Το φως του χορεύει γύρω μας και μέσα μας, όταν ακούμε τα τραγούδια του! Αδιαμφισβήτητα ο Σωκράτης Μάλαμας είναι ένα από τους πιο σημαντικούς Έλληνες τραγουδοποιούς της εποχής μας, ιδιαίτερα δημοφιλής και στους νέους -το τελευταίο αποτελεί από μόνο του μια τεράστια επιτυχία. Ένας συχνά μελαγχολικός και στοχαστικός καλλιτέχνης, μιλά για την πόλη και την αποξένωση, για την ήττα και την ελπίδα, για τον έρωτα και την απογοήτευση με απλά, ευθύβολα λόγια - και ακριβώς γι' αυτό συγκινεί βαθιά. Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο συγγραφέας Λέων Ναρ μας εκμυστηρεύεται τους τρόπους με τους οποίους πλησίασε και αφουγκράστηκε τους στίχους και το μουσικό έργο του Μάλαμα. Το βιβλίο του είναι μία ποιητική βιογραφία, όπως ο ίδιος τη χαρακτηρίζει, που περισσότερο μοιάζει «με απόπειρα να χαρτογραφηθεί η ψυχή μέσα από τη γλώσσα, εκεί όπου η απλότητα συναντά την ποίηση και το λαϊκό τραγούδι γίνεται σιωπηλό αποτύπωμα της συλλογικής μνήμης».

Γιατί αποφασίσατε να γράψετε ένα βιβλίο για τον Σωκράτη Μάλαμα; Τον θαυμάζετε ως τραγουδοποιό; Σας συγκινούν τα τραγούδια του με τα οποία έχετε κάποιο ιδιαίτερο δέσιμο; Ή πρόκειται για μία απόφαση γραμμής, υπό την έννοια ότι εντάσσεται στην ίδια «οικογένεια» καλλιτεχνών με τον Θανάση Παπακωνσταντίνου, στο έργο του οποίου αφιερώσατε στο προηγούμενο σας βιβλίο;

Πράγματι δεν είναι λίγες και λίγοι, αυτές και αυτοί που αναρωτηθούν προς τι αυτό το βιβλίο. Μπορείς να ξεχωρίσεις τους στίχους από τη μελωδία στη σύνθεση ενός τραγουδοποιού; Είναι η στιχουργία ποίηση; Αυτά είναι δύο μόνο από τα πρώτα ερωτήματα που εύλογα ανακύπτουν, όταν προσεγγίζεις το έργο ενός τραγουδοποιού μελετώντας τους στίχους του. Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι στίχοι του Σωκράτη Μάλαμα δεν έχουν ανάγκη από διαμεσολάβηση, είναι στίχοι με έντονο κοινωνικό προβληματισμό και ανθρωποκεντρικό στίγμα, τους τρέφει η κοινωνική παρατήρηση. Ο Σωκράτης γράφει τραγούδια που μοιάζουν με ανθρώπινες ιστορίες. Όπως κάθε τραγουδοποιός, γράφει για να τραγουδηθεί, ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι πολλοί στίχοι του δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα και στο χαρτί. Μήπως και άλλοι τραγουδοποιοί, όπως ο Λέοναρντ Κοέν ή και ο Μπομπ Ντίλαν, δε γράφουν ποίηση που τραγουδιέται; Υπερβολική σύγκριση, θα μου πείτε... O στίχος και η μουσική στον Μάλαμα συμπλέκονται, συνταιριάζονται αρμονικά, άλλες φορές η αρχή προκύπτει από μια λέξη, μια φράση που θα οδηγήσει σε μια μελωδία, κι άλλες φορές πάλι συμβαίνει το αντίθετο. Θωρώ ότι ο λόγος των τραγουδοποιών είναι σπουδαίος και ναι, ασφαλώς και υπάρχει μια σύνδεση με το προηγούμενο βιβλίο στο οποίο μελετώ τους στίχους του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Πάντως το μόνο σίγουρο είναι ότι, τελικά, δεν περιοριζόμαστε μόνο στους στίχους!

Αντιλαμβάνεται κανείς από τις μέχρι σήμερα επιλογές σας, ότι σας ελκύουν, ως συγγραφέα, οι καλλιτέχνες με έρεισμα στο ευρύ κοινό. Το να μιλάς στην καρδιά του λαού, είναι χάρισμα;

Τα δυο τελευταία βιβλία μου σχετίζονται με το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχει φουντώσει η συζήτηση που εξετάζει τους στίχους των τραγουδιών ως ποίηση – προφανώς και υπάρχει συσχετισμός με την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Μπομπ Ντίλαν το 2016. Το σκεπτικό της Σουηδικής Ακαδημίας, όταν βράβευσε τον Ντίλαν, ήταν ότι «δημιούργησε νέες ποιητικές εκφράσεις που εντάσσονταν στο πλαίσιο της μεγάλης παράδοσης του αμερικανικού τραγουδιού» και «διεύρυνε τις ποιητικές δυνατότητες του τραγουδιού». Αλλά μήπως και η αναγόρευση του Διονύση Σαββόπουλου σε επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το 2017 δεν κινείται προς την ίδια κατεύθυνση; Το ενδιαφέρον μου στο βιβλίο για τον Μάλαμα εκκινεί από τους στίχους του αλλά διευρύνει την οπτική του, με τη συνέργεια, βέβαια, και του ίδιου του Σωκράτη, εξετάζοντας αφενός αρκετές άλλες πτυχές του συνολικού του έργου και αφετέρου ζητήματα σχετικά με το ελληνικό τραγούδι ευρύτερα. Πρόκειται, ίσως, για μια ευκαιρία τόσο οι υποψιασμένοι όσο και οι νεότεροι ακροατές του να ενώσουν τα θραύσματα του έργου του, αποκτώντας μια συνολικότερη εικόνα. Δεν έχουμε εδώ την έκδοση απάντων του ποιητικού του corpus, ούτε η ανάλυση που επιχειρείται είναι εξαντλητική. Όσο για το να μιλάει στην καρδιά του λαού, νομίζω ότι ο Σωκράτης παραμιλάει...

Ας πάμε λίγο πίσω στον χρόνο, στην πρώτη σας συνάντηση με τον Σωκράτη Μάλαμα. Περιγράψτε μας αυτή τη συνάντηση, τι είπατε και πώς αντέδρασε ο ίδιος, όταν προτείνατε την ιδέα σας για το βιβλίο;

Η περιπέτεια αυτή ξεκίνησε το 2011. Συνάντησα τον Μάλαμα, την επόμενη μέρα από μια συναυλία που είχε δώσει στη Θεσσαλονίκη και ήπιαμε έναν καφέ στο Μπιτ Παζάρ. Έθεσα υπόψη του την ιδέα σχετικά με την έκδοση ενός βιβλίου και είπαμε να συνεχίσουμε τη συζήτησή μας τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς, στον Λυκαβηττό. Ήταν επιφυλακτικός, τότε, μου ζήτησε να το αφήσουμε για αργότερα. Δεν επέμεινα.

Πότε συναντηθήκατε ξανά και τι μεσολάβησε, ώστε τελικά το βιβλίο σας να πάρει σάρκα και οστά και να φτάσει στα ράφια των βιβλιοπωλείων;

Συνέχισα να μελετώ τους στίχους του και αποφάσισα να τον προσεγγίσω εκ νέου. Είχαν, άλλωστε, περάσει περισσότερα από δέκα
χρόνια. Ο χρόνος επιβεβαίωσε, ότι τα τραγούδια του Μάλαμα κινητοποίησαν και κινητοποιούν αποτελεσματικά τη σκέψη και τα συναισθήματα των ακροατών τους. Οι στίχοι του έχουν λογοτεχνική αξία (κι αυτό ισχύει σε κάποιο βαθμό και για άλλους τραγουδοποιούς), συγκεφαλαιώνουν εικόνες, ώριμες και διεισδυτικές σκέψεις για βιώματα και υπαρξιακές αγωνίες. Έχοντας, λοιπόν, αυτά κατά νου, τον προσέγγισα και πάλι. Προς μεγάλη μου χαρά, δέχτηκε να κουβεντιάσουμε. Συναντηθήκαμε αρκετές φορές μέσα στο δίμηνο Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2023, απάντησε με προθυμία στα ερωτήματα που του έθεσα και τον ευχαριστώ πολύ γι’ αυτό.

Μοιραστείτε μαζί μας μία συγκινητική στιγμή από την ετοιμασία του βιβλίου, μία προσωπική εξομολόγηση του καλλιτέχνη, κάτι που να σας προκάλεσε έντονα συναισθήματα.

Δεν μπορώ να επιλέξω κάτι συγκεκριμένο, πραγματικά, όλη η περίοδος συγγραφής του βιβλίου, πάντως, ήταν για μένα μια καλή αφορμή να μελετήσω τη «χρυσή» περίοδο της Θεσσαλονίκης σε σχέση με τα μουσικά δρώμενα της χώρας.

Σε ποια περίοδο αναφέρεστε;

Στα τέλη της δεκαετίας του ‘80, και στις αρχές της επόμενης δεκαετίας κορυφώνεται η λεγόμενη «χρυσή» εποχή της Θεσσαλονίκης. Το στούντιο «Αγροτικόν» του Νίκου Παπάζογλου είναι ένα δημιουργικότατο κύτταρο της πόλης, εκεί γράφονται χρυσές σελίδες του ελληνικού τραγουδιού. Εκεί ηχογραφούν ο Σωκράτης Μάλαμας, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου, η Μελίνα Κανα, η Λιζέτα Καλημέρη και τόσοι άλλοι. Οι Τρύπες και τα Ξύλινα Σπαθιά δίνουν τον τόνο στη ροκ σκηνή, ο Ζερβουδάκης, ο Ζήκας, ο Καζαντζής και άλλοι σπουδαίοι δημιουργοί αφήνουν γερό αποτύπωμα στο σκαρί της πόλης. Όλα αυτά εμένα με πετυχαίνουν στην εφηβεία και στα χρόνια του Πανεπιστημίου και εύλογα διαμορφώνουν την ευρύτερη οπτική μου.

Υπάρχουν στοιχεία του Μάλαμα που ανακαλύψατε κατά τη συγγραφή του βιβλίου και που σάς εξέπληξαν;

Ολοκληρώνοντας το βιβλίο, αναλογίστηκα ακόμη μία φορά, διαβάζοντας τους στίχους του Σωκράτη ως σύνολο, ότι ο κόσμος είναι τελικά φτιαγμένος από λέξεις· κάτι που συμβαίνει και δε λέγεται παύει να υπάρχει και χάνεται. Τα τραγούδια του αλλά και οι συναντήσεις που είχα μαζί του με έκαναν επίσης να συνειδητοποιήσω ότι δε γίνεται να αφηγηθούμε τις ανθρώπινες εμπειρίες χρησιμοποιώντας μόνο ρεαλιστικά μέσα. Η σύνθεση ενός τραγουδιού προϋποθέτει να σκέφτεσαι αλλά και να αφηγείσαι στον εαυτό σου κάποιες σκηνές. Είναι ένας εσωτερικός διάλογος, παράλληλα όμως το τραγούδι έχει τη δική του ενέργεια. Ο Μάλαμας συγκαταλέγεται στους δημιουργούς, συνθέτες, τραγουδοποιούς, ποιητές και στιχουργούς στους οποίους οφείλουμε τη συνέχεια του λεγόμενου έντεχνου τραγουδιού.

Τι ακριβώς είναι μια ποιητική βιογραφία; Πώς θα περιγράφατε το είδος του βιβλίου σας σε κάποιον που ενδιαφέρεται να το διαβάσει και σας ρωτάει για το περιεχόμενό του;

Το βιβλίο αυτό δεν είναι σε καμιά περίπτωση μια φιλολογική μονογραφία για τους στίχους του Σωκράτη. Αυτό το ξεκαθαρίζει και ο υπότιτλός του: πρόκειται για ένα «σχεδίασμα ποιητικής βιογραφίας του Σωκράτη Μάλαμα». Το βιβλίο εκκινεί από τους στίχους του Μάλαμα αλλά διευρύνει την οπτική του, με τη συνέργεια και του ίδιου του Σωκράτη, εξετάζοντας, όπως είπαμε, αφενός αρκετές άλλες πτυχές του συνολικού του έργου και αφετέρου ζητήματα σχετικά με το ελληνικό τραγούδι ευρύτερα.

Πού πιστεύετε ότι οφείλει η στιχουργία του Μάλαμα τη δύναμή της;

Οι στίχοι του Σωκράτη Μάλαμα είναι υπαινικτικοί, σε βαθμό που, διαβάζοντάς τους, εντοπίζεις όχι ένα, αλλά πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης. Χαρακτηρίζονται από δωρική απλότητα, υπαρξιακή αγωνία και έντονο κοινωνικό προβληματισμό. Άλλοι στίχοι του είναι πιο βιωματικοί, στο επίκεντρό τους όμως είναι πάντα ο άνθρωπος. Κάποιες φορές οι μπαλάντες του αποτυπώνουν κοινωνικές αγωνίες, μολονότι τα τελευταία χρόνια τα συλλογικά οράματα δεν έχουν τη δυναμική του παρελθόντος. Η αποστροφή του για τη μεγαλούπολη είναι ακόμη μία βασική παράμετρος που καταγράφεται, πολλές φορές μάλιστα με βιωματικούς στίχους, σε πολλά από τα τραγούδια του τα οποία καταδεικνύουν επιτυχώς την αποξένωση στις καθημερινές σχέσεις. Άλλα τραγούδια του μιλούν για διαψεύσεις, αδιέξοδα, κοινά όνειρα, ενίοτε μάλιστα με μια μεταφυσική διάσταση που ξεπερνά την ατομική εμπειρία.

Info: Το νέο βιβλίο του Λέων Ναρ «Λέω παραμύθια να ξορκίσω το κακό..., σχεδίασμα ποιητικής βιογραφίας του Σωκράτη Μάλαμα»,
κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκης (2025). 

Διαβάστε περισσότερα για τον συγγραφέα και το έργο του εδώ.

Κεντρική φωτογραφία: Κώστας Αμοιρίδης