Υπάρχει άραγε ένα όριο στη ροή της είδησης και της πληροφορίας ή μήπως οποιοσδήποτε, από οπουδήποτε, μπορεί χωρίς φιλτράρισμα να δημοσιεύει ένα γεγονός στο όνομα της ενημέρωσης; Το δικαίωμα στην πληροφόρηση αποτελεί θεμελιώδες και αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας, αλλά συχνά λειτουργεί ως πρόσχημα ώστε ο καθένας να αναπαράγει εικόνες και video, ακόμη και με σκληρό περιεχόμενο, με μοναδικό στόχο τα views και τα clicks. Την ίδια στιγμή, εμείς ως δέκτες έχουμε πλέον εξοικειωθεί σε τέτοιο βαθμό με την αδιάκοπη έκθεση σε βίαιες εικόνες στα κοινωνικά δίκτυα, που τις παρακολουθούμε σοκαρισμένοι χωρίς ουσιαστικά να υπάρχει λόγος να έρθουμε σε επαφή με το γεγονός με αυτόν τον τρόπο. Μήπως, τελικά, αναζητούμε συνειδητά ή ασυνείδητα αυτή την τριβή με ολοένα και περισσότερα περιστατικά που μας γεννούν συναισθήματα σοκ, θλίψης, οργής, φόβου και απογοήτευσης;
Η αφορμή των σκέψεων
Χαρακτηριστικά παραδείγματα των τελευταίων ημερών που πυροδότηταν αυτές τις σκέψεις και τη συζήτηση είναι δύο τραγικά περιστατικά που απασχόλησαν την παγκόσμια επικαιρότητα. Από τη μία, η ιστορία της 23χρονης Iryna Zarutska από την Ουκρανία, η οποία βρήκε φρικτό θάνατο ύστερα από επίθεση με μαχαίρι μέσα σε σταθμό του μετρό στη Βόρεια Καρολίνα. Από την άλλη, η δολοφονία του 31χρονου συντηρητικού σχολιαστή Charlie Kirk, την ώρα που μιλούσε μπροστά σε κοινό στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα.
Τα ερωτήματα που εγείρονται
Και τα δύο περιστατικά μεταδόθηκαν σχεδόν σε πραγματικό χρόνο στα κοινωνικά δίκτυα καθώς κυκλοφόρησαν πολλά video και εικόνες που ξετυλίγουν όσα συνέβησαν. Υλικό από κάμερες ασφαλείας, αλλά και από ανθρώπους που βιντεοσκοπούσαν εκείνη τη στιγμή με τα κινητά τους, διέρρευσε ανεξέλεγκτα στο διαδίκτυο και βρέθηκε ακαριαία μπροστά στα μάτια εκατομμυρίων χρηστών. Κι εδώ δεν πρόκειται μόνο για το γεγονός ότι άλλοι δημοσιεύουν τις εικόνες, αλλά και για εμάς τους ίδιους. Συχνά, χωρίς δεύτερη σκέψη ή λογικό φιλτράρισμα, είμαστε οι πρώτοι που σηκώνουμε το κινητό για να απαθανατίσουμε το περιστατικό και να το αναπαράγουμε στα social media ή ακόμη και σε κλειστές παρέες. Με αυτόν τον τρόπο, γινόμαστε κι εμείς μέρος της αλυσίδας που διαδίδει ανεξέλεγκτα το γεγονός.
Και γνωρίζουμε όλοι πόσο σημαντική είναι η ενημέρωση, σε παγκόσμιο επίπεδο, ως θεμέλιο της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Φυσικά περιλαμβάνει όλα τα μέσα – λόγο, εικόνα και video. Όμως, πόσο πολύ χρειαζόμασταν πραγματικά να δούμε λεπτό προς λεπτό τέτοιες τραγικές σκηνές; Πόσο βελτιώθηκε η ενσυναίσθηση μας για το θέμα από τα δεκάδες video που κυκλοφόρησαν και παρακολουθήσαμε αποσβολωμένοι; Και πόσο αλλάζει μια αντίστοιχη κατάσταση με αυτόν τον τρόπο; Αντίθετα από εμάς που δεν μας επηρεάζει άμεσα το γεγονός, για τις οικογένειες και τους οικείους των θυμάτων, η αδιάκοπη και ανεξέλεγκτη επαφή με αυτό το υλικό προκαλεί ακόμη πιο έντονο ψυχικό πόνο, μετατρέποντας την προσωπική τους τραγωδία σε διαρκή δημόσιο θέαμα.
Κι εδώ γεννιέται το δεύτερο αλλά εξίσου βασικό ερώτημα. Πόσο έχουμε συνηθίσει να ερχόμαστε αντιμέτωποι με τέτοιες εικόνες; Στην αρχή σοκαριζόμαστε, νιώθουμε θλίψη ή οργή, όμως όσο περισσότερο καταναλώνουμε τέτοιου είδους περιεχόμενο, τόσο πιο πολύ μετατρέπεται σε μια ακόμη είδηση ανάμεσα στις πολλές. Η συνεχής έκθεση μάς κάνει πιο απαθείς, σαν να παρακολουθούμε ένα γνώριμο σενάριο, και σχεδόν ασυναίσθητα νιώθουμε την ανάγκη να ξαναδούμε το video, να παρατηρήσουμε τις λεπτομέρειες, να βυθιστούμε ξανά σε αυτό το δυσάρεστο συναίσθημα. Το γεγονός αυτό δεν είναι τυχαίο, καθώς η κοινωνία της εικόνας και η ταχύτητα του διαδικτύου έχουν καλλιεργήσει μια ψυχολογία διαρκούς αναζήτησης του σοκ. Θέλουμε συνεχώς το νέο περιστατικό που θα μας ταράξει, ακόμη κι αν ξέρουμε ότι μέσα σε λίγες ώρες ή μέρες θα το έχουμε ήδη αφομοιώσει και θα το αντιμετωπίζουμε σαν μία να μην μία ακόμα είδηση. Το φαινόμενο αυτό έχει αποδειχθεί και επιστημονικά. Η αναπαραγωγή τέτοιων εικόνων μάς εθίζει, μας οδηγεί να αναζητούμε ξανά και ξανά την ίδια εμπειρία.
Εδώ, όμως, τίθεται το κρίσιμο ζήτημα. Είμαστε άραγε σε θέση, ως έλλογα όντα, να βάλουμε ένα όριο, να σταματήσουμε να αναπαράγουμε αυτό το περιεχόμενο και να μη νιώθουμε την ανάγκη να ερχόμαστε συνεχώς σε επαφή με αυτό – χωρίς, ωστόσο, να μειώσουμε την αξία της ενημέρωσης; Γιατί αν συνεχίσουμε να κινούμαστε σε αυτόν τον φαύλο κύκλο, η ενημέρωση θα καταλήγει να χάνει το βάθος της και να περιορίζεται σε μια στιγμιαία αίσθηση, αντί για ουσιαστική γνώση που μπορεί να φέρει πραγματική αλλαγή.
Η πραγματική σημασία της ενημέρωσης
Καταλήγοντας, η συνεχής και ανεξέλεγκτη επαφή με ειδήσεις αυτού του είδους συχνά γεννά μόνο αρνητικά συναισθήματα και θέτει το ερώτημα κατά πόσο χρειάζεται πραγματικά να γνωρίζουμε κάθε λεπτομέρεια ενός γεγονότος. Υπάρχουν ειδήσεις που αξίζει να προβάλλονται, για να ευαισθητοποιούν και να κινητοποιούν την κοινωνία, και άλλες που η συνεχής αναπαραγωγή τους δεν προσφέρει τίποτα πέρα από σοκ και αποσβολωμένη παρακολούθηση. Ως κοινωνία, οφείλουμε να μάθουμε να φιλτράρουμε, να ξεχωρίζουμε και να εστιάζουμε σε όσα έχουν ουσιαστική σημασία, ώστε η ενημέρωση να υπηρετεί τον πραγματικό της σκοπό, ο οποίος είναι η γνώση, και τελικά, τη δυνατότητα ουσιαστικής αλλαγής προς το καλύτερο.
Main Image Credits: iStock
