο βρίσκεται εγκατεστημένο στην παράδοξη εικόνα του, και, από την άλλη, φλέγεται να σώσει την πόλη και να πει την αλήθεια στον κόσμο, την οποία επικοινωνεί.

Σε παραστάσεις τις οποίες έχετε σκηνοθετήσει, αλλά και πρωταγωνιστήσει, τα στοιχεία της ωμότητας, αλλά και της αλληγορίας κυριαρχούν. Τί διδάγματα έχετε πάρει από αυτές για την ίδια τη ζωή αλλά και για τη δημιουργική σας διαδρομή;

Αν έχεις έναν «Ριχάρδο», έναν «Σωσία», έναν «Δον Κιχώτη» ή τον «Θάνατο» στα χέρια σου, δεν μπορείς παρά να αφήσεις τις περιγραφές. Ταυτίζονται με διαμεσολαβήσεις, και πρέπει κάτι να γίνει βιωματικό. Οι παραστάσεις που κάνω δεν περιγράφουν, αλλά νιώθουν! Προσπαθούν να συσχετίσουν τη θέαση με μια εμπειρία. Το θέατρο για μένα μπορεί να μεταγγίσει. Αντιμετωπίζει τη θέαση ως δοχείο. Μόνο η μετοχή μπορεί να δημιουργήσει τη σχέση ανάμεσα στη θέαση και τη λειτουργία της παράστασης. Κάτι συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο, με πραγματικούς όρους και είναι βιωματικό. Για μένα η αποφυγή της διαμεσολάβησης ήταν πάντα η προϋπόθεση! Για παράδειγμα, το κάθε μέρα μας με τον Άρη στις παραστάσεις μας είναι μια εμπειρία, δεν είναι η ίδια παράσταση, καθώς υπάρχει μια συνεχόμενη και ελεύθερη μετατόπιση μέσα στη σκηνή, αλλά και ο τρόπος που υπάρχουμε βρίσκεται σε διαρκή αναμόχλευση. Δεν αναπαυόμαστε σε ένα καθεστώς πεπατημένης διαδρομής και ορισμένου τρόπου. Σκάβουμε συνεχώς προς μια πυρηνική σχέση.

Αυτός, εγώ, εσύ…Είμαστε αυτοί που κάποια στιγμή αισθανθήκαμε αυτήν την «αποκάλυψη». Όταν αυτή μας περιλούζει, δεν είμαστε όπως πριν και μπαίνουμε σε μια νέα πραγματικότητα. Αυτό πιστεύω ότι μας συνδέει όλους μεταξύ μας. Ο Ντοστογιέφσκι μιλάει για αυτήν την αποκάλυψη, η οποία οδηγεί σε μεταμόρφωση, την οποία ο καθένας την ερμηνεύει διαφορετικά. Εγώ μέσω αυτής αισθάνθηκα μια άλλη, ένιωσα την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μου. Είναι μια ιστορική στιγμή, η οποία μας καθιστά
καινούργιους. Αλλάζουμε νου, χωρίς να ακυρώνουμε το παρελθόν και την εμπειρία. Ακόμη και ο πόνος και η χαρά βουτάνε μέσα σε αυτό το δοχείο της αποκάλυψης και μεταστρέφονται και αυτά.

Μιλήστε μας για παράλληλα αλλά και επόμενα καλλιτεχνικά σας βήματα.

Αυτήν τη στιγμή, είναι τόσο μεγάλη η ένταση του Αριστοφάνη και της συνθήκης αυτής στην οποία έχω εστιάσει που δεν έχεις διαφυγή. Την πάτησες, φυλακίστηκες. Έχει την απόλυτη κυριαρχία. Άμα δεν υπάρχει μόνο αυτό, τότε θα έχω διαρροές. Νιώθω μια διχοτόμηση όταν πρέπει να μοιράσω τον χώρο και τον χρόνο στην περίπτωση που καλούμαι να διαχειριστώ μεγάλα πράγματα ταυτόχρονα. Πρέπει να είμαι αφοσιωμένη και να δίνω τον χώρο που αξίζει σε κάθε συνθήκη κάθε φορά.

Info: Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. H παράσταση «Βατράχια» του Αριστοφάνη θα λάβει χώρα στις 28 & 29 Ioυλίου.

Κεντρική φωτογραφία: Γιώργος Μαυρόπουλος