Η φετινή καλοκαιρινή έκθεση του ιδρύματος ΔΕΣΤΕ στην Ύδρα κρύβει μια ευχάριστη έκπληξη για τους επισκέπτες του όμορφου νησιού. Στον εμβληματικό χώρο των παλιών Σφαγείων, ο έλληνας εικαστικός Κωστής Βελώνης παρουσιάζει ένα νέο project, εμπνευσμένο από τους επερχόμενους εορτασμούς για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Γνωστός κυρίως για το γλυπτικό έργο και τις εγκαταστάσεις του, που συχνά έχουν αναφορές σε ιστορικά γεγονότα και έντονο το πολιτικό στοιχείο, ο Βελώνης δημιουργεί αφηγήσεις στις οποίες συνδέει το παρελθόν με το παρόν και τα ιστορικά στοιχεία με την προσωπική του άποψη. Το πολύ ιδιαίτερο στίγμα του αφήνει και στην έκθεση 199, στην οποία αποφεύγει τα χαρακτηριστικά μιας αυστηρά επετειακής έκθεσης και τις συμβατικές ή ηθικολογικές προσεγγίσεις και τα ιδεολογήματα του θέματος, παροτρύνοντας τους επισκέπτες να επανεξετάσουν τη σχέση τους με το ιστορικό γεγονός. Η μνήμη των σωμάτων, οι αλληγορίες, τα ερωτήματα και η συναισθηματική αναστάτωση που προκαλεί ένα τέτοιο ιστορικό γεγονός διευρενώνται, επαναπροσδιορίζονται, αποκτούν νέα οπτική και θέση. 

Κε Βελώνη τι σηματοδοτεί για εσάς ο εορτασμός των 200 χρόνων από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας της Ελλάδας και κατ’ επέκταση η έκθεση 199;

Είναι σαφές ότι πρόθεση μου είναι ένα είδος απόκλισης από τον επετειακό χαρακτήρα των 200 χρονών. Το 199 κοντοστέκεται απέναντι στο 200 και βγάζει τη γλώσσα του. Παρόλα αυτά, ο στοχος δεν ειναι η απαξίωση αυτού του γεγονότος αλλά η συνειδητοποίηση, ότι το παρελθον έχει πολύ μεγαλύτερη ισχύ στην καθημερινότητα από ανώδυνες εορταστικές εκδηλώσεις του. Μιλάμε για την προοπτική μιας «διαρκούς επανάστασης» για να επαναφέρουμε τον λόγο του Τρότσκι στο αντικείμενό μας που είναι η επέτειος.

Τι είδους εκθέματα μπορεί να δει ο επισκέπτης και ποιο είναι το concept της έκθεσης;

Υπάρχουν τρεις πόλοι, ο υποδοχέας που εκπροσωπείται με τον κυπάρισσο αλλα η σύνθεση στο τοπίο επιβάλει μια συστάδα δέντρων, στη συνέχεια ένα οικοδόμημα, τρεις μαρμάρινες πετρες, οι οποιες όπως συνδέονται μέσα από άλλες μικρότερες πέτρινες σφήνες προσφέρουν μια εύθραυστη στιβαρότητα και αναδιατυπώνουν τη σχέση μας με τη μνημειακότητα και τέλος, οκτω νεκρικά προσωπεία, τα οποία ανήκουν στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας και αφορούν αγωνιστές του '21.

Πώς συνδέεται η βασική ιδέα της έκθεσης με τον χώρο των Σφαγείων στην Ύδρα; 

Η γλυπτική εγκατάσταση στηρίζεται στην αινιγματική αφήγηση του έργου του Böcklin για το νησί των νεκρών, το οποίο την ίδια στιγμή που είναι απροσπέλαστο, κινεί την προσοχή αν είναι προσβάσιμο. Κάτι τέτοιο φιλοδοξώ να μεταφέρω στον θεατή. Υπάρχει ένα κτίσμα το οποίο στην πραγματικότητα αντανακλά το περιβάλλον απ' εξω.

Οι μάσκες αντιστοιχούν σε μια επιστροφή την οποία βιώνουμε φαντασματικά. Όπως ξέρουμε, στη λαογραφική παράδοση τα φαντάσματα κατοικούν γύρω από κτίσματα και τα οποία εχουν σημασία για εκείνα. Μια αγαπητή φίλη μου μού έλεγε τις προάλλες ότι, όταν κάποιες φορές μικρή περνούσε με βάρκα από το σημείο αυτό, το αίμα που κατηφοριζε από το σφαγείο έβαφε τη θάλασσα κόκκινη.

Επίσης, στη λογοτεχνία τα φαντάσματα καταγγέλλουν την αδικία αλλά και την αδιαφορία. Το τεκμήριο με τα νεκρικά προσωπεία επαναφέρει ένα ειρωνικό χαμόγελο προς τον ορθολογισμό της νεωτερικότητας. Πίσω από τη δυνατότητα της επιλογής του νεκρικού προσωπείου βρίσκονται οι δικοί του, που τον πενθούν, και μια κρατική υποδομή που φιλοδοξεί να διατηρήσει τους ξεχωριστούς της πολίτες.

Κατά το στήσιμο, υπήρξε κάτι που να προσέξατε ιδιαίτερα; Είχατε κάποια ιδιαίτερη δυσκολία να ξεπεράσετε;

Υπήρξε κάποια διστακτικότητα για το πώς θα συμπεριλάμβανα τις μάσκες και σε ποιο βαθμό θα εστίαζα σε αυτές, σε σχέση με τα υπόλοιπα έργα. Τελικά, η απομόνωση των προσωπείων αλλά και η νοηματοδότησή τους με τη διασταύρωση των άλλων εικόνων - περιβαλλόντων ενεργοποιούν κατά τη γνώμη μου το stimmung (η διάθεση στα γερμανικά) στο «Νησί των νεκρών", το οποίο ήταν το ερμηνευτικό "κλειδί" στο σύνολο της έκθεσης.

Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια σχετικά με τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στο εθνικό αίσθημα και στον εθνικισμό. Ποια είναι η γνώμη σας για το ζήτημα;

Δεν μπορούμε να είμαστε παθητικοί απέναντι στην ιστορία, μιλάμε για ένα πρόσφατο γεγονός, για τους φίλους και συγγενείς των συγγένων μας. Ακόμη και ως πρώην υπήκοοι μιας οθωμανικής αυτοκρατορίας, οφείλουμε να αποδεχτούμε και να σκεφτούμε πάνω την οντότητα μας, στις φαντασιακές ταυτίσεις και απωθήσεις και να αποδεχθούμε τη νεωτερική μας ταυτότητα με δάνεια ή όχι από τον ελληνορωμαϊκό ή βυζαντινό πολιτισμό με ειλικρίνεια. Η Φιλική Εταιρεία το έκανε πράξη. Εμείς ασχολούμαστε με το αν είμαστε εθνικιστές, επειδή επιστρέφουμε στην πρόσφατη ιστορία μας και την ανασκαλεύουμε. Αυτό είναι δειλό και κακοήθες ως επιχείρημα,  καθώς είναι εξίσου βλαβερό για την Ελλάδα, ότι κάποιοι θεωρούν πως είναι περισσότερο πατριώτες από τους άλλους, γιατί δεν ξεχνάμε ότι ο εθνικισμός στην ξενοφοβική του βάση είναι το τελευταίο καταφύγιο κάθε απατεώνα,   όπως ισχυριζόταν ο Samuel Johnson.

Η τέχνη μπορεί και οφείλει να εγείρει ερωτήματα αναφορικά με τα κρίσιμα ζητήματα της εποχής της. Αναρωτιόμουν ανέκαθεν, αν βρίσκετε απαντήσεις εσείς οι καλλιτέχνες μέσα από τη διαδικασία της ενασχόλησης με την τέχνη...

Δεν αφορά μόνο εμένα, γιατί προφανώς βρίσκω απαντήσεις και θέτω νέα ερωτήματα στο δικό μου αυτοδιοικούμενο βασίλειο. Το επόμενο ερώτημα είναι, αν αφορά και τους αλλους. Όχι για να δικαιωθεί ο δικός μου στοχασμός ή η αισθητική απόλαυση που βιώνω, αλλά γιατί είμαστε αναγκασμένοι να συνδιαλεγόμαστε με τη πολιτειακή σφαίρα, ακόμη και αν αυτή μας εμπλέκει συχνά σε μια διαδικασία απομάγευσης με την τέχνη.

Με ποιον τρόπο η τέχνη σας έχει κάνει καλύτερο ως άνθρωπο;

Αυτός ο προσδιορισμός μπορεί να ισχύει στις αρχές της ενασχόλησης αλλά μετά η σχέση στο ενδιάμεσο στάδιο είναι πολυπλοκότερη, σχεδόν επικίνδυνη.

Info: Ίδρυμα ∆ΕΣΤΕ, Σφαγεία Ύδρας
∆ιάρκεια έκθεσης: 27 Ιουνίου – 1 Νοεμβρίου 2020