Eίναι αυτή η εποχή του χρόνου που η δίαιτα μπαίνει στο πρόγραμμά μας και όλοι στοχεύουμε στην ενεργοποίηση του μεταβολισμού για να χάσουμε κιλά. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, θεωρίες όπως ότι η άσκηση αυξάνει τον μεταβολισμό ή ότι αυτός πέφτει από την ηλικία των 20 και μετά, αμφισβητούνται. Σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, περίπου το 90% των ανθρώπων που χάνουν βάρος μέσω δίαιτας, γυμναστικής ή ακόμη και δραστικών βημάτων, όπως η γαστρική επέμβαση, τελικά τα ανακτούν σχεδόν όλα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η απάντηση βρίσκεται στη λειτουργία του μεταβολισμού, στο πολύπλοκο σύνολο χημικών αντιδράσεων στα κύτταρά μας, που μετατρέπουν τις θερμίδες που τρώμε στην ενέργεια που χρειάζεται το σώμα μας για να αναπνέει, να διατηρεί τις λειτουργίες των οργάνων του και γενικά να μας κρατά ζωντανούς.

Τι συμβαίνει με τον μεταβολισμό;

Όταν κάποιος ξεκινά μια νέα δίαιτα, ξέρουμε ότι ο μεταβολισμός του αρχικά πέφτει. Κι αυτό επειδή ξαφνικά καταναλώνει λιγότερες θερμίδες, με συνέπεια το σώμα να ανταποκρίνεται καίγοντάς τες με πιο αργό ρυθμό - ίσως είναι μια εξελικτική ανταπόκριση για την πρόληψη της πείνας. Αλλά το τι συμβαίνει στη συνέχεια, τις επόμενες εβδομάδες, μήνες και χρόνια, είναι λιγότερο σαφές. Ο μεταβολισμός συνεχίζει να μειώνεται περισσότερο από όσο θα έπρεπε ή μήπως αρχικά πέφτει και μετά επανέρχεται;

Ο μύθος της ηλικίας

Πρόσφατα δημοσιευμένο άρθρο στο περιοδικό Science δείχνει να αμφισβητεί τις «αλήθειες» του μεταβολισμού. Εδώ και δεκαετίες οι επιστήμονες είχαν αποδεχτεί ότι αυτός αρχίζει να επιβραδύνεται στην πρώιμη ενήλικη ζωή, ξεκινώντας μια σταθερή κάθοδο, που συνεχίζεται στη μέση ηλικία και μέχρι το τέλος του βίου μας. Αλλά αυτό δεν ισχύει! Τα τελευταία χρόνια, ο Herman Pontzer, αναπληρωτής καθηγητής Εξελικτικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Duke της Β. Καρολίνας, και μαζί του επιστήμονες που ανήκουν σε 80 και πλέον άλλες ειδικότητες συγκέντρωσαν δεδομένα από περισσότερα από 6.400 άτομα -ηλικίας από οκτώ ημερών έως 95 ετών- που δείχνουν κάτι πολύ διαφορετικό.

Φαίνεται ότι μεταξύ 20 και 60 ετών ο μεταβολισμός μας παραμένει σχεδόν σταθερός, ακόμη και κατά τη διάρκεια μεγάλων ορμονικών αλλαγών, όπως η εγκυμοσύνη κι η εμμηνόπαυση. Με βάση τα νέα δεδομένα, μια γυναίκα 50 ετών θα κάψει θερμίδες εξίσου αποτελεσματικά με μια γυναίκα 20 ετών. Αντίθετα, υπάρχουν μόνο δύο σημαντικές αλλαγές στον μεταβολισμό μας, με την πρώτη να συμβαίνει μεταξύ ενός και 15 μηνών. Η μελέτη Science έδειξε ότι τα βρέφη καίνε ενέργεια με τέτοιον ρυθμό, για να υποστηρίξουν την ανάπτυξή τους, που ο μεταβολισμός τους στην ηλικία του ενός έτους είναι περισσότερο από 50% υψηλότερος από αυτόν ενός ενήλικα. Η δεύτερη μετάβαση γίνεται περίπου στην ηλικία των 60 ετών, όταν ο μεταβολισμός μας αρχίζει να πέφτει. Αν και οι άνθρωποι παίρνουν κατά μέσο όρο περισσότερο από μισό κιλό τον χρόνο κατά την ενηλικίωση, αυτό τελικά δεν αποδίδεται στην επιβράδυνση του μεταβολισμού. 

Οι ενεργειακές απαιτήσεις της καρδιάς, του ήπατος, των νεφρών και του εγκεφάλου αντιπροσωπεύουν το 65% του μεταβολικού ρυθμού ηρεμίας, αν και αποτελούν μόνο το 5% του σωματικού βάρους. Ένας πιο αργός μεταβολισμός μετά την ηλικία των 60 ετών μπορεί να σημαίνει ότι τα βασικά όργανα λειτουργούν λιγότερο καλά όσο οι άνθρωποι γερνούν. Επιπλέον, εάν οι θερμίδες που καίμε παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ίδιες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας, τότε η πραγματική πηγή της παχυσαρκίας είναι η ποσότητα που τρώμε, και ιδιαίτερα η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων επεξεργασμένων τροφών.

Η άσκηση δεν ενισχύει τον μεταβολισμό!

Μελέτες που συνέκριναν φυλές ιθαγενών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών στη Βόρεια Τανζανία -που περπατούν κατά μέσο όρο 19.000 βήματα την ημέρα- με πληθυσμούς στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, που κάνουν καθιστική ζωή, διαπίστωσαν ότι ο συνολικός αριθμός των θερμίδων που καίγονται είναι σε μεγάλο βαθμό ο ίδιος. Άλλες μελέτες, που εξετάζουν εάν ο μεταβολισμός αλλάζει, βάζοντας ένα ποντίκι σε ένα πρόγραμμα άσκησης ή συγκρίνοντας μη ανθρώπινα πρωτεύοντα, που ζουν σε έναν ζωολογικό κήπο ή στο τροπικό δάσος, βρήκαν ένα παρόμοιο μοτίβο. Κάποιοι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό συμβαίνει, επειδή το σώμα είναι προγραμματισμένο να διατηρεί τη μέση ημερήσια ενεργειακή του δαπάνη σε ένα καθορισμένο εύρος. Ενώ υπάρχουν καθημερινές διακυμάνσεις, το σώμα εξακολουθεί να καίει τον ίδιο αριθμό θερμίδων, αλλά προσαρμόζει τον τρόπο χρήσης τους ανάλογα με τον τρόπο ζωής.

Μικροβίωμα και μεταβολισμός

Τα τρισεκατομμύρια μικρόβια που κατοικούν στο έντερό μας παίζουν πολλούς και σημαντικούς ρόλους στο σώμα μας: ρυθμίζουν τον ενεργειακό μεταβολισμό, διασπούν τα τρόφιμα που τρώμε, βοηθούν στην απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από τις τροφές που καταναλώνουμε. Από την ικανότητα του οργανισμού μας να αντιστέκεται στις ιώσεις έως τη διάθεσή μας και το νούμερο στη ζυγαριά, το μικροβίωμα του εντέρου είναι ο MVP (Most Valuable Player) πολλών φυσιολογικών λειτουργιών.

Όταν η ισορροπία του διαταραχθεί (δυσβίωση: αλλαγή τουμικροβιώματος που οφείλεται σε διάφορους παράγοντες π.χ. διατροφή, περιβάλλον, φάρμακα, στρες, κάπνισμα), δημιουργούνται παθολογικές καταστάσεις, όπως φλεγμονώδεις παθήσεις, μεταβολικές διαταραχές, σύνθεσηκαρκινογόνων ουσιών κ.ά. Επίσης, η απουσία της σωστής ισορροπίας μικροβίων οδηγεί σε δυσαπορρόφηση, που με τη σειρά της ευθύνεται για φούσκωμα, μετεωρισμό, φλεγμονή, πεπτικά προβλήματα και διακυμάνσεις στο βάρος. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι το εντερικό μικροβίωμα μπορεί να δείξει τους οργανισμούς και τα γονίδια που ευθύνονται για την επιτυχία ή την αντίσταση στην απώλεια βάρους. Αυτή η γνώση μπορεί να καθοδηγήσει μελλοντικές παρεμβάσεις που στοχεύουν στη δημιουργία μικροβιωμάτων που επιτρέπουν την απώλεια βάρους.

Οι ατομικές διαφορές

Οι ειδικοί γνωρίζουν ότι ο μεταβολισμός μπορεί να διαφέρει σημαντικά από το ένα άτομο στο άλλο. Πιστεύουν ότι υπάρχει μια ολόκληρη σειρά παραγόντων: από γενετικούς μέχρι το μέγεθος των οργάνων, το ανοσοποιητικό σύστημα, ακόμη και τα είδη των βακτηρίων που συνθέτουν το μικροβίωμα του εντέρου. Μέχρι να μάθουν τι ακριβώς συμβαίνει, προσπαθήστε να ακολουθείτε μια ισορροπημένη διατροφή και να μην τα… ρίχνετε όλα στον μεταβολισμό σας!

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOW ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΜΑΙΟΥ 2022